Zelfs voor de Oekraïense luchtmacht was het een vreemde gewaarwording, de stilte op zaterdagavond. Op de radars was geen enkele Russische activiteit waarneembaar in het luchtruim boven het oosten van Oekraïne. Geen gevechtsvliegtuigen, zoals de Su-34’s die met hun bommen dood en verderf zaaiden rond het vernietigde Donbasstadje Avdiivka. De vluchten van de Beriëv A-50 radarvliegtuigen – de ogen in de lucht voor Russische bommenwerpers – waren al enkele dagen eerder opgeschort.
De plotselinge ‘rust’ in het luchtruim boven de Donbas is een direct gevolg van een even opmerkelijke als zeldzame reeks Oekraïense successen tegen de Russische luchtmacht. In twee weken tijd schoot de Oekraïense luchtverdediging zeker veertien Russische gevechtsvliegtuigen uit de lucht, en één Beriëv A-50. Zoals eerder in de oorlog met Rusland werd de ‘oogst’ in defensiekringen in Kyiv met een knipoog verwelkomd. „Onze grappen over Russische vliegtuigen raken op”, schreef het ministerie van Defensie op de sociale media.
Ook de commandant van de Oekraïense luchtmacht, Mykola Olesjtsjoek, gaf eind vorige week zijn eigen kijk op de Russische verliezen. „Met zulke verliezen van gevechtsvliegtuigen en speciale toestellen zouden de Russen moeten overwegen om, op z’n meest voor een tijdje, deze luchtvaartvleesmolen te stoppen. Wij zullen er in elk geval aan blijven werken.”
Tactische bommenwerper
Het gaat niet om de minste toestellen van de Russische luchtmacht. De supersonische Su-34, een toestel van 50 miljoen dollar van vliegtuigfabrikant Soechoj, is voor de Russen de belangrijkste tactische bommenwerper in de oorlog in Oekraïne. Van de ongeveer 140 toestellen die de luchtmacht bezat, gingen er in de eerste twee jaar sinds de grootscheepse invasie zo’n 25 verloren. De afgelopen twee weken kwamen daar nog eens twaalf bij. Ook verloor Moskou sinds half februari zeker twee Su-35’s, een moderner toestel.
Lees ook
Oekraïne moet het rooien met houtje-touwtje materieel uit het Westen
De reeks verliezen kan niet los worden gezien van twee ontwikkelingen in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. De piek loopt parallel aan de Russische opmars bij Avdiivka, dat half februari werd veroverd. Het offensief dat de Russen daarna in westelijke richting hebben voortgezet is mede te danken aan de inzet van de bommenwerpers, die op korte afstand van de frontlinie ‘zweefbommen’ afsturen op de Oekraïense stellingen.
De bombardementen van de Russische Soechojs sloegen weliswaar een bres in de defensie, maar de prijs die de aanvallers ervoor betaalden was hoog. Dat heeft te maken met de glide bombs die de toestellen richting hun doelen afwerpen; geleide zweef- of glijbommen die – anders dan raketten – geen eigen motor hebben. Hoe verder de gevechtspiloten hun bommen willen laten reiken, des te dichter ze bij de frontlinie moeten komen, zei de woordvoerder van de Oekraïense luchtmacht, Joeri Ihnat, eind vorige week. „De bommen zweven, dus ze verliezen snelheid. De Russische piloten moeten dus meer risico’s nemen als ze over een grotere afstand willen toeslaan.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data112531807-7f8140.jpg|https://images.nrc.nl/aa1tDFSAYhyeq600Emr6gobPO7A=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data112531807-7f8140.jpg|https://images.nrc.nl/VL1amwzzHUA1dYeLGx2KwGrBm48=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data112531807-7f8140.jpg)
Een nog belangrijker reden voor de toegenomen kwetsbaarheid van de Russische straaljagers is het succes van de Oekraïense luchtmacht in zijn jacht op Russische radar- en commandovliegtuigen. Boven de Zee van Azov, ten oosten van de Krim, vlogen dergelijke specialistische toestellen tot voor kort vrijwel continu, waarbij het radarvliegtuig, de Beriëv A-50, het luchtruim afspeurde en een commandotoestel van het type Il-22M fungeerde als militaire verkeersleiding in de lucht. In januari werden twee van zulke toestellen binnen één uur neergehaald, eind februari gebeurde dat opnieuw boven de Zee van Azov met een Beriëv A-50.
Zeven Beriëv A-50’s
Sindsdien, zo concludeert de Oekraïense luchtmacht, wagen de radar- en commandovliegtuigen zich niet meer in het luchtruim direct rond Oekraïne. De Russen zouden nog slechts zeven A-50’s over hebben. Zonder de langeafstandsradar van hun luchtbegeleiders zijn gevechtspiloten boven de frontlinies feitelijk hun ogen kwijt, moeten zij hun doelen dichter naderen dan zij zouden willen, én missen zij cruciale informatie over inkomende Oekraïense anti-vliegtuigraketten, aldus luchtmachtwoordvoerder Ihnat. En dat, voegde hij eraan toe, vergroot de kans op „een enkele reis”.
Lees ook
Het neerhalen van twee Russische militaire vliegtuigen is voor Oekraïne net zo groot als het tot zinken brengen van de Moskva
schreef het Institute for the Study of War (ISW), een Amerikaanse defensiedenktank, zaterdag. De Russen overwogen volgens het ISW dat „het voortzetten van de offensieve operaties met luchtsteun zwaarder weegt dan het risico op het verlies van meer vliegtuigen”.
Dat heeft vermoedelijk weer te maken met het recente verloop van het Russische winteroffensief in de Donbas. De maandenlange, bloedige belegering van Avdiivka legde steeds meer bloot hoe groot de Oekraïense munitietekorten aan het front zijn. De schaarste is te wijten aan de opschorting van de Amerikaanse militaire leveringen. Oekraïne heeft vooral een ernstig tekort aan granaten voor de artillerie.
Succes voor de verkiezingen
Zolang de Amerikanen niet leveren hebben de Russen een uitgelezen kans hun opmars in de Donbas voort te zetten, zeker nu de Oekraïense verdedigingslinies minder sterk zijn dan de Russen mogelijk hadden verwacht. President Poetin zal bovendien elk militair succes verwelkomen, zo vlak voor zijn herverkiezing.
De vraag blijft hoe Oekraïne erin slaagt op tamelijk grote afstand Russische gevechtsvliegtuigen uit de lucht te halen. Volgens de Oekraïense luchtmacht beschikt Kyiv in elk geval over twee luchtverdedigingssystemen die zulke aanvallen over afstand kunnen uitvoeren: het Noorse NASMS (dertig kilometer) en de Amerikaanse Patriot (160 kilometer). Maar hoe Oekraïne de Russische toestellen heeft geraakt, wil woordvoerder Ihnat niet prijsgeven.
De eerdere succesvolle Oekraïense aanvallen op Russische radar- en commandovliegtuigen toont het grote belang aan van militaire operaties achter de frontlinies. Zo kan ook de vermoedelijke sabotage-actie aan een spoorbrug bij Samara worden gezien. Bij die industriestad aan de Wolga raakte maandagochtend een brug beschadigd na een zware explosie. Volgens de Russische spoorwegen gebeurde het incident als gevolg van „illegale inmenging”.
Het uitgestrekte Russische spoorwegnetwerk is het afgelopen jaar veelvuldig doelwit geweest van vermoedelijke Oekraïense aanslagen. De spoorwegen spelen een cruciale rol in het vervoer van militair materieel en munitie voor de Russische krijgsmacht. Eind november zouden onder leiding van de Oekraïense militaire inlichtingendienst explosieven tot ontploffing zijn gebracht in de langste treintunnel van Rusland, in Siberië. Rond dezelfde tijd zou een trein die brandstof vervoerde zijn ontploft op een alternatief spoortraject, de Baikal-Amoerspoorlijn. De spoorlijnen in het oosten van Rusland worden onder meer gebruikt voor het vervoer van munitie en ander militair materieel uit Noord-Korea.
