Vastgoedjongens, activisten, complotdenkers: wie geven er het meeste geld aan politieke partijen?

Bij de VVD zien ze het probleem niet, ook al heeft de Tweede Kamer vorig jaar besloten donaties van meer dan een ton van één ‘gever’ te verbieden. Dat moest de kans verkleinen op het kopen van invloed bij politieke partijen, zoals in de Verenigde Staten aan de orde van de dag is.

Maar als drie bestuurders van één bedrijf samen twéé ton doneren, dan mag dat gewoon van de VVD.

Het gaat om Jumeaux Holding, een grote speler op de markt voor „flexibele huisvesting” van arbeidsmigranten. Dat bedrijf wordt bestuurd door onder meer Frank van Gool, bekend van uitzendbureau Otto Work Force, zijn zakenpartner (en ex-vrouw) Karolina Swoboda en Wim Smits, die zijn uitzendbureaus ForeignFlex en Werkpool Flex in 2020 aan Van Gool verkocht.

In 2021, het laatste jaar waarover cijfers bekend zijn, kwam er bij de holding een kleine 60 miljoen euro aan huuropbrengsten binnen. Het bedrijf, dat in 2020 begon met ruim 6.500 bedden, heeft ambitieuze groeidoelstellingen. In diverse gemeenten wordt gebouwd aan nieuwe, tijdelijke wooncomplexen voor arbeidsmigranten en studenten.

Drie van de vier bestuurders van Jumeaux maakten in één week in september opgeteld twee ton over naar de VVD, blijkt uit het overzicht van „substantiële giften aan politieke partijen” dat het ministerie van Binnenlandse Zaken om de paar dagen actualiseert. Op 21 september was KiMi BV van Van Gool de eerste, met een overboeking van 100.000 euro naar de Stichting Ondersteuning VVD Tweede Kamer-verkiezing. Vijf dagen later schonk Karo BV van Swoboda 50.000 euro en twee dagen later volgde Smits, die via een van zíjn bv’s eveneens een halve ton doneerde.

Van Gool deed dat niet om het oplaaiende debat over het beperken van arbeidsmigratie te beïnvloeden, maar vanwege „stabiliteit en veiligheid”, appt hij vanuit Tokio. Hij verkocht Otto Work Force aan de Japanse uitzendgroep OSI, maar bleef aan als directeur. „Invloed binnen de VVD heb ik als gewoon lid met stemrecht op congressen en dergelijke. Voor de rest  niet.”

De donaties zijn niet met de andere bestuurders afgestemd, reageert hij. „Je telt bijdragen van verschillende bedrijven en personen bij elkaar op, dat heeft niets te maken met hoe de wet in elkaar zit. De wet heeft een limiet en daar heeft iedereen zich aan gehouden.”

Hoogstens heeft hij het vuurtje aangewakkerd nadat hij op het VVD-congres zag hoe lijsttrekker „Dilan er echt stond als nieuwe leider. Daarover heb ik enthousiast verteld aan veel mensen, ook aan mijn zakenpartners. Als ze daarna zelf besluiten te doneren, dan is dat hartstikke  mooi.”

Zijn zakenpartner Wim Smits ziet er evenmin kwaad in. Hij is „al jaren lid”, stond op de lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen, kent „wat prominente VVD’ers” en is fan van Mark Rutte. „Ik heb mijn donatie niet met Frank overlegd, ik beslis voor mezelf. Ik heb mijn bankpasje gepakt en 50.000 euro overgemaakt. Anderen stoppen het in een voetbalclub.”

Karolina Swoboda was donderdag en vrijdag niet bereikbaar voor commentaar.

De VVD besloot in 2021 – nog voordat dat wettelijk geregeld werd – zelf dat de partij geen donaties van boven een ton van één gever zou accepteren. Toch vormt de twee ton van Jumeaux volgens een VVD-woordvoerder geen probleem. „Dat is een bv die zelf niet direct aan de VVD heeft gedoneerd. De VVD verkoopt geen invloed voor donatiegelden.”

Een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken laat weten dat het donatieplafond van een ton „normstellend” is. „Het is niet mogelijk om over elke constructie een aparte regel op te nemen”, aldus een woordvoerder. In een „maatschappelijke discussie” moeten „politieke partijen zelf invulling geven aan de normen in het aannemen van giften.”

Hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert (Radboud Universiteit Nijmegen) vindt dat de VVD een ton zou moeten terugstorten. „Een politieke partij zou dit niet moeten willen. Het riekt naar gesjoemel.” Ook staatsrechtgeleerde Wim Voermans van de Universiteit Leiden is kritisch. „In wezen is hier natuurlijk sprake van één donateur. Als je je als gever mag ‘opknippen’, wordt het wel heel eenvoudig om de nieuwe, strengere regels te omzeilen.”

Al sinds jaar en dag onderhoudt Frank van Gool nauwe banden met de politiek. Politieke kopstukken als René van der Linden (CDA), Hans Wiegel (VVD), Frank de Grave (VVD) en Ruud Vreeman (PvdA) waren betaald adviseur van Otto Work Force. Aanvankelijk was het Van Gool erom te doen beperkingen weg te nemen die werden opgelegd aan Oost-Europese werknemers. Zij hadden een werkvergunning nodig om aan de slag te kunnen. „We wilden het beeld bij de politiek bijstellen van de Pool als illegale bollenpeller”, zei Van Gool daar in 2011 over tegen NRC. Dat het hem te doen was om invloed, ontkende hij toen niet. „Je kijkt naar de partijen en je probeert een breed draagvlak te creëren”, zei hij destijds.

Per 1 juli is voormalig ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers begonnen als bezoldigd ‘strategisch adviseur’ bij Otto Work Force. Hij moet in politiek Den Haag het belang van ‘circulaire arbeidsmigratie’ van buiten de EU bepleiten, waarbij werknemers na vijf jaar weer terugkeren naar hun land van herkomst. Erkent Van Gool dat hij via Segers politieke invloed wil uitoefenen? Vanuit Tokio volgt geen direct antwoord. „Gert-Jan Segers werkt aan een deltaplan voor arbeidsmigratie, dat belangrijk is voor de toekomstige welvaart van Nederland. Dat gaan we na de verkiezingen lanceren”, appt Van Gool.

En hoe zit het met de geldschieters uit andere branches, en met de giften aan andere partijen? NRC onderzocht de donaties die partijen tot 7 november deelden met het ministerie van Binnenlandse Zaken. De grootste donateurs vallen te onderscheiden in vijf types.

De geslaagde ondernemer

De VVD is van alle partijen het succesvolst in het ophalen van campagnedonaties bij ondernemers – mede dankzij de inspanningen van vastgoedondernemer Cor van Zadelhoff, die zelf 50.000 euro doneerde. Deze zomer organiseerde hij een extra fundraising dinner voor de naderende Tweede Kamerverkiezingen. De reden: de oorlogskas van de partijstichting was eind 2022 grotendeels leeg. Na het diner bij Van Zadelhoff, waar Dilan Yesilgöz een groep ondernemers toesprak, liepen de donaties snel op. In de maand september werd ruim een miljoen euro gedoneerd, door een gezelschap van (vastgoed)ondernemers, private equity-investeerders, supermarkt- en ict-miljonairs en andere weldoeners.

De grootste donaties bij de VVD kwamen, naast de twee ton van Jumeaux, onder meer van logistiek vastgoedbedrijf Somerset Capital Management uit Oisterwijk, van Basic Fit-oprichter René Moos en van de trouwe liberale donateur en software-ondernemer Ernst Nijkerk uit Wassenaar. Alle drie doneerden zij 100.000 euro.

De partner van

Het meest intrigerende bedrag in de lijst is de 50.000 euro die een zekere J. Carli uit Noordeloos op 20 september doneerde. Google geeft geen hits op deze naam, het telefoonboek en de Kamer van Koophandel evenmin. Een zoektocht leidt uiteindelijk naar keramiek-kunstenaar Josine Damen – de echtgenote van scheepsbouwer en veelvuldig miljonair Kommer Damen. Damen is een bekende kunstmecenas en de rijkste inwoner van het Zuid-Hollandse gehucht Noordeloos, vlak boven Gorinchem.

Een woordvoerder van Damen Shipyards wil geen toelichting geven, „aangezien het hier een privé-aangelegenheid betreft”, mailt hij. Josine Damen wil dat wel. „Ik was verhinderd toen Cor van Zadelhoff, al 40 jaar een persoonlijke vriend, het diner organiseerde waar Yesilgöz ook bij was. Daarna heeft hij mij persoonlijk benaderd en heb ik 50.000 euro gedoneerd. Ik deed dat vanaf mijn privérekening, die op mijn meisjesnaam staat. Mijn man, grootaandeelhouder van de werf en mijn oudste zoon, de ceo, zeiden: ‘Wij gaan niet doneren, we willen niet dat het bedrijf Damen met deze gift wordt geassocieerd’. Dus voor alle duidelijkheid: het is mijn eigen donatie, omdat ik een groot voorstander ben van de liberale principes.”

De klimaatactivist

Softwareondernemer en miljardair Steven Schuurman (48) zette in 2021 de campagne voor de landelijke verkiezingen op zijn kop door een miljoen euro te doneren aan D66; een ongekend bedrag voor Nederlandse begrippen. De Partij voor de Dieren (PvdD) stopte hij tijdens dezelfde campagne 350.000 euro toe. Later bleek CDA-suikeroom Hans van der Wind, rijk geworden met schoolboeken, zijn partij 1,2 miljoen euro te hebben toegeschoven. Deze mega-donaties waren de aanleiding voor het maximum van een ton per jaar dat partijen nu van één gever mogen ontvangen.

Dit jaar doneerde Steven Schuurman via zijn Stichting The Dreamery Foundation aan drie partijen tegelijk: 100.000 euro aan D66, 20.000 euro aan de PvdA en 20.000 euro aan GroenLinks. In 2021 stortte Schuurman ook al 1,25 miljoen euro op de rekening van de Duitse Groenen. Zijn motivatie? Klimaatverandering tegengaan. „De klimaatcrisis is een van de grootste issues die op de mensheid afkomen. Er is haast bij goed klimaatbeleid, vind ik”, zei hij in 2021 tegen Trouw. Over D66 en de PvdD zei Schuurman toen: „Hun klimaatplannen spraken me gewoon het meeste aan, puur op de inhoud.” NRC kreeg hem nu niet te spreken. Zo blijft onduidelijk waarom de PvdD niet meer op een bijdrage kon rekenen en GroenLinks-PvdA wel.

De linkse politicus

De nummers twee en drie van partijen met het hoogste bedrag aan donaties boven de 10.000 euro moeten het niet van rijke ondernemers hebben. GroenLinks (709.000 euro) en de SP (666.000 euro) kennen afdrachtregelingen voor hun bestuurders en volksvertegenwoordigers. Bij de SP dragen bestuurders, Tweede Kamerleden en senatoren hun politieke vergoeding in zijn geheel af aan de partij. Op deze manier komen er van hen tienduizenden euro’s aan ‘donaties’ binnen bij de SP. In ruil daarvoor krijgen zij een lager salaris terug van de SP. Voor Tweede Kamerleden is dat 3.276 euro per maand.

Bij GroenLinks is de afdracht maximaal 15 procent van de vergoeding die volksvertegenwoordigers en bestuurders ontvangen. Zo ‘doneren’ politici en bestuurders bij GroenLinks jaarlijks meestal een bedrag van rond de 10.000 euro. Dit betekent dat een Tweede Kamerlid van Groenlinks, inclusief vakantiegeld en eindejaarsuitkering, maandelijks nog altijd op ruim 9.000 euro bruto aan inkomen kan rekenen.

De erflater

Helena Dake zegde in 2011 na veertig jaar haar lidmaatschap op van D66. Ze stapte over naar de ChristenUnie. Bij D66 was Dake jarenlang voorzitter van de ‘werkgroep geloof en politiek handelen’. Deze werkgroep riep D66 per motie op om niet op zondag te vergaderen. Dat gebeurde soms toch. Uiteindelijk meende Dake volgens het Nederlands Dagblad dat D66 christenen en kerken „miskent als onderdeel van het sociaal kapitaal”. Sinds haar overstap dook ze regelmatig op in jaarverslagen als gulle gever aan haar nieuwe partij. Afgelopen juni overleed Helena Dake. Nadat ze in mei nog 10.000 had gedoneerd, liet ze na haar overlijden bijna 30.000 euro na aan de ChristenUnie.

De complotfinancier

Onder complotdenkers is Peter Poot een bekende naam. Hij is de man die met zijn bedrijf Chipshol een eindeloze juridische strijd voerde met Schiphol over gebiedsontwikkeling rond de luchthaven. Frustratie over vermeende tegenwerking daarbij vanuit de overheid zorgde dat Poot een kruistocht tegen gezagsdragers begon. Bekend is de maandelijkse toelage die hij betaalde aan de veroordeelde complotdenker Micha Kat. Deze voormalige NRC-journalist beschuldigde topambtenaren en politici er jarenlang van onderdeel uit te maken van een satanische elite die kinderen zou misbruiken.

Poot mijdt de pers. Zijn dochter Nina sprak in 2020 met het Het Financieele Dagblad. „Mensen die niet in complotten geloven vindt hij naïef”, zei ze toen. Poot is al jaren donateur van Forum voor Democratie. Deze keer gaf hij ruim 98.000 euro aan de partij. BVNL van lijsttrekker Wybren van Haga ontving 50.000 euro van Poot. Beide partijen ageren tegen de grote invloed die een organisatie als het World Economic Forum (WEF) zou hebben op Nederland.

Een andere financier van BVNL is Bas Filippini. Hij spreekt op Twitter van de ‘WEF woke sekte’. Filippini is de oprichter van privacyorganisatie Privacy First. Voorheen was hij lid van D66, maar nu is Filippini lijstduwer van BVNL, waaraan hij 20.000 euro doneerde.

Het WEF heeft „bizar veel invloed”, zegt Filippini in een telefonische reactie. De gevestigde partijen werken volgens hem mee aan de „globalistische agenda” van deze organisatie. Hij refereert daarbij onder meer aan de invoering van de digitale euro, die de controle op burgers zou vergroten. Filippini: „Ik zie alleen maar meer controle, dwang, censuur en centralisatie van gegevens. Uiteindelijk gaat dat ten koste van onze vrijheid. Dat is geen complotdenken, maar realiteit.”

Reageren? [email protected]