Van rijk naar berooid: hoe al het geld van de Jonge Socialisten verdween

Posted on January 20, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Jongerenclub PvdA De Jonge Socialisten, de jongerenclub van de PvdA, is zo goed als failliet door financieel wanbeheer. Meer dan een ton aan uitgaven is volgens het huidige bestuur niet verantwoord door twee voormalige penningmeesters. Zij worden mogelijk juridisch aangepakt.

Een jonge socialist op campagne voor de PvdA in Amstelveen. De laatste twee penningmeesters van de Jonge Socialisten worden verdacht van verduistering.

Foto Paul van Riel/ANP

Het lijken geen wereldschokkende eisen aan de nieuwe penningmeester van de Jonge Socialisten (JS), de politieke jongerenclub van de PvdA. De penningmeester, zo vermeldt het functieprofiel in de laatste congreskrant van de Jonge Socialisten, is „verantwoordelijk voor de schatkist”, „beheert de bezittingen van de JS”, zorgt ervoor „dat facturen en declaraties – denk aan de gebruikelijke biertjes en reiskostenvergoedingen – op tijd worden betaald”.

Maar wie het functieprofiel goed leest, ziet alles voorbijkomen wat er in de afgelopen twee jaar is misgegaan. Financieel wanbeheer, met veel onverklaarbare, soms grote betalingen. Declaraties zijn niet uitbetaald, waardoor sommige leden geld hebben moeten voorschieten voor reiskosten of borrels. JS, dat rond de tweeduizend leden heeft, kreeg in december zijn derde penningmeester in een half jaar. En: het geld is op.

Technisch gezien is de politieke jongerenorganisatie failliet en verkeert in een diepe bestuurscrisis, blijkt uit onderzoek van NRC. De PvdA heeft, onder leiding van partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent, in november ingegrepen en de jongerenorganisatie onder curatele gesteld. Er is een betaalpauze van kracht: elke uitgave die JS nog wil doen moet van tevoren worden goedgekeurd door de PvdA.

JS is onder curatele gesteld: elke uitgave moet van tevoren worden goedgekeurd door de PvdA

Het bestuur van de JS heeft, in overleg met de PvdA, een bedrijfsrecherchebureau ingeschakeld. Dat concludeerde in november dat er meerdere kwestieuze betalingen door de laatste twee penningmeesters zijn verricht, met de serieuze verdenking dat zij geld van de JS ten behoeve van zichzelf hebben toegeëigend.

JS probeert over meer dan honderdduizend euro duidelijkheid te krijgen en dat bedrag terug te krijgen van de twee oud-penningmeesters, als de verantwoording niet komt of tekortschiet. Bij M.K., de penningmeester van september 2020 tot juni 2022, gaat het om een bedrag van 67.000 euro. Het huidige bestuur van de JS, dat in september is aangetreden, overweegt aangifte te doen nu hij de deadline om zich te verantwoorden voor zijn boekhouding heeft gemist. Bij B. S., die K. in juli vorig jaar opvolgde, gaat het onder meer om een verdachte betaling van ruim 35.000 euro die hij op zijn allerlaatste dag als penningmeester heeft gedaan. Beiden zijn inmiddels geen lid meer van JS.

Terwijl nog heel veel onduidelijk is over de handelwijze van de twee bevriende oud-penningmeesters en de accountant nog op zoek is naar bonnetjes, heeft het bestuur al wel een beeld van de financiële schade. Sinds boekjaar 2020 is het eigen vermogen van de vereniging verdampt: van ruim twee ton positief, naar 50.000 euro negatief. De PvdA heeft alle schulden overgenomen ter waarde van 60.000 euro.

Gewone leden merken ook dat de vereniging geen geld meer heeft. De afdelingen Rijnmond en Den Haag-Leiden organiseerden afgelopen donderdag een verlaat kerstdiner. „Gezien de financiële toestand van de JS”, stond op de uitnodiging, „is er dit keer gekozen voor een vorm waarbij je je eigen eten en drank meeneemt”.

Mantra: méér uitgeven

In 2019 staat de JS er financieel nog heel goed voor. De vereniging beschikt in die tijd juist over te véél reserves, waardoor de subsidie dreigt te worden verlaagd. Er moet méér worden uitgegeven, vindt de vereniging. De coronacrisis steekt daar een stokje voor: evenementen en campagnes kunnen niet doorgaan.

Dan treedt M.K. aan als penningmeester, in september 2020. „Mijn mantra was: meer uitgeven”, zegt de 23-jarige K. in een toelichting. „Ik heb een wat Zuid-Europese penningmeesterstijl, ben niet van het calvinisme.” Er wordt een nieuwe website ontwikkeld, er komen meer internationale reizen, en – als dat door coronabeperkingen tijdelijk niet kan – krijgen leden pakketten voor ‘digitale reizen’ thuis waarmee ze zelf maaltijden en cocktails kunnen maken.

Uitgeven is K. in twee termijnen goed gelukt. Onder zijn hoede is er vanaf 2020 zo’n 187.000 euro aan liquide middelen opgesoupeerd, op een begroting van nog geen tweeënhalve ton. De JS is volledig door z’n financiële reserves heen. Het nieuwe bestuur mist van 67.000 euro aan verantwoording door K. Er zijn grote twijfels of hij dit geld wel enkel aan verenigingszaken heeft besteed. „We willen hem nog een laatste kans geven duidelijkheid te bieden”, zegt huidig voorzitter Bob den Ouden. Komt die niet, of is zijn verweer onvoldoende dan zal de JS aangifte doen, heeft het bestuur via een advocaat laten weten.

K. moet diep zuchten als hem dit wordt voorgelegd. „Ik had zeker achterstanden, maar weet dat alles rechtmatig was en wil het ook verantwoorden. Maar het bestuur heeft me afgesloten van mijn mail, dus ik kán niet eens meer bij de bonnetjes.” K. erkent dat hij vorig jaar zelf via de bankrekening van de JS betalingen ging doen, in plaats van via de gebruikelijke route van de administratie van de PvdA. Daardoor ontstond, zegt hij, „administratieve rompslomp” en werden facturen en declaraties te laat betaald.

K. vindt de juridische strijd waarin hij met het huidige bestuur is verwikkeld vermoeiend en niet terecht. „Het is een persoonlijke afrekening van mensen die er een andere manier van besturen op nahouden. Er moet iemand boeten.”

Op het zomercongres in juni vorig jaar in Utrecht kreeg K. veel lastige vragen over zijn gedrag als penningmeester. Provinciale afdelingen beschikten maandenlang niet over een pinpas of kregen geen geld meer. Individuele leden hebben soms voor honderden euro’s bedragen voorgeschoten, kwamen privé in het rood te staan omdat K. hun declaraties maar niet uitbetaalde. K. besloot nog tijdens het congres terug te treden als penningmeester.

Poging tot geweld

Toch wilde de hij door als bestuurder, in de functie van internationaal secretaris. „Ik geloof in derde kansen”, zei hij op het podium. Aan het eind van het congres liep het buiten uit de hand. Een kritisch lid kondigde aan met een motie van wantrouwen tegen zijn kandidatuur te komen. Hierop ontstond een woordenwisseling en K. zou, volgens meerdere ooggetuigen, hebben geprobeerd uit te halen, staat in een vertrouwelijk rapport over het incident. De vertrouwenspersoon die het incident heeft onderzocht adviseerde in juli om K. wegens een poging tot geweld te royeren.

Het toenmalige bestuur, met daarin een aantal vertrouwelingen van K., nam dit advies niet over. Het nieuwe bestuur, vanaf september in functie, liet de zaak opnieuw onderzoeken. Kort voor het bestuur hem alsnog wilde royeren, schreef hij zich uit als lid. K. noemt de zaak achteraf „een politiek spelletje om mij weg te krijgen”. Hij ontkent dat hij fysiek dreigend is geweest.

Ik heb een wat Zuid-Europese penning-meesterstijl

K. (23) oud-penningmeester Jonge Socialisten

Kort na het incident op het zomercongres trok K. zich alsnog terug als kandidaat-bestuurder. Hij verklaarde thuis in Limburg te zijn bedreigd. Een foto van een steen die tegen zijn voorruit was gegooid met een begeleidend briefje daarbij voerde hij op als bewijs met de tekst ‘Optiefen jij. Niemand in de vereniging wil je’. K. schreef in een mail aan partijgenoten: „Geen enkele vereniging is het waard om op deze manier voor te leven. Ik zal nooit zwichten voor terreur, maar dit kan ik mijn familie niet uitleggen.”

Er zijn verenigingsleden die betwijfelen of het incident echt heeft plaatsgevonden. K. zegt aangifte te hebben gedaan. Een woordvoerder van de Limburgse politie laat weten melding van het incident te hebben gekregen maar „geen aanknopingspunten” heeft om onderzoek te kunnen doen.

Alle beschuldigingen over en weer zijn niet zonder gevolgen: met hulp van de PvdA heeft een speciale ‘commissie verenigingscultuur’ aanbevelingen gedaan hoe de interne sfeer en omgangsvormen kunnen worden verbeterd.

Verdachte betaling

K. werd in juni vorig jaar als penningmeester opgevolgd door B.S., een goede vriend van hem die hij al jaren kent van de JS-afdeling in Brabant. Aan S. (22) de taak om financieel orde op zaken te stellen. Medebestuursleden merken al snel dat de situatie niet veel beter wordt. Ze krijgen moeilijk contact met S. en hij blijkt zijn werk niet goed te doen. De accountant krijgt in het najaar niet genoeg informatie van hem om de jaarrekening van 2022 te kunnen beoordelen.

Half november vorig jaar wordt S. op non-actief gezet wegens vermoedens van financieel wanbeheer. Op die 14e november, de laatste dag dat S. bij de rekening van JS kan, maakt hij nog een bedrag over van ongeveer 35.000 euro aan een reclamebedrijf. Het zou een achterstallige betaling zijn van een postercampagne in bushokjes van maanden terug. Het bestuur is onaangenaam verrast: niemand wist dat deze rekening nog open stond en het bedrijf is onbekend. De betaling wordt ook gewantrouwd omdat het om een bedrijf gaat in de buurt van de woonplaats van K. Het bestuur heeft S. afgelopen week nogmaals gevraagd verantwoording af te leggen over zijn korte periode als penningmeester. Doet hij dat niet, dan neemt JS juridische stappen. De precieze termijn is niet bekend.

In een reactie zegt S. dat hij op eigen initiatief is vertrokken is vanwege wat hij noemt, de „uitermate giftige sfeer in de vereniging en bij het bestuur”. Hij beweert dat alle gevraagde documenten „inmiddels in handen zijn van de JS en de PvdA”.

Op maandag 19 december plaatsen S. en K. een vrolijk plaatje op Instagram. Ze vieren samen een paar dagen vakantie opMalta. Vanuit fort Sint-Elmo in Valletta sturen ze een foto de wereld in waarop ze gehuld in zomers pak, door hun zonnebrillen lachend uitkijken over het water van de Middellandse Zee. „Te veel is te veel”, schrijft K. erbij, „maar veel te veel is precies genoeg.”

Een maand later erkent het in ongenade geraakte oud-bestuurslid dat deze post „een beetje een fuck you” was, en kwaad bloed kan zetten bij boze JS-leden die nog altijd benieuwd zijn naar de bestemming van al het verdwenen geld. K.: „Die foto is inderdaad niet erg verbindend. Maar die vakantie hebben we zelf betaald.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 21 januari 2023

Duizenden Pakistanen gearresteerd bij grote protestmars voor vrijlating oud-premier Khan

admin
November 25, 2024
0

Zeker vierduizend aanhangers van de populaire Pakistaanse oud-premier Imran Khan zijn sinds vrijdag gearresteerd op verschillende plaatsen in Pakistan. Dat melden internationale persbureaus maandag. Zondag is een protestmars richting hoofdstad Islamabad begonnen. Demonstranten eisen de vrijlating van Khan, die in de gevangenis zit na veroordelingen voor corruptie en het lekken van staatsgeheimen.

Aan de protestmars nemen volgens de autoriteiten zo’n tienduizend actievoerders deel. PTI, de partij van Khan, spreekt van veel hogere aantallen. Naar verwachting bereikt de stoet in de loop van maandag het centrum van de stad. Om dat te voorkomen hebben de Pakistaanse autoriteiten Islamabad hermetisch afgesloten. Grote wegen zijn geblokkeerd met zeecontainers en mobiel internet is in sommige delen van de stad afgesloten. Tegen actievoerders die wel de straat op gaan, gebruikt de politie traangas.

Khan en zijn aanhangers beschouwen de veroordeling als een complot van de regering en de top van het leger, dat in Pakistan veel invloed heeft. Pakistan werd decennia geregeerd door militaire dictators. In 2018 werd ‚volksfavoriet’ Khan gekozen, vier jaar later werd hij gedwongen om af te treden.

De voormalige premier, die vroeger professioneel cricket speelde, heeft zijn achterban opgeroepen in Islamabad te blijven totdat aan hun wensen, namelijk het vrijlaten van Khan, wordt voldaan. Enkele kopstukken van de PTI hebben maandag in de gevangenis overlegd met Khan. Zijn vrouw, Bushra Bibi, is een van de leiders van het massale protest.

Onverwachte verkiezingswinst

Ondanks de gevangenschap van Khan namen zijn getrouwen begin dit jaar wel deel aan de verkiezingen in Pakistan. Tamelijk onverwacht behaalden zij goede resultaten. De PTI werd voorafgaand aan de verkiezingen vrijwel lamgelegd door arrestaties. De PTI kon niet als één organisatie campagnevoeren — kandidaten moesten zich dus ‘los’ verkiesbaar stellen. Ondanks de onverwachte uitslag, kreeg Pakistan alsnog een verwachte regering onder leiding van de conservatieve premier Nawaz Sharif.

Sharif is er veel aan gelegen de populariteit van Khan aan banden te leggen. Deze zomer maakte zijn regering het voornemen bekend om de PTI via de rechter te verbieden. De regering beschuldigde de grootste oppositiepartij van het lekken van „geheime documenten” en het „aanzetten tot oproer”.

Aleksandr Loekasjenko, de president van Wit-Rusland, bezoekt maandag Islamabad. De regering verwijt het de achterban van Khan dat hij het buitenlandse bezoek gebruikt om opnieuw aandacht te vragen voor de vrijlating van de populaire oud-premier.

‘Grensbewaking doet niet alleen migranten pijn, maar ook de grensbewakers zelf’, toont deze Nederlandse documentaire

admin
November 25, 2024
0

Ramon Gonzalez is politiechef van het politiekantoor in La Joya. Het plaatsje van zo’n drieduizend zielen ligt in de zuidpunt van Texas, vlak bij de grensrivier met Mexico. Gonzalez en zijn manschappen pakken dagelijks criminelen op die immigranten, soms met tientallen tegelijk, over de Rio Grande smokkelen. De jacht op beide groepen ontaardt geregeld in wilde achtervolgingen, soms met dodelijke afloop. Als Gonzalez terugdenkt aan hoe bij een van die incidenten een jonge vrouw uit Honduras zich schreeuwend aan zijn broekspijp vastklampte voordat ze stierf door de verwondingen als gevolg van het auto-ongeluk, moet hij huilen.

Gonzalez en zijn manschappen werden in 2022 enkele maanden gevolgd voor een documentaire van de Nederlandse regisseur Loretta van der Horst. De film van iets meer dan een uur geeft een zeldzaam inkijkje in ‘de achterkant’ van de grensbewaking en grenscontroles, een thema dat ook in Nederland sterk speelt. Vanaf 9 december worden de controles door de Koninklijke Marechausse aan de grenzen met Duitsland en België geïntensiveerd, tot voor kort taboe gezien het vrij verkeer van personen en goederen in Europa. Hiermee wil de rechtse coalitie onder meer illgale migratie en mensensmokkel beter bestrijden.

De documentaire The Border Crossed Us werd, mede vanwege de unieke interviews, onlangs genomineerd voor een Gouden Kalf, de belangrijkste filmprijs in Nederland. En op enkele Amerikaanse filmfestivals werd de film van Van der Horst ook vertoond.

Als er één gebied is dat de willekeur van getrokken grenzen laat zien, is het Texas wel

Loretta van der Horst
documentairemaker

De documentairemaker, die in Honduras werd geboren als kind van een Nederlandse vader en een Puerto Ricaanse moeder, kreeg niet alleen zicht op de enorme druk die het werk als grensbewaker met zich meebrengt, „Ik was ook nieuwsgierig naar de onvermijdelijke morele dilemma’s bij het controleren van een grens”, vertelt ze in een café in Eindhoven. Voor haar was namelijk één ding duidelijk: grensbewaking leidt hoe dan ook tot geweld, of het nu doden en gewonden bij politie-achtervolgingen zijn, gezinnen die gescheiden worden, of de deportatie van illegale migranten terug naar – vaak – onveilige gebieden.

Behalve morele dilemma’s wilde Van der Horst ook mogelijke frustraties van grensbewakers blootleggen. Zo is mensensmokkel veel lastiger te bestrijden dan drugssmokkel, zegt politiechef Gonzalez bijvoorbeeld. Bij de laatste pak je het product af, vernietig je de partij. Met mensen kun je dat niet doen. „Die deporteren we terug. Zo krijgen smokkelaars en hun kartels steeds nieuwe producten.”

Ook worstelen politie-officieren met de vraag of ze wel tot het hart van bendes en criminele netwerken weten door te dringen. Komen we wel genoeg toe aan de bendeleiders „in hun grote huizen en Mercedessen?”, vraagt Gonzalez’ collega, politie-inspecteur Manuel Casas zich af. En hoe loopt het met migrantengezinnen af, waar ouders en kinderen na arrestaties worden gescheiden, vraagt politieagent Mayra Garza zich af.

Van der Horst concludeert aan het eind van haar project: „Grensbewaking doet niet alleen immigranten pijn, ook grensbewakers zelf. En nu de politieke druk op die laatste groep toeneemt, zullen ze die pijn meer gaan voelen.”

Filmmaker **Loretta van der Horst** : Grensbewaking leidt hoe dan ook tot geweld. Foto: Loretta van der Horst

Willekeur

Texas is niet toevallig gekozen, vertelt Van der Horst. Een groot deel van de een à twee miljoen illegale migranten die tijdens de binnenkort afgelopen Biden-periode de zuidgrens van de Verenigde Staten overstaken, deed dat in deze regio. „Maar Als er één gebied is dat de willekeur van getrokken grenzen laat zien, is het Texas wel”, zegt Van der Horst. Het gebied was achtereenvolgens Spaans, Frans, en Mexicaans grondgebied, in de negentiende eeuw korte tijd onafhankelijk, en vanaf 1845 Amerikaans.

Gonzalez en zijn mannen en vrouwen mogen dan Amerikaanse staatsburgers zijn en met hun mooie uniformen vooropgaan in het beschermen van de Amerikaanse soevereiniteit, maar dat kan niet verhelpen dat migranten en smokkelaars de agenten nog steeds als deels Mexicaans beschouwen. „Vendidos [verraders], is een scheldwoord dat we regelmatig naar ons hoofd geslingerd krijgen”, zegt een politieman in de documentaire. „Een grensbewaker die uit New York komt, heeft daar veel minder last van”, voegt Van der Horst eraan toe.

De film kent drie hoofdpersonen die hun eigen weg vinden in de wereld van de grenscontroles, met alle bijbehorende frustraties en gevoelens van futiliteit. Een simpel evangelie als: ‘Grenzen zijn er nu eenmaal om bewaakt te worden’, volstaat niet, zo blijkt.

De meest bevlogen grensbewaker is de eerdergenoemde inspecteur Manuel Casas. Als een radiopresentator hem vraagt hoe hij zijn werk rijmt met zijn expliciet beleden christelijk geloof, zegt Casas: „Elke wet van mensen krijgt kracht door God. Hij heeft de wetten gemaakt. […] Het woord van God zegt ook dat er dienaren zijn. Deze dienaren dragen het zwaard […] Ze zullen de toorn van God over je brengen. […] Wie zijn die dienaren? Iedereen die werkt voor de overheid, inclusief de politieagenten.”

Prediker

Een bizarre motivatie, zal een gemiddelde Europeaan zeggen, maar voor veel conservatieve Amerikanen klinkt dit heel vertrouwd, vertelt Van der Horst. „In de VS, zeker in het zuiden, is het christelijk geloof veel belangrijker dan in Europa. Politiek en religie zijn daar veel meer met elkaar verweven.”

Bovendien is Casas in zijn vrije tijd prediker. Dus helemaal verbaasd was ze niet over diens christelijke drijfveren. „Al vond ik het best heftig”, zegt Van der Horst. „Inspecteur Casas zei eigenlijk dat alles wat agenten zoals hij doen, in de naam van God is.”

Een van de collega’s van Casas gooit het over een andere, meer humanitaire boeg. Mayra Garza is een alleenstaande moeder met drie jonge kinderen en raakte gewond bij een wilde achtervolging van een suv die vermoedelijk vol migranten zat. „Mayra raakte mij heel erg”, vertelt Van der Horst. „Ze maakte vroeger heel nare dingen mee, zoals mishandeling thuis. Nu wil ze met haar jacht op mensensmokkelaars het goede doen”, aldus de documentairemaker.

„Zo helpt ze mishandelde vrouwen in de buurt, zowel migranten als niet-migranten. Ze probeert ze wegwijs te maken, zodat ze – ondanks alle beperkingen, zeker voor illegalen – toch hulp kunnen krijgen. Het frustreert haar dat ze voor migrantenvrouwen zonder documenten – vaak tijdens hun reis door Midden-Amerika het slachtoffer van verkrachtingen en gruwelijke mishandelingen – weinig tot niets kan doen.”

Tussen goed en kwaad

Garza zoekt tastend haar weg in het mistige gebied tussen goed en kwaad, ziet Van der Horst. „Net zoals veel van haar collega’s zet ze oogkleppen op, door puur op haar taak te focussen: mensensmokkelaars vangen, the bad guys, zoals ze die noemt. Maar even later zegt ze ook dat ze zich goed realiseert dat veel vluchtelingen en migranten juist háár als the bad guy zien. Smokkelaars zijn voor vluchtelingen de good guys, want die willen hen tenminste in veiligheid brengen.”

Ook politiechef Ramon Gonzalez, ofwel the chief, zoals Van der Horst hem noemt, maakte indruk. Als leidinggevende durfde hij het aan groen licht te geven voor een filmproject over een controversieel onderwerp. „Gonzalez weet dat grensbewaking pijn doet en dat wilde hij laten zien”, aldus de regisseur. „Hij geeft ook in zijn eigen korps mensen ruimte voor het uiten van emoties, al moet je niet denken dat iedereen daar ’s avonds huilend naar huis gaat.”

Komen we wel genoeg toe aan de bendeleiders in hun grote huizen en Mercedessen, vraagt inspecteur Casas zich af

De politieman gelooft in zijn werk, vertelt Van der Horst, maar dan moet het wel ergens toe leiden. De leidinggevende in La Joya verbijt zich als collega Garza hem vertelt dat een belangrijke smokkelaar alweer op vrije voeten is gesteld na betaling van een sterk verlaagde borgsom (van 3 miljoen naar 112.000 dollar). Ook vreest Gonzalez voor de toekomst. De massale deportaties van illegale migranten (Trump heeft kiezers beloofd het aantal en tempo van deze deportaties flink op te voeren) „geven de kartels meer inkomstenbronnen”.

Of Gonzalez nog lang op het politiebureau in Zuid-Texas zal blijven, is de vraag. Van der Horst vertelt dat the chief ervan droomt ergens les te gaan geven.

Politievrouw **Mayra Garza** helpt mishandelde migrantenvrouwen

De documentaire The Border Crossed US is te zien via NPO Plus en Pathé Thuis

Marechaussee wil ‘neutraal blijven’

In Nederland is de Koninklijke Marechaussee (Kmar) verantwoordelijk voor de grensbewaking en helpt, samen met de politie, met het zichtbaar maken en ontmanteling van (mensen-)smokkelnetwerken. Sporadisch worden gezinnen uit vrachtwagens en andere voer- en vaartuigen gehaald. NRC vroeg de marechaussee toestemming om gesprekken met medewerkers te voeren over de documentaire The Border Crossed Us en de daarin aangeroerde thema’s. Dit verzoek werd afgewezen.

„De Koninklijke Marechaussee is een organisatie die de wet handhaaft”, aldus een woordvoerder. „Onze taak is om het beleid van de regering uit te voeren. We proberen hierbij zo neutraal mogelijk te blijven en geen persoonlijke meningen te geven over het beleid of maatschappelijke kwesties. Omdat we een neutrale organisatie zijn, gaan we niet in op onderwerpen zoals de ‘zin’ van ons werk, of de frustraties die soms ontstaan door herhaaldelijke activiteiten van mensensmokkelbendes.”

De weelde van drie iconische kunstenaars die in 1504 elkaar de hand konden schudden

admin
November 25, 2024
0

De Britse koning Charles III bezit een wereldvermaarde kunstcollectie, die gedeeltelijk voortkomt uit de verzameling van zijn 17de-eeuwse voorganger en naamgenoot Charles II (1630-1685). In die tijd kende Engeland, anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse Republiek of Italië, geen bijzonder grote traditie van lokale kunstproductie. Dus moesten ze het doen met kunstenaars van het Europese vasteland die ze bewonderden. De Royal Collection bulkt zelfs van bladen door Italiaanse renaissancekunstenaars van topkwaliteit. De King’s Gallery in Buckingham Palace toont nu een selectie van zo’n 150 tekeningen van kunstenaars als Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Correggio en Carracci.

Raphael, **De Drie Gratiën**, ca.1517–18. (te zien in King’s Gallery)

Giovanni Bellini, Het hoofd van een oude man, c. 1460–7. (te zien in King’s Gallery) en Bernardino Campi, De Maagd en het Kind, ca. 1570–80. (te zien in King’s Gallery)

Foto’s Royal Collection Trust

De expositie – met secties als ‘figuren’, ‘koppen’, ‘studies voor paleisdecoraties’ – laat zien dat tekeningen in de 15de en 16de eeuw meestal niet bedoeld waren als zelfstandige kunstwerken. Vaak zijn figuren, motieven of composities getekend ter voorbereiding van een schilderij of fresco. Illustratief is een studie in rood krijt waarin de befaamde schilder Rafael de figurenrijke compositie van een groot tapijtontwerp voor de bijbelscène van de Sleuteloverdracht van Christus aan de apostel Petrus (ca 1514) uitprobeert in de vorm van een groep mannen die poseren in hun alledaagse kleren.

Bij de ‘studies naar de natuur’ zijn schetsen van landschappen, paarden en poezen, maar ook een opvallende houtskooltekening toegeschreven aan de Venetiaan Titiaan, met een natuurgetrouwe weergave van de exotische struisvogel (ca. 1550). Het lichtblauwe blad is voorzien van een raster dat erop duidt dat het motief bedoeld was om te worden overgezet naar een schilderij, maar dat werk is niet meer bekend.

De presentatie van werk van de ene briljante tekenaar na de andere, geeft daarmee een overvol maar ook adembenemend fraai overzicht van renaissance-tekeningen en hun functies, uit artistieke centra vooral in de noordelijke helft van het huidige Italië. De nadruk die daar destijds werd gelegd op het belang van het maken van tekeningen in het artistieke proces, en de grote aandacht die kunstenaars er daarom ook aan besteedden, verklaren de uitzonderlijke kwaliteit van de tekeningenproductie die deze expositie weerspiegelt.

Verbeten expressie

Van meer studieuze aard is een tweede tentoonstelling in Londen, in de Royal Academy, over Italiaanse renaissance-kunst, met 45 bruiklenen uit collecties in het Verenigd Koninkrijk en elders in Europa. Hier geen overdonderend aantal kunstenaars en tekeningen, maar juist een relatief klein aantal goedgekozen werken, uit een tijdsspanne van slechts enkele jaren, en gemaakt door drie iconische kunstenaars. In 1504 konden ze elkaar in Florence de hand schudden: Leonardo da Vinci (1452-1519) en Michelangelo (1475-1564), beiden uit de omgeving afkomstig, hadden elders gewerkt en waren in de eerste jaren van de 16de eeuw kortstondig terug in Florence. De jonge Rafael (1483-1520) uit Urbino, verbleef in dat jaar in de stad om te leren van de werken van de buitengewone kunstenaars van die tijd.

Foto Royal Academy of Arts, Londen. / Prudence Cuming

Leonardo da Vinci, De Maagd en het Kind met Sint Anna en de jonge Johannes de Doper (‘The Burlington House Cartoon’), ca. 1506-08. Houtskool met wit krijt op papier, gemonteerd op doek, 141,5 x 104,6 cm, te zien in Royal Academy) en Toegeschreven aan Pietro Faccini, Het hoofd van een jongeling, ca.1590.

Foto’s The National Gallery, Foto Royal Collection Trust

Op even ingenieuze als instructieve wijze toont de expositie de artistieke verhoudingen tussen de drie kunstenaars. Zo maakte Rafael schetsen naar een cirkelvormig, tachtig centimeter hoog, marmer-reliëf door Michelangelo, bijgenaamd ‘Taddei tondo’ naar opdrachtgever Taddeo Taddei (1504-1507). Het stelt de Maagd Maria voor met half liggend in haar armen het Christuskind. Hij lijkt weg te duiken voor een vleugelklapperend vogeltje (een distelvink, symbool van Christus’ latere lijdensweg) in de handen van de jonge Johannes de Doper. Rafaels tekening staat in de expositie op een sokkel precies halverwege de afstand tussen Michelangelo’s reliëf en een schilderij van Maria met kind (‘Bridgewater Madonna’, 1507), waarin Rafael een vergelijkbare compositie heeft toegepast.

Raphael, **De Maagd Maria met het Kind en de jonge Johannes de Doper (‘De Esterhazy Madonna’)**, c. 1508. Tempera en olieverf op paneel, 28,5 x 21,5 centimeter, te zien in Royal Academy)

Even doordacht is de plaatsing, pal tegenover Michelangelo’s tondo, van een tweede uitzonderlijk bruikleen: Leonardo da Vinci’s enorme houtskooltekening van de bijna levensgrote Maria zittend op schoot bij haar moeder Anna. Ook hier heeft het Christuskind een liggende pose en ook nu staat Johannes ernaast. Mogelijk, zoals in deze expositie en de bijbehorende catalogus voor het eerst wordt geopperd, was deze tekening bedoeld als ontwerp voor een nooit voltooid altaarstuk voor de grote zaal van het Florentijnse stadsbestuur in het Palazzo della Signoria.

Voor diezelfde zaal maakten Michelangelo en Leonardo tussen 1503 en 1506 ontwerpen voor frescoschilderingen van veldslagen waarin de stadstaat Florence in het verleden verwikkeld was geweest. Ook deze projecten zijn nooit voltooid, maar in een reeks tekeningen laat zich in de expositie prachtig volgen hoe de kunstenaars op papier hun schilderingen voorbereidden: Leonardo in de Slag bij Anghiari met aandacht voor verbeten expressie in de hoofden van mensen en paarden, Michelangelo geconcentreerd op de anatomie van naakte mannen die zich klaarmaken voor de Slag bij Cascina. En in een pentekening (1505), losjes geïnspireerd op Michelangelo’s fresco-ontwerp, maar dan met een zodanig gedraaid perspectief op twee naakte mannen dat het lijkt alsof de tekenaar zelf deel is geworden van het groepje, openbaart zich het compositorische genie van Rafael.

Tentoonstelling Renaissancekunst uit Boijmans in Parijs

Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam bezit een van de belangrijkste verzamelingen van Italiaanse renaissancetekeningen in Nederland. Een selectie van 122 bladen uit die collectie wordt nu getoond in de Fondation Custodia in Parijs. Naast al vaker beschreven en geëxposeerde bladen uit de periode 1400-1600, van de hand van onder anderen Pisanello, Jacopo Tintoretto, Paolo Veronese, en een bijzondere groep tekeningen door Fra Bartolommeo, worden ook nieuwe vondsten en toeschrijvingen gepresenteerd. Zo is uit recent onderzoek, gefinancierd door de Getty Foundation, gebleken dat een Engel van de Annunciatie (ca. 1514) in rood krijt moet worden toegeschreven aan de Florentijnse schilder Jacopo Pontormo, en een indrukwekkende zwartkrijttekening van de Bijbelse Jozef van Arimathea met het lichaam van de gestorven Christus (1590-1610), aan Aurelio Lomi uit Pisa.

Naissance et Renaissance du dessin italien: Italiaanse renaissancetekeningen uit Museum Boijmans Van Beuningen. T/m 12/1. Fondation Custodia, Parijs. Info: fondationcustodia.fr.

Michelangelo Buonarroti, **Studies van mannelijke hoofden, helmen voor soldaten en gezichtskenmerken**, c.1504. (pen, bruine inkt, en zwart krijt op papier, 20,5 x 25,3 cm, te zien in Royal Academy).

Michelangelo Buonarroti, Mannelijk naakt, c. 1505-06. (Zwart krijt op papier, 40,4 x 22,5 cm, te zien in Royal Academy) en Raphael, naar Michelangelo Buonarroti, David, c. 1505-08. (pen en bruine inkt op papier, 39,6 x 21,9 centimeter, te zien in Royal Academy).

Foto’s Teylers Museum, Haarlem en British Museum

Luister naar