Van Manila tot Mecklenburg – president Zelensky zoekt overal steun

Mei was de maand van westerse wapenleveranties, zei de Oekraïense president Volodymyr Zelensky dit weekend, juni moet de maand van de diplomatie worden. Afgelopen week was hij al bij de D-day-herdenking in Normandië. Dinsdag sprak hij in Berlijn de Bondsdag toe. Woensdagmiddag landde hij onverwachts in Saoedi-Arabië. Vanaf deze donderdag ontmoet hij de G7-regeringsleiders in Italië, en aansluitend vindt in Zwitserland een vredesconferentie voor Oekraïne plaats.

De samenklontering van ontmoetingen illustreert op hoeveel borden Zelensky en zijn bondgenoten moeten schaken. In Berlijn ging het erom zoveel mogelijk bedrijven en instellingen alvast een rol te geven in de wederopbouw en het herstel van oorlogsschade nog tijdens de gevechten. In Bari moet een besluit vallen over het doorsluizen van miljarden aan bevroren Russische tegoeden naar Kyiv. En in Zwitserland gaat het om de belangrijkste vraag: is er een weg naar vrede?

‘Vredesconferentie’ is voor de vergadering in Zwitserland eigenlijk niet het goede woord. Het is géén overleg tussen twee strijdende partijen op neutrale grond om te komen tot een staakt-het-vuren. Rusland is niet uitgenodigd en laat dan ook geen kans schieten om de bijeenkomst belachelijk te maken. En ook Ruslands belangrijkste bondgenoot, China, doet aan het overleg in de Alpen niet mee.

Europees probleem

Toch is de conferentie van belang. Het is er Oekraïne om te doen de Oekraïne-coalitie, die al van meet af aan hoofdzakelijk bestaat uit westerse landen, uit te breiden met zoveel mogelijk landen uit het mondiale Zuiden. Veel landen in Afrika en Azië wilden zich niet aansluiten bij de Oekraïne-coalitie. Poetins oorlog is vooral een Europees probleem dat Europa ook maar moet oplossen, vinden ze. Veel landen vinden het ook niet in hun belang om zich af te zetten tegen Rusland, laat staan tegen China.

Kan Zelensky de coalitie verbreden? Volgens Zwitserland hadden zich begin van de week negentig landen voor de conferentie aangemeld, de helft uit het Westen, de helft uit het Zuiden. Zeventig landen zijn niet op de uitnodiging in gegaan. De definitieve gastenlijst wordt pas vlak voor het begin van de conferentie vrijgegeven.

Voor de VS schuiven Bidens veiligheidsadviseur Jake Sullivan en vicepresident Kamala Harris aan. Tot grote teleurstelling van Zelensky komt president Biden zelf niet. Sommige landen sturen regeringsleiders, zoals Frankrijk en Duitsland, andere, zoals Brazilië en Zuid-Afrika, sturen slechts lage vertegenwoordigers.

Vredesplan, maar welk?

Al een half jaar na het uitbreken van de oorlog lanceerde Oekraïne een tien-puntenplan voor vrede. Het is een vredesplan volgens het boekje. Het voorziet in teruggave van bezette gebieden door Rusland, herstelbetalingen, de berechting van de Russische leiding voor oorlogsmisdaden. Het vredesplan gaat uit van internationaal recht, maar het heeft één handicap: het is op dit moment onhaalbaar.

In de afgelopen twee jaar is het plan besproken op een viertal kleine, besloten conferenties van nationale veiligheidsadviseurs. Eén keer schoof een Chinese vertegenwoordiger aan, die daarna niet meer kwam opdagen. De laatste ontmoeting was in januari aan de vooravond van het World Economic Forum in Davos. De Zwitserse regering beloofde toen een Oekraïne-conferentie te zullen organiseren.

De gastheren kozen een locatie, een berg aan de Vierwaldstättersee met een resort, de Bürgenstock, waar al vaker internationale conferenties plaatsvonden. En ze prikten een datum: 15 en 16 juni, direct na de G7-conferentie in Italië, om het de leiders gemakkelijk te maken.

Vredesplan van Oekraïne, met teruggaaf van door Rusland bezet gebied, gaat veel landen te ver

Onduidelijk was alleen hoeveel steun er voor de conferentie zou zijn. Juist een aantal grootmachten uit het mondiale Zuiden had eigen vredesplannen op tafel gelegd, die veel minder concreet waren dan het tienpuntenplan van Kyiv.

In het vroege voorjaar werd duidelijk dat de ideale vrede van Kyiv geen goede basis is voor een breed internationaal gesprek. In april leek het er zelfs even op dat de hele conferentie in het water kon vallen.

Om een agenda te vinden die veel landen acceptabel vonden, kozen Zwitserland en Oekraïne ervoor de inzet van de conferentie fors te verlagen en zich te richten op onderwerpen waar relatief eenvoudig overeenstemming over te bereiken zou moeten zijn: veiligheid van nucleaire installaties, humanitaire kwesties, voedselveiligheid, het recht op vrije doorvaart. Dat zijn algemeen aanvaarde principes en een stuk minder heikel dan de veroordeling van Poetin of de teruggave van door Rusland veroverde gebieden.

Zelensky wierf intussen onvermoeibaar voor zijn bijeenkomst. Op een veiligheidsconferentie in Singapore verweet hij Beijing de conferentie te dwarsbomen. „China probeert tegenwoordig helaas andere landen van deelname af te houden.” China laat zich misbruiken door Rusland, betoogde hij. China wil alleen meedoen als Rusland ook mag komen.

Poetin is vol zelfvertrouwen

Vooralsnog ligt een gesprek tussen Oekraïne en Rusland niet voor de hand. President Poetin blaakt, afgaande op zijn recente publieke optredens, van zelfvertrouwen. Hij opende onlangs nog een tweede front bij Charkiv en Rusland is vrij succesvol in het uitschakelen van Oekraïense energie-infrastructuur. En met een mogelijke machstswisseling in het verschiet na de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november, lijkt het niet logisch dat hij nu al zou inbinden. En ook Oekraïne is, in elk geval publiekelijk, nog niet op het punt dat het concessies wil doen.

Het gaat er volgens gastheer Zwitserland vooral om een gesprek op gang te brengen over de vraag hoe een pad naar vrede eruit zou kunnen zien. De hoop is dat Rusland dan kan aansluiten op een eventuele vervolgconferentie. Het is onduidelijk of de conferentie van dit weekend wordt afgerond met een gezamenlijk verklaring.

De bijeenkomst zal hoogstwaarschijnlijk geen tastbaar resultaat opleveren, schreef denktank International Crisis Group. Het is wél een mogelijkheid om de aandacht van de wereld weer even te vestigen op Oekraïne, het risico van escalatie en de schending van internationaal recht door Rusland.

Delen





Mail de redactie