Van invasie tot vechten om elke meter: de oorlog in Oekraïne in tien sleutelmomenten

Invasie

Vladimir Poetin rechtvaardigt deze „speciale militaire operatie”, die als doel heeft Oekraïne te demilitariseren” en „denazificeren”. Duidelijk is dat de Russische leider uit is op een ‘regime change’ in Kyiv, dat in zijn ogen te pro-Westers is.

Al weken voor de grote aanval van die donderdag houden Oekraïne en de wereld de adem in. Er zijn verontrustende tekenen van troepenopbouw aan de Oekraïense grens, in het noorden en oosten, maar ook in het met Rusland bevriende Wit-Rusland en op de al in 2014 door Rusland geannexeerde Krim. Maandag 21 februari wordt de dreiging nog concreter: Poetin erkent de separatistische regio’s Loehansk en Donetsk in Oost-Oekraïne. Enkele uren na die erkenning rijden Russische legereenheden en militaire voertuigen deze ‘volksrepublieken’ binnen voor een „vredesmissie”. Wereldwijd wordt het gezien als een grove schending van de soevereiniteit van Oekraïne, in strijd met internationaal recht en afspraken. Gevreesd wordt dat Russische troepen zich buiten de separatistische gebieden gaan begeven – een vrees die drie dagen later realiteit wordt.

Direct is duidelijk: de Russische overmacht is groot, de militaire superioriteit is voelbaar. Cherson, in het zuiden van Oekraïne, valt al snel in Russische handen. Ook de kerncentrale van Zaporizja in het plaatsje Enerdohar wordt door Russische troepen veroverd. Net als Kyiv wordt de zuidelijke haven- en industriestad Marioepol zwaar belegerd: Russische troepen die vanuit de Krim komen, sluiten de stad in. Burgers kunnen ondanks beloftes van een veilige vrijgeleide Marioepol niet verlaten en beschietingen en bombardementen zijn continue.

Metrostations in Kyiv, maar in alle grote steden, worden schuilkelders. Wie kan slaat op de vlucht naar het westen van Oekraïne of het land uit.

Maar die eerste dagen is ook helder dat het verzet van de Oekraïense strijdkrachten en de eenheid onder de Oekraïners groot is. President Volodymyr Zelensky toont dat er niet met hem te sollen is: in een videoboodschap, opgenomen op straat, omringd door premier Denys Sjmyhal en enkele andere topmedewerkers, en in legertenue gestoken, zegt hij daags na de eerste bombardementen in de hoofdstad te blijven. „We zijn allemaal hier. Onze militairen zijn hier. Onze burgers zijn hier. We zijn allemaal hier om onze onafhankelijkheid, onze staat te verdedigen.”

Drie weken na de invasie komt de oorlog in een patstelling terecht en gaat een nieuwe fase in; Russische troepen boeken amper meer voortgang – onder meer door het hevige Oekraïense verzet – en lijken zich – letterlijk – in te graven. Volgens Westerse experts is het oorspronkelijke doel van de operatie – de snelle inname van de hoofdstad en andere grote steden en het afdwingen van een ‘regime change’ – mislukt.

De opmars naar Kyiv gestuit

De gruwelijke aard van de Russische invasie krijgt niet lang daarna een gezicht als begin april beelden naar buiten komen vanuit het lang belegerde Boetsja: de stad ligt op de route naar Kyiv, het doel van de Russen. De straten zijn bezaaid met tientallen lichamen, vaak met de handen achter de rug gebonden, soms vergezeld door een fiets of een boodschappentas. Een open massagraf wordt gevonden waar lichaamsdelen uitsteken van tientallen mensen. Getuigenissen komen naar buiten over burgers die burgers lukraak neerschoten en met tanks overreden zijn. Volgens de Oekraïense autoriteiten zijn de slachtoffers door de Russische strijdkrachten geëxecuteerd vlak voordat de Russen zich terugtrokken.

De strijd om de Donbas

Het station is die dag volgepakt met mensen die de regio willen ontvluchten, na een oproep daartoe van de Oekraïense autoriteiten. De reden: Moskou heeft de „bevrijding” van de regio’s Donetsk en Loehansk – die samen de Donbas vormen – tot nieuw oorlogsdoel verklaard. Het doel zou zijn om de hele Donbas in te nemen en een landbrug te creëren naar de al door Rusland bezette Krim.

Het noorden van Oekraïne, niet alleen rond Kyiv, is dan al weer vrijwel helemaal in handen van het Oekraïense leger.

(Symbolisch) verzet

De kruiser zou zijn geraakt door twee Neptunus-antischipraketten, waarna er brand uitbreekt aan boord en het schip zinkt. Volgens de lezing van de Russen is er aan boord munitie ontploft en zinkt het schip in een stormachtige zee. Ook over het lot van de bemanning, circa vijfhonderd man, verschillen de lezingen.

De Moskva speelde een rol bij de inname van Slangeneiland in de eerste dagen van de oorlog. De Oekraïense bewakers van het strategisch gelegen eilandje in de Zwarte Zee, haalden het wereldnieuws omdat zij het capitulatieverzoek van het Russische oorlogschip beantwoorden met „krijg de klere”.

Mede door de inname van Slangeneiland konden maanden lang geen graantransporten vanuit de Oekraïense stad Odesa plaatsvinden, met een mondiale voedsel- en graancrisis tot gevolg.

Het beleg van Marioepol

Het persoonlijk leed van de burgers van Marioepol is ongekend. Een ziekenhuis en kraamkliniek zijn in puin gelegd – hoogzwangeren bevallen onder het geluid van granaatvuur. Het theater van Marioepol, waar honderden burgers dekking hadden gezocht, is met de grond gelijk gemaakt. Ondanks de boodschap die met witte letters op de grond voor en achter het theater geschreven stond, in het Russisch: ‘kinderen’.

De strijd om de Azovstal-staalfabriek, even buiten de stad, duurt het langst – het is het laatste bastion van de Oekraïeners in de strategisch gelegen havenstad aan de Zwarte Zee dat uiteindelijk toch in Russische handen komt. Na twaalf weken moeten ook de zo’n tweeduizend strijders van het voormalige Azov-vrijwilligersbataljon – de harde kern van de Oekraïense nationalistische beweging – zich op 20 mei overgeven. En daarmee is de strijd definitief beslecht: de Russen hebben dan de hele stad in handen. Nu is er de felbegeerde landbrug tussen het door de Russen geannexeerde schiereiland de Krim en de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loehansk.

Het grote tegenoffensief

Beelden van juichende burgers die hun bevrijders begroeten gaan via sociale media de wereld rond. Het is de eerste keer dat Oekraïne door westerse bondgenoten geleverde geavanceerde wapens kan inzetten, zoals de Amerikaanse Himars-raket. En daarmee zijn de krachtsverhoudingen op het slagveld fundamenteel anders komen te liggen. Aan Russische zijde zijn veel verliezen geleden, en er is een groot gebrek aan mankracht – het invasieleger bestond in hoofdzaak uit – bijna 190.000 – beroepssoldaten.

Nepreferenda en de gedeeltelijke mobilisatie

Diezelfde week kondigt Poetin bij presidentieel decreet – nummer 647 – een „gedeeltelijke mobilisatie” aan. In een tv-toespraak rechtvaardigt Poetin de maatregel „in het licht van de dreigingen waarmee we worden geconfronteerd”, en daarbij is hij niet te beroerd om opnieuw met nucleaire vergelding te dreigen. Daarmee maskeert hij de werkelijke reden: het enorme tekort aan mankracht van het leger.

Hoewel de mobilisatie in eerste instantie van toepassing is op ‘slechts’ driehonderdduizend reservisten, kunnen alle Russische (mannelijke) staatsburgers in de militaire leeftijd opgeroepen worden voor het leger en de strijd – zieken en gedetineerden uitgezonderd. Direct ontstaat er in Rusland paniek: massaal wordt er op het internet gezocht naar manieren om een vrijstelling te krijgen of het land te ontvluchten. Aan de grens met Georgië leidt de massale uittocht van Russen tot chaotische taferelen.

Aan het front verandert de gedeeltelijke mobilisatie niet direct iets: de opgeroepen mannen moeten eerst getraind en uitgerust worden, en ook aan materieel – wapens, munitie en uitrusting – is een groot tekort.

Symbolische klap en opsteker

Hoewel de meest plausibele verklaring is dat de explosie is veroorzaakt door een autobom – en daarmee sterk lijkt op een doelbewuste (Oekraïense?) aanslag – blijft de precieze oorzaak onbekend. Maar feit is wel dat de aanval op een van Ruslands meest symbolische en best beveiligde objecten een flinke klap is voor Poetin, die de brug in mei 2018 hoogstpersoonlijk en met veel fanfare opende, en juist een opsteker voor Oekraïne.

Raketsalvo’s

Zou er sprake geweest zijn van een bewuste Russische aanval op NAVO-grondgebied? Nee, is daags na het incident de consensus: het is zeer waarschijnlijk een Oekraïense luchtverdedigingsraket, afgevuurd om Oekraïne te beschermen tegen aanvallen met Russische kruisraketten.

Het afvuren van een regen van kruisraketten is een beproefd Russisch recept om angst te zaaien en het moreel te breken onder burgers. Alom wordt deze strategie gezien als een zwaktebod: omdat succes op het slagveld uitblijft – de herfstregens hebben het slagveld onbegaanbaar gemaakt, legereenheden en met name zwaar materieel lopen vast in de modder – neemt Poetin zijn toevlucht tot het bestoken van civiele objecten. Doelwit is veelal cruciale infrastructuur, zoals de watervoorziening en het energiesysteem. Waar Rusland het eerder incidenteel gemunt had op energievoorzieningen, is er in het najaar sprake van een systematische poging om Oekraïne letterlijk in de kou en in het donker te zetten.

Gevechten rond en beschietingen van de kerncentrale in Zaporizja, Europa’s grootste kerncentrale, baren internationaal grote zorgen. De kerncentrale is sinds maart ingenomen door Rusland, maar heeft regelmatig te lijden onder inslaande raketten en granaten, zowel door Russisch als Oekraïens vuur. Hoewel de energieproductie stilligt, liggen in de centrale grote hoeveelheden splijtstof en radioactief afval opgeslagen. Pleidooien voor het instellen van een gedemilitariseerde veiligheidszone worden genegeerd, omdat de frontlinie dicht bij ligt.

Met westerse luchtafweersystemen – het westen levert steeds krachtigere wapens – weet Oekraïne veel raketten en kamikaze-drones onschadelijk te maken.

Vechten om iedere meter

De stad, nog steeds in Oekraïense handen, is al ruim een half jaar de inzet van een uiterst bloedige slag, waarbij naar schatting honderden slachtoffers per dag vallen. Maar het is de Russen nog niet gelukt de stad in te nemen. Tot grote frustratie van de huurlingen van de Wagner Groep en met name hun baas Jevgeni Prigozjin, een van de grote haviken en criticasters van Poetins oorlogsvoering. Waar de Russische strijdkrachten volop in de verdediging zijn gedrukt en zelfs op de vlucht sloegen, bleven de troepen van Prigozjin.

Zijn huurlingenleger wist het mijnstadje Soledar, iets noordelijker, al wel te veroveren. Het was het eerste Russische succesje in maanden. Inname van Bachmoet, een stadje dat inmiddels grotendeels verwoest is, zou van groot symbolisch belang zijn, zeker zo vlak voor de eerste verjaardag van de ‘speciale militaire operatie’.