Van der Plas en Omtzigt laten het ego-populisme verbleken. Keert inhoud terug in de politiek?

Posted on September 1, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Essay BBB en Nieuw Sociaal Contract zijn niet de volgende lichting snel opbrandende ego’s op rechts, schrijft Bas Heijne. Hun komst daagt het politieke midden uit om dieper te gaan dan de ongeïnspireerde haalbaarheidspolitiek van de laatste jaren.

1 september 2023 om 20:14

Leestijd 7 minuten

Je zou het bijna oude politiek noemen, de totale implosie van JA21, het zoveelste politieke avontuur van Joost Eerdmans. Recent vertrokken al zes partijleden, onder wie twee Europarlementariërs, vanwege het wilde baantjesjagen van mede-partijoprichter Annabel Nanninga. Vrijdag werd bekend dat twee Kamerleden van de partij per direct overstappen naar BBB.

Voor wie het vergeten was: het Juiste Antwoord is een afsplitsing van Forum voor Democratie. Partijleider Eerdmans was eerder actief voor het CDA, de LPF, Groep Eerdmans-Van Schijndel, EénNL, Leefbaar Capelle, Leefbaar Rotterdam en FVD – ik geloof dat ik ze allemaal heb. De opgestapte leden van JA21 melden in hun verklaring dat de professionalisering van de nieuwe partij is mislukt: tweeënhalf jaar na de oprichting was er nog niet eens een beginselprogramma. „Helaas moeten we concluderen dat JA21 inmiddels volledig op een dwaalspoor is beland.”

Bent u daar nog? Dit soort partijtjes, met hun verlossersretoriek, hun kroegpraat als politiek programma, hun moddergevechten – sinds het uiteenvallen van de LPF zijn we eraan gewend geraakt, het is Hollandse politieke folklore. Maar de rek lijkt er nu uit.

Hier en daar pruttelt het nog wat na. De partij Belang van Nederland van Wybren van Haga, ook al een afsplitsing van Forum voor Democratie, maakte onlangs zijn kandidatenlijst bekend. Zijn electorale troeven? Henk Krol. En oud-LPF’er Harry Wijnschenk.

Jammer dat Winny de Jong niet beschikbaar was.

Het ego-populisme is zijn eigen parodie geworden. Geen wonder dat er fikse scepsis heerst over de houdbaarheid van de nieuwe partijen die naar verwachting heel groot gaan worden bij de komende verkiezingen: BBB van Caroline van der Plas en Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt. We hebben zo veel zeepbellen uiteen zien spatten, te veel ego’s zichzelf zien opblazen. „Iedere paar jaar bouwen ze een nieuwe clown op”, zei journalist Joris Luyendijk dit voorjaar op BNR Radio na de enorme overwinning van BBB bij de Provinciale Statenverkiezingen. „Eerst bouwden ze Wilders op, toen bouwden ze Verdonk op, toen Baudet en nu weer Caroline van der Plas. Een nieuwe clown dus. En die wordt dan na anderhalf jaar weer afgebroken, en dan bouwen ze weer een nieuwe op.”

Geen premier

Luyendijk doelde met ‘ze’ waarschijnlijk op de gierende mediahype rond elk van deze figuren. Een tijdlang zijn ze onweerstaanbaar, niet van het scherm af te slaan, domineren ze de media in talkshows, commentaren, columns, kroeggesprekken. Maar wanneer het op organisatie aankomt, het bestendigen van al die aandacht in een partij en programma, waar vervolgens mensen bij gezocht moeten worden, wanneer er kortom politiek bedreven met worden, gaat het mis. Het publiek dat er maar geen genoeg van kon krijgen, heeft er dan ineens toch genoeg van.

De onstuitbare opkomst van Caroline van der Plas verliep net zo; een tijdlang was ze zo alomtegenwoordig, dat ik het gevoel had dat ze bij me inwoonde.

Misschien daardoor viel het critici als Luyendijk niet op waar zij van haar populistische voorgangers verschilt. Ten eerste is ze een politiek talent, gewiekst en behendig. Haar houding in zo ongeveer alle politieke kwesties is: we zijn tot redelijkheid bereid, maar het moet niet te gek worden. Dat is het typische Hollandse politieke midden.

Belangrijker is dat zij en ook Pieter Omtzigt zich al te zeer bewust zijn van de dynamiek van de politieke hype sinds Pim Fortuyn. Ze kennen de valkuilen van het ego-populisme. Tekenend is dat beiden hebben aangegeven in principe geen premier te willen worden. Vrijdag schoof Van der Plas de rechtse CDA’er Mona Keijzer naar voren als premierkandidaat, gezien de huidige peilingen vooral een symbolische troefkaart.

Vergeleken bij Van der Plas en vooral Omtzigt steken de zelfbenoemde politieke verlossers op rechts, zoals Joost Eerdmans en Annabel Nanninga, ontzettend knullig af.

Dat heeft met persoonlijkheid te maken, natuurlijk, maar wel degelijk ook met visie. Tot voor kort werd het politieke midden vanaf de rechterflank vooral retorisch uitgedaagd – met een uitzinnige romantiek van de totale omwenteling, de ‘puinhopen’ van Fortuyn, het ‘schoon schip’ van Wilders, ‘eindstrijd’ met de islam, enzovoort.

Die uitzinnigheid is tijdens de pandemie verhuisd naar extreemrechtse enclaves, zoals het restant van de partij van Baudet, het wappiehoekje van Ongehoord Nederland en de huiskamer van professor Karel van Wolferen. Bij elkaar opgeteld gaat het om best veel mensen, ik onderschat ze niet, maar hun extremisme en retorische idiotie plaatst hen vooralsnog geheel buiten de politieke orde. Ze willen niet alleen de elites slopen, alles is één groot wereldwijd complot.

Dat plaatst de PVV van Wilders overigens voor een dilemma. Er was veel kritiek te horen op de nieuwe VVD-lijstrekker Dilan Yesilgöz, die Wilders niet bij voorbaat uitsloot bij de coalitievorming na de verkiezingen. Ethisch gezien is die kritiek terecht. Maar politiek gezien is het misschien behendig, want Yesilgöz zet Wilders voor het blok. Zijn handelsmerk is altijd de retoriek van de totale afwijzing geweest – islam is fascisme, nepparlement, elites in oorlog met het volk, Koran verbieden, Nexit!, minder! minder!, terug met de gulden, polenmeldpunt, andere politici eindeloos beschimpen en vernederen. Wat hem met zijn kiezers verbindt is simpelweg haat, met steeds weer een nieuw doelwit. Maar nu zelfs Kees van der Staaij is opgestapt, is Geert Wilders wel heel duidelijk de dino van Den Haag geworden. Wie herinnert zich Fitna nog? Wil hij nog een politieke rol van betekenis spelen, dan zal hij moeten inbinden.

Waardoor zijn merk verwatert. Houdt hij vast aan zijn haatcabaret, dan wordt hij weggespeeld door de partijen van Van der Plas en Omtzigt.

Lakmoesproef

Maar het is echt niet alleen het ego-populisme dat in deze nieuwe politieke constellatie verbleekt. De komst van de partij van Omtzigt, hoe die zich verder ook ontwikkelt, kun je zien als een lakmoesproef voor zo’n beetje de hele Nederlandse politiek. Voor geen van de middenpartijen zal het business as usual zijn. Het is de inbreng van Omtzigt waartoe men zich zal moeten verhouden.

Neem D66 en het CDA. Het is zowel Wopke Hoekstra als Sigrid Kaag, allebei gelanceerd als nieuwe politieke beloften, niet gelukt zich te handhaven. Voor zowel het CDA als D66 zou zo’n debacle, want dat is het, tot zelfkritiek moeten leiden: ligt deze mislukking aan de persoon of legt het iets diepers bloot, iets in de partijen zelf? Beiden werden van bovenaf in de markt gezet als partijleider – Hoekstra als schaatsende mooiboy over de Friese meren, Kaag met haar ‘nieuw leiderschap’. Het was bedacht, er kleefde spin aan. Bovendien omarmt men in Nederland alleen politieke verlossers die zich van onderop aandienen, niet die van bovenaf op ons worden neergelaten. Beiden toonden zich onwennige politici. Hoekstra heeft nooit duidelijk weten te maken dat het hem om iets anders ging dan om hemzelf. Kaag verspeelde haar ‘nieuw leiderschap’ door Rutte in april 2022 te laten zitten.

Daarna werd Kaag het doelwit van een giftige elitehaat, die met kritiek niets te maken had. Dat kan inderdaad de reden zijn dat haar de lust verging, zoals bij haar vertrek werd gezegd. De impact van dit soort, van verschillende kanten schaamteloos aangejaagde, agressie valt niet te onderschatten. Maar de indruk blijft van iemand die zich nooit echt thuis gevoeld heeft in haar rol als politiek leider.

Rustige degelijkheid

Met Bontenbal voor het CDA en Jetten voor D66 wordt nu gekozen voor rustige degelijkheid. Daarmee win je, denk ik, geen verkiezingen. Na het mislukken van je politiek leider moet je het contact met je kiezers terugwinnen met meer dan een lijst mooie standpunten.

Zeker nu Omtzigt de arena heeft betreden. Over de ego-populisten konden politici van het midden doorgaans hun schouders ophalen, dat waren de ‘clowns’ waar Luyendijk het over had. Zij waren exponenten van onze vluchtige, naar permanent rumoer snakkende mediacultuur, hun invloed op het politieke bedrijf, het gehate establishment, bleef beperkt. Alleen de constante digitale stroom haat en bedreigingen van hun aanhang is een last. Maar anders dan de ego-populisten met hun onmachtige kreten daagt zowel BBB als NSC het politieke midden uit om zelf dieper te gaan dan de ongeïnspireerde haalbaarheidspolitiek van de laatste jaren. Alleen een nieuw gezicht is niet genoeg.

Het electoraat trekt naar het midden, zei Maarten van Rossem afgelopen week triomfantelijk bij Humberto tegen een hakkelende Joost Eerdmans. Ik gun Van Rossem zijn hoon, maar Omtzigt en BBB dagen net zo goed de klassieke middenpartijen uit.

En Omtzigt trouwens ook weer BBB, dat protest- en belangenpartij in één is. Caroline van der Plas heeft het gevoel van verweesdheid en verschraling dat in delen van Nederland heerst een redelijke stem gegeven, maar ze verhult ook de keiharde internationale belangen van de agroindustrie met sentimentele boerenromantiek. Lang was de verwachting dat Omtzigt zich zou aansluiten bij de partij van Caroline van der Plas, maar zoals hij tijdens een debat zei: „Als u vindt dat een hertenkamp niet geschikt is voor herten, nodig ik u uit om naar een moderne megastal te gaan.”

In de Grondgedachten & Uitgangspunten van zijn nieuwe partij probeert Omtzigt een nieuw gemeenschapsdenken te ontwikkelen, waarin de burger niet langer zuiver individualistisch wordt benaderd, maar als een ‘persoon’ die op allerlei manier is verbonden met de samenleving waarvan hij deel uitmaakt. Je kunt de haalbaarheid daarvan betwisten, zoals Sjoerd de Jong in deze krant deed, omdat Nederlanders verslingerd zouden zijn aan hun individualisme en de moderne samenleving sowieso altijd versplinterd zal blijven. Je kunt het oneens zijn met de cultureel-conservatieve inslag van Omtzigts gedachtengoed – wat ik ook zeker ben. Maar dat is mijn punt hier niet. Feit is dat die Grondgedachten & Uitgangspunten dieper graven dan alles waar het CDA de afgelopen jaren mee is komen aanzetten.

Dat alleen al dwingt de andere partijen tot inhoud, zeker wanneer de partij van Omtzigt, zoals de peilingen lijken aan te geven, van vrijwel alle andere partijen kiezers zal wegtrekken. Wanneer de proteststem zo inhoudelijk is, kun je niet langer antwoorden met het zaaddodende „Nu doorpakken!”

En niet alleen de politieke partijen worden tot inhoud gedwongen. Ook de media.

Afgelopen weken las ik heel wat ongemakkelijke columns over Omtzigt. Zijn partij is, doordat Rutte onverwacht zijn kabinet opblies, nog lang niet ingevuld – op papier kan het er weliswaar leuk uitzien, maar vind maar eens de juiste mensen, denk aan al die zichzelf opblazende partijtjes uit het verleden, enzovoort. Ook was er het voorspelbare gemopper van de opiniesnobs, die volautomatisch ‘B’ zeggen omdat iedereen ‘A’ zegt, dit keer over de Heilige Pieter waar iedereen achteraan loopt – nou ik niet!

En: wacht maar tot hij kiezers moet teleurstellen. Of: wat een opwinding, hij is gewoon knetterrechts.

Ook zag ik ongeloof over hoe een man die inhoudelijk is op het droog-ambtelijke af, zo populair kan worden in een Nederland dat de afgelopen twintig jaar van lege ophef na ophef is gehold – dat moet wel één groot misverstand zijn.

Die onwennige reacties begrijp ik. Veel rond Omtzigts partij ís onzeker. De man is recent hersteld van een zware burn-out, kan emotioneel zijn. Ook Van der Plas is kampioen in het zich op de vlakte houden. Politieke opportunisten als Derk Jan Eppink (VVD, FvD, JA21) en Nicki Pouw-Verweij [FvD, JA21] binnenhalen helpt natuurlijk niet. Als een partij zo snel groeit, komen de ‘clowns’ van Luyendijk in drommen aanrennen. Er kan tot november van alles gebeuren, de verkiezingsstrijd moet nog beginnen.

Het is wat mij betreft ook nog te vroeg om iets te zeggen over de impact van Frans Timmermans als lijsttrekker van de combinatie PvdA-GroenLinks. Ik hoorde hem bij de aanvaarding van het lijsttrekkerschap alleen zeggen dat hij macht geen vies woord vond, maar dat wisten we al. Hij zal met meer moeten komen. Het is nu vooral de komst van Omtzigt die het speelveld verandert, niet alleen electoraal, maar ook politiek-inhoudelijk.

In een gesprek voor NRC zei de Duitse politiek filosoof Jan-Werner Müller een paar jaar geleden dat veel van de debatten en tegenstellingen die een samenleving verscheuren door de politiek zelf in het leven zijn geroepen. En dat betekent ook dat ze door de politiek ongedaan kunnen worden gemaakt. Müller: „Een goed politicus kan onze blik veranderen.”

Dat is, denk ik, wat er nu zou kunnen gebeuren. Ik kan niet wachten op de verkiezingsstrijd.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 2 september 2023.

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie

Tv-recensie | Laat quizmarathondeelnemers af en toe even op hun rug liggen en naar de wolken kijken

admin
November 26, 2024
0

„Laat de mensen maar leven, als ze dat willen, en daarna doodgaan, ieder op zijn beurt”, schreef Wisława Szymborska in 2002. „Zij, de wolken, hebben met heel dat vreemde gedoe niets te maken.” De woorden van de Poolse dichteres stonden aan het eind van Even lucht (EO) in de wolken geschreven, als een wijsheid die de korte documentaire in perspectief moest plaatsen. De afgelopen twintig minuten waren gevuld geweest met beelden van mensen die op hun rug in de achtertuin, op een grasveld of naast een kippenhok lagen. Op verzoek van de documentairemakers namen ze daar de tijd om midden op de dag hun blik omhoog te keren. Met hun ogen op de wolken vertelden ze waar hun gedachten nu naartoe gingen.

Bij de jonge deelnemers richtten die gedachten zich vooral op de toekomst en alle angsten en verlangens die daarbij kwamen kijken, terwijl de oudere deelnemers veelal terugblikten op het verleden: soms tevreden, soms met spijt. De thema’s die de wolkenkijkers bezighielden varieerden van behapbaar en concreet tot beangstigend groot. Latrelaties en terminale ziektes, vliegvakanties en klimaatverandering. Ik kwam er niet over uit of ik dat troostrijk of juist beangstigend vond: het idee dat je die dromen en zorgen met zo veel mensen deelt. En dat het de wolken die aan je voorbijtrekken uiteindelijk worst zal wezen hoe veel van je dromen en nachtmerries werkelijkheid worden.

Omdat maandag me wat vroeg leek voor een existentiële crisis ruilde ik de wolken in voor SBS6 (in jargon noemen we dit ook wel een ‘vibe shift’). Daar is sinds vorige week iedere avond Lotto De Quizmarathon (Talpa) te zien – of, in de woorden van presentator Rob Kamphues: „Het grootste quizevenement uit de Nederlandse tv-geschiedenis”, bestaande uit „zo’n 32 uur lang alleen maar quizen, quizen en nog eens quizen, met een selectie van de meest fanatieke quizfanaten .” Die quizfanaten nemen de uitdaging ontroerend serieus en worden behandeld als ware artiesten. Niet alleen kunnen ze backstage gebruikmaken van „speciale faciliteiten”, waaronder een ijsbad, een hometrainer en een doos Trivial Pursuit; ze mochten van tevoren ook een rider (wensenlijst) inleveren met „etenswaar die goed is om supergefocust de 32 uur durende marathon door te komen.” Zo kan het dat ze tussen de quizrondes door met een verhit hoofd de coulissen inlopen terwijl ze dingen zeggen als: „Het is nu tijd voor de hummus.”

Spijtig is het wel dat de marathon is opgeknipt en uitgesmeerd over meerdere weken. Dat geeft je als kijker de gelegenheid om je avond na avond iets slechter te voelen over je groeiende ongeduld. Want geef toe: je kijkt niet voor de triviafeitjes. Je kijkt omdat je wil zien hoe lang het duurt voor de hummus uitwerkt en de eerste uitgeputte quizfanaat van de hometrainer dondert.

Slaaptekort

Misschien dat de bedenkers van het format voorvoelden dat veel kijkers om die reden pas bij de laatste afleveringen aanhaken, als het slaaptekort van de kandidaten het best zichtbaar wordt. Dat dat de reden is voor het extra drama-element dat ze hebben toegevoegd: de kandidaten delen zich steeds op in twee teams, en aan het eind van elke ronde stemt het verliezende team een van de eigen leden weg. Het weggestemde lid mag dan weer zelf een ander teamlid aanwijzen om het tegen op te nemen in een duel. Wie verliest, vertrekt.

Al dat gehannes met messen in ruggen leidde in aflevering één al tot betraande oogjes bij de weggestemde deelnemer. Zo’n deelnemer zou je eigenlijk ook even buiten op zijn rug moeten leggen, vind ik. Voor een beetje perspectief. „Laat de mensen maar quizzen, als ze dat willen”, zou je tegen hem moeten zeggen; „en daarna weggestemd worden, ieder op zijn beurt. Zij, de wolken, hebben met dat hele vreemde gedoe niets te maken.”

Wat vindt NRC | De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn kortzichtig

admin
November 26, 2024
0

Studenten, onderzoekers, docenten en hoogleraren. Vakbonden, het bedrijfsleven, ondernemers en gemeenten. Maandagmiddag op het Malieveld verenigd met één boodschap: kabinet, doe het niet. Bezuinig niet op de toekomst van Nederland.

Want daar komt het kortzichtige plan op neer dat minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, NSC) deze week in de Tweede Kamer presenteert. Zijn ministerie levert komend jaar 430 miljoen euro in, een bedrag dat oploopt tot 1,9 miljard euro in 2028. Basis- en middelbare scholen ontkomen niet aan bezuinigingen, maar de grootste klappen vallen in het hoger onderwijs.

Er wordt minder geld gegeven voor internationale studenten, startersbeurzen voor jonge onderzoekers worden afgeschaft, en twee fondsen waaruit wetenschappelijk onderzoek wordt betaald, worden gekort (het Fonds Onderzoek en Wetenschap) en opgeheven (het Nationaal Groeifonds). Studenten die – in de ogen van het Rijk – te lang doen over hun studie, worden beboet. Wie de nominale studieduur met één jaar overschrijdt, moet deze zogenaamde langstudeerboete van 3.000 euro per jaar betalen.

Het is makkelijk om de demonstranten weg te zetten als elitaire drammers die – in een tijd dat er op veel meer wordt bezuinigd – hun hobby’s willen voortzetten. Dat is allesbehalve waar.

Neem de langstudeerboete. Die raakt juist eerstegeneratiestudenten, van wie de ouders niet naar het hbo of de universiteit gingen. Vaak zijn zij degenen die extra tijd nodig hebben. Het raakt studenten die naast hun studie mantelzorger zijn of vrijwilligerswerk doen – waar de samenleving juist behoefte aan heeft. Het raakt studenten die door ziekte vertraging oplopen.

Het maakt dat het hbo of een universitaire opleiding onbetaalbaar wordt voor degene die geen rijke ouders heeft. En het maakt vooral dat het hoger onderwijs een leerfabriek dreigt te worden, voor een generatie die al grote mentale druk ervaart.

Terwijl hoger onderwijs uit méér dan studiepunten alleen bestaat. Wetenschappelijk onderzoek gedijt bij zelfontplooiing, de maatschappij bij leraren, artsen, economen – en ja, ook bij politici – die zich in hun jonge jaren tot zelfstandige denkers en burgers hebben kunnen ontwikkelen.