N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Cultuur & samenleving Donkere wolken hangen boven ons: een verstoorde wereldorde, een klimaatcrisis. Maar in Nederland gaat het amper over de grote boze wereld.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99034246-6e41c7.jpg)
Nee, nee, met Brexit had het niets te maken, verkondigde de Britse minister van Binnenlandse Zaken Suella Braverman, toen haar werd gevraagd naar de oorzaak van de absurd lange wachttijden bij Dover voor Britten die het Kanaal willen oversteken. Soms veertien uur. Het lag aan van alles, maar niet aan Brexit. Terwijl de baas van de haven van Dover zelf vorig jaar al ronduit toegaf dat papierwerk bij de grenscontroles tot enorme vertragingen leidt. Want: „We are in a different trading regime.”
Zo simpel is het. Voor de Britse regering is Brexit tot de olifant in de kamer geworden. De zegeningen zijn grotendeels uitgebleven, en erkennen dat de kosten niet opwegen tegen de verliezen staat gelijk aan een openlijke capitulatie, het verkruimelen van nationale trots. De droom van herwonnen soevereiniteit moet levend gehouden worden. Intussen geven peilingen aan dat steeds meer Britten spijt hebben van hun Leave-stem in 2016. Het valt bar tegen, het land heeft geen nieuwe glans gekregen en wat blijkt, men heeft Europa nog steeds hard nodig. Argumenten waarmee Brexit verdedigd wordt zijn alleen nog defensief. Zo erg is het niet! Het pond krabbelt op!
De negatieve effecten lieten zich gemakkelijk voorspellen, dat gebeurde in 2016 dan ook ruimschoots. Toch stemde een meerderheid voor Take Back Control. De jaren ’10 waren de jaren van een opstandig nationalisme, grote mediagenieke bewegingen die burgers nieuwe nationale trots en heroïsche onafhankelijkheid beloofden. Dat die beloftes zich slecht verhielden tot een werkelijkheid waarin mondialisering en wederzijdse afhankelijkheid gegeven waren, deed er niet toe. Het vergrootte de opwinding alleen maar.
In 2014 pikte Vladimir Poetin straffeloos de Krim in. Donald Trump won twee jaar later het Amerikaanse presidentschap, Jair Bolsonaro werd in 2018 president van Brazilië. De Britten braken met de Europese Unie. Het waren aardschokken, tekens aan de wand.
Leugenregime
Nog geen tien jaar later zijn we in de tijd van de grote desillusies beland, op de boulevard of broken dreams. Trump heeft Amerika allesbehalve ‘great’ gemaakt; hij heeft de democratie in vier door uitzinnige schandalen geplaagde jaren uitgehold, zijn radicale aanhang opgehitst met leugens om zijn mislukking en corruptie aan het zicht te onttrekken. Brexit heeft Britain, zoals van alle kanten werd voorspeld, vooralsnog eerder kleiner gemaakt dan global.
Over Poetin werd twee decennia lang parmantig verkondigd dat hij de Russen herstelde nationale trots en welvaart bood, zolang ze bereid waren hun democratische rechten in te leveren. Zolang je daar je mond maar niet opentrok, verkondigde zijn apologeten, kon je een heerlijk leven leiden. De gewone Rus hoorde je niet klagen, wij westerlingen oordeelden veel te gemakkelijk over een land dat we niet begrepen.
Intussen schiep Poetins corrupte leugenregime een compleet parallelle werkelijkheid, gedoogd door westers opportunisme. Onvermijdelijk volgde de overreach. Toen Poetin begin 2022 zijn imperialistische fantasieën daadwerkelijk wilde verwezenlijken, spatten die in een paar weken uiteen op de slagvelden in Oekraïne. Hij heeft Rusland niet groot gemaakt, maar naar de rand van de afgrond gebracht.
Dus: de dromen uit het vorige decennium van herwonnen nationale grandeur, van nieuw assertief machtsvertoon op het wereldtoneel zijn stuk voor stuk zeepbellen gebleken. De euforische verwachtingen botsten hard tegen de muur van de werkelijkheid.
In het Verenigd Koninkrijk wordt door de verantwoordelijken nog krampachtig gedaan of het allemaal wel meevalt. Maar als de neergang niet langer te ontkennen valt, wat dan?
Over de gevolgen van de oorlog wordt opvallend weinig nagedacht
In de VS heerst de geest van een burgeroorlog. Het zuivere ressentiment dat door Trump en zijn aanhang wordt aangejaagd, heeft de Republikeinse Partij nog altijd in zijn greep. Trump geldt onder de Republikeinen, zeker nadat hij is aangeklaagd, met afstand als de favoriet voor de presidentsverkiezingen van 2024. In Rusland heeft de brutale assertiviteit plaatsgemaakt voor kosmisch slachtofferschap: iedereen is tegen ons, de halve wereld is erop uit om ons te vernietigen, leve de geest van Stalingrad. Er wordt aanhoudend gedreigd met het inzetten van kernwapens. Volgens mensen die het kunnen weten gelooft Poetin nog altijd in de eindoverwinning. Nog steeds rekent hij op de zwakte en verdeeldheid in het Westen, die hem in het verleden zo in de kaart hebben gespeeld. Maar onvermijdelijk nadert voor hem het uur U.
Wat dan? Het is onmogelijk te voorspellen. Zeker is dat het oude normaal niet meer terugkeert. Wie verliest, bijt zich eerder vast in revanchisme en een mythologie van slachtofferschap en verraad, dan dat hij zich bij zijn nederlaag neerlegt.
Business as usual
Intussen gaat het in Nederland nauwelijks meer over de grote boze wereld – echt verbazingwekkend. Ik kan me vergissen, maar het lijkt erop dat er een algemene verwachting is dat het na de oorlog gewoon weer business as usual zal zijn, dat onze levens er – na de korte schrik over de hoge gasprijzen – niet blijvend door geraakt zullen worden. Er wordt opvallend weinig nagedacht over de gevolgen van de oorlog, die – hoe het ook uitpakt – onze wereld voorgoed zal veranderen, al hééft veranderd.
De politiek heeft zich, zeker na de Provinciale Statenverkiezingen, met overgave vastgebeten in het kleine; de afgehaakte burger in de veronachtzaamde uithoeken van Nederland, die zijn postkantoor zag verdwijnen en de bushalte opgeheven. Belangrijk, niemand kan de afstand tussen een technocratische overheid en de zich niet gezien voelende burger ontkennen.
Maar intussen lijkt het er wel op dat de grote wereld geriefelijk uit het zicht is geraakt, alsof de donkere wolken die zich boven ons hebben samengepakt – de heftig verstoorde wereldorde, de klimaatcrisis – allemaal de schuld zijn van een slecht functionerend kabinet en een premier die over zijn houdbaarheid heen is.
In de lange litanie van BBB-voorvrouw Caroline van der Plas tijdens het debat over de uitslag van de verkiezingen over de miserabele staat waarin ons land zou verkeren, met de Nederlandse burger als slachtoffer, werd de grote, boze wereld niet één keer genoemd. Ja, de veronachtzaamde burger werd opgezadeld met asielzoekers, dat was het.
Met het opeisen van het recht om gezien te worden, zo lijkt het, eist de ongeziene Nederlandse burger ook het recht om, wanneer het gaat over wat buiten zijn wereld ligt, zijn ogen stijf dicht te knijpen. Ook die ontkenning zal niet houdbaar blijken, daar kun je op wachten, ook die illusie zal stuklopen op de muur van de harde werkelijkheid.
