Naar schatting 130.000 demonstranten zijn zaterdagavond op de been gekomen in Valencia om het aftreden van regiopresident Carlos Mazón te eisen. De Spaanse krantEl Paísschrijft dat duizenden mensen zich met borden en spandoeken in het centrum van de stad verzamelden. Ze houden Mazón onder meer verantwoordelijk voor de trage hulpverlening na de overstromingen van eind oktober, die zeker 220 mensen het leven hebben gekost.
Veel Valencianen denken dat er minder slachtoffers waren gevallen als het regiobestuur van Mazón de bevolking eerder had gewaarschuwd. Die stuurde pas na acht uur ’s avonds een sms naar alle burgers van Valencia, toen de straten al overstroomd waren en mensen van hun werk naar huis reden of anderszins de weg op gingen. De Spaanse meteorologische dienst had al dagen gewaarschuwd voor het noodweer, ook op dinsdagochtend, toen de regen het hevigst was.
In het centrum van Valencia zongen demonstranten meerdere leuzen. Ze riepen onder meer: „Wij zijn besmeurd met modder, jij met bloed”, zich richtend op Mazón. De demonstratie verliep desondanks grotendeels vreedzaam. Wel waren er bij het stadhuis korte tijd ongeregeldheden en de politie greep in toen er vuurpijlen werden afgeschoten.
De zware regenval, modderstromen en overstromingen veroorzaakten enorme schade in de regio Valencia, en ook in andere delen van Spanje. Inmiddels zijn zo’n 8.500 militairen en 10.000 agenten ingezet om hulp te verlenen. De Spaanse regering heeft tot dusver 10,6 miljard euro aan noodhulp uitgetrokken.
De roman Orbital van de Britse schrijfster Samantha Harvey heeft dit jaar de Booker Prize gewonnen, de grote en invloedrijke Britse literatuurprijs voor de beste Engelstalige roman van het jaar. Dat werd dinsdagavond bekendgemaakt in Londen, waar de prijs van 50.000 pond (60.000 euro) feestelijk werd uitgereikt. De jury noemde het boek „schitterend en miraculeus” en beschreef Orbital als „een liefdesbrief aan onze planeet en een diep ontroerende erkenning van de individuele en collectieve waarde van elk mensenleven”.
Met de toekenning aan Harvey ging de prijs voorbij aan de Nederlandse genomineerde Yael van der Wouden en haar debuutroman The Safekeep.
Orbital is een roman over ruimtevaart, en dan niet in sciencefiction, maar op een realistische manier – wat het vervreemdende effect dat de tekst op de lezer heeft niet minder maakt. Harveys korte roman – met 136 bladzijden een van de bondigste winnaars in de Booker-geschiedenis – beschrijft de levens van zes astronauten aan boord van het International Space Station, die binnen de vierentwintig uur die het boek beslaat zestien banen rond de aarde maken.
Met haar lyrische en scherpzinnige taal maakt Harvey onze wereld vreemd en nieuw voor ons
De roman-in-verhalen zoomt in op de astronauten, die wetenschappelijke experimenten uitvoeren en andere taakjes vervullen, en laat hen uitzoomen van hun levens op aarde. Meer dan plot bevat Orbital gedachten, want de afstand maakt bespiegelingen in de personages los. Wat ze zien is wonderlijk en mooi, maar als ze bijvoorbeeld een tyfoon de Filippijnen zien naderen, is het ook onmogelijk om niet aan de kwetsbaarheid van het leven op aarde te denken. Juryvoorzitter Edmund de Waal: „Met haar lyrische en scherpzinnige taal maakt Harvey onze wereld vreemd en nieuw voor ons.”
De 49-jarige Samantha Harvey, de enige Britse van de zes genomineerden, gold als een van de favorieten voor de prijs, al werden nog hogere kansen toegedicht aan de Amerikaan Percival Everett, voor zijn zeer lovend ontvangen roman James. De Nederlands-Israëlische schrijfster Yael van der Wouden stond met The Safekeep als enige debutant op de shortlist, en was bovendien de eerste schrijfster van Nederlandse komaf die genomineerd was voor haar in het Engels geschreven roman. De andere kandidaten van de shortlist, waarop voor het eerst in de Booker-geschiedenis vijf vrouwen stonden, waren de Canadese Anne Michaels (Held), de Amerikaanse Rachel Kushner (Creation Lake) en de Australische Charlotte Wood (Stone Yard Devotional).
Lees ook
Yael van der Wouden (shortlist Booker Prize): ‘Ik schreef mijn boek niet met het idee: ik ga Nederland een lesje leren’
Harvey, die vier eerdere romans schreef en daarvoor in eigen land al meerdere nominaties en prijzen ontving, heeft in interviews verteld dat ze tijdens de coronalockdowns begeesterd raakte door de livestreams die vanuit het International Space Station uitgezonden werden, waarna ze die verwondering in woorden probeerde te vatten. „Vanuit de ruimte naar de aarde kijken is een beetje als een kind dat in een spiegel kijkt en voor het eerst beseft dat de persoon in de spiegel zijzelf is”, zei ze dinsdag bij het ontvangen van de Booker Prize. Wij zijn sterrenstof die de sterren overpeinst, citeerde ze het invloedrijke populair-wetenschappelijke ruimteboek Cosmos van Carl Sagan, uit de jaren tachtig. „En ik zou eraan toe willen voegen dat wij ook ‘aardestof’ zijn die de aarde overpeinst. Ik denk dat mijn roman een oefening is in dat overpeinzen.” Harvey droeg haar prijs dan ook op aan „iedereen die spreekt vóór en niet tegen de aarde, vóór en niet tegen de waardigheid van andere mensen, ander leven”.
In februari is de verschijning gepland van de Nederlandse vertaling van Harveys winnende roman. Vorig jaar ging de prijs, die in de afgelopen jaren een gegarandeerde internationale bestsellerstatus opleverde, naar de Ierse schrijver Paul Lynch, voor zijn roman Prophet Song.
Lees ook
Booker Prize-winnaar Paul Lynch: ‘Het is heel moeilijk om te zien wanneer het te laat is’
Handelt de Nederlandse Staat onrechtmatig omdat jarenlang niet genoeg is gedaan om stikstof aan te pakken, en natuurgebieden op omvallen staan? Of kan de Staat niet worden veroordeeld tot het halen van inmiddels onhaalbare stikstofdoelen, ten koste van werkgelegenheid en woningbouw?
Dat laatste bepleitte landsadvocaat Edward Brans dinsdag tijdens een belangrijke bodemprocedure in de rechtbank Den Haag. Milieuorganisatie Greenpeace eist dat de Staat in 2025 en 2030, in twee stappen, ruim 80 procent van de kwetsbare natuur beschermt tegen stikstofschade. Daarbij eist Greenpeace dat de Staat direct tot actie moet overgaan, en een dwangsom van één ton per dag moet betalen mocht de Staat in gebreke blijven.
Kantelpunt
Het bestaan van een „point of no return” of kantelpunt, waarna de natuur nooit meer herstelt, is nergens bewezen, betoogde Brans, eveneens bijzonder hoogleraar duurzaamheid en milieuaansprakelijkheid in Utrecht. Voor elk stikstofgevoelig gebied bestaat „een herstelstrategie”, hoewel dat herstel moeilijker wordt als de natuurschade groter is, erkende hij.
Zo wilde Brans aantonen dat Greenpeace niet zomaar een „ecologische deadline” voor 2025 en 2030 kan stellen. Al komen diezelfde jaartallen ook voor in de wet: in 2025 moet 40 procent van de stikstofneerslag in kwetsbare natuur op gezond niveau zitten, in 2030 gaat het om 50 procent en in 2035 om 74 procent. De eisen van Greenpeace gaan alleen verder, gebaseerd op EU-richtlijnen voor dieren en planten.
Lees ook
Het groene plan voor natuur en landbouw is nu aan het nieuwe kabinet
Met die strenge deadlines wil Greenpeace vooral het „soortenverlies” tegengaan, zei Bondine Kloostra, advocaat van de milieuorganisatie. In Nederland verkeert zo’n 90 procent van de habitattypen in een „ongunstige staat van instandhouding”. „Een vogel of een vlinder kan misschien nog terugvliegen naar zijn plek, maar planten niet”, zei Kloostra. „Weg is weg als je het niet meer kunt herstellen.”
Ongelukkig moment
De zitting van dinsdag kwam op een ongelukkig moment voor de Staat: op maandag bleek dat landbouwminister Femke Wiersma (BBB) het kabinet nog niet heeft kunnen overtuigen van haar plannen met het landbouwbudget van 5 miljard euro.
In plaats van groen licht voor plannen van Wiersma kwam maandag het nieuwsbericht van het Rijk dat 1,3 miljard euro uit het Programma Natuur vrijkomt – maar dát geld was al in 2020 gereserveerd.
Het typeert de worsteling van de politiek met de stikstofaanpak en natuurherstel. „Ze moeten het ons niet te makkelijk maken”, zei Greenpeace-directeur Andy Palmen voor aanvang van de zitting in de rechtbank Den Haag.
De verdediging van de Staat was onder meer dat de stikstofuitstoot sinds begin jaren negentig al fors is gedaald, bijvoorbeeld door mestregels en schonere auto’s. De uitstootpiek ontstond vóórdat de EU-natuurdoelen werden vastgesteld. De Staat kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor natuurverslechtering van vóór die tijd, zei Brans.
Ook benadrukte de landsadvocaat dat het Rijk door de jaren heel veel geld aan de stikstofaanpak en natuurherstel heeft uitgegeven, zoals 3 miljard euro voor het uitkopen van ‘piekbelasters’ en andere veehouders.
‘Stikstofprobleem versimpelen’
Stikstof is een complex probleem, zei Brans verder, want het komt niet alleen van boeren, maar ook van bijvoorbeeld de industrie, luchtvaart en uit het buitenland. Greenpeace zou het stikstofprobleem „versimpelen”, want de natuur verslechtert ook door uitdroging en versnippering.
Samenvattend zei de landsadvocaat dat de eisen van Greenpeace onrealistisch waren: de kans dat de wettelijke doelen voor 2025 worden gehaald is slechts „5 procent”, laat staan die van de milieuorganisatie.
Vooraf had het onafhankelijke Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) nog een presentatie gegeven, die een aantal argumenten van de Staat — onbedoeld — nuanceerde. Ja, de stikstofuitstoot is door de jaren heen veel verminderd, maar tussen 2010 en 2020 kwam die daling eigenlijk tot stilstand. De stikstofneerslag op kwetsbare natuur komt voor het grootste deel van boeren (50 procent) en veel minder van verkeer (11 procent) en industrie (2 procent). Ook ‘exporteert’ Nederland zelf vier keer zoveel stikstof naar het buitenland als er van over de grens naar hier komt waaien.
Lees ook
Hoe ziet de toekomst van de megastal eruit?
Een realistische berekening van óf en hóé de doelen van Greenpeace kunnen worden behaald, kon het RIVM niet maken. Daarvoor zou de politiek eerst een keuze voor een bepaalde aanpak moeten maken.
De advocaten van Greenpeace benadrukten daarbij dat het kabinet-Schoof juist de stikstofaanpak op pauze heeft gezet en dat nog onbekend is hoe het nu verder moet. Dit kabinet heeft juist de 20 miljard euro voor het landelijk gebied en de stikstofaanpak van Rutte IV teruggebracht tot 5 miljard euro, en het bijbehorende plan (NPLG) geschrapt.
‘Ranzig’
Op één moment werd het scherp tijdens de zitting toen het woord ging naar Stichting Stikstofclaim, een belangenorganisatie van veehouders die zich in de bodemprocedure bij de Staat heeft gevoegd. „Het gaat deze organisaties niet om de natuur maar om het uitroeien van de veehouderij”, zei voorzitter Jan Cees Vogelaar. „Men wil een boerenbijltjesdag organiseren”. De advocaat van Stikstofclaim claimde dat Greenpeace via de rechter alsnog haar gelijk probeerde te halen, tegen de uitkomst van de laatste Tweede Kamerverkiezingen in.
„Mag ik zeggen dat ik dat ranzig vind?”, merkte Greenpeace-directeur Palmen op. „Echt ranzig.”
Amsterdam als een beschadigde stad. Een stad in de greep van een „giftige cocktail van antisemitisme, hooligan-gedrag en woede over de oorlog in Palestina en Israël”. Dinsdag likten burgemeester Femke Halsema en de gemeenteraad tijdens een spoeddebat de wonden na de ongeregeldheden van vorige week.
Die stad is sindsdien ook in de ban van „beeldvorming en desinformatie die een belangrijke rol in de giftige cocktail hebben gespeeld”, aldus Halsema. Waardoor volgens haar niet alleen onrecht gedaan is aan de Joden in de stad, „maar ook aan andere minderheden, zoals de Palestijnse Amsterdammers. En dat doet pijn”.
Tot diep in de nacht van donderdag op vrijdag wees volgens Halsema niets op gerichte antisemitische acties
Terwijl Halsema sprak in de raadzaal van de Amsterdamse Stopera, bleek buiten hoezeer Amsterdam nog steeds in de ban is van die gifcocktail. Dinsdagmiddag liet stadsvervoersbedrijf GVB weten niet meer te willen rijden in Amsterdam-Nieuw-West: een reactie op de ongeregeldheden van maandag, waarbij opnieuw antisemitische leuzen werden geroepen en in een tram brand werd gesticht.
Later dinsdagavond, zo kondigde hoofdofficier van justitie René de Beukelaer aan in het raadsdebat, zouden bij Opsporing Verzocht de eerste beelden te zien zijn van verdachten die vorige week donderdag betrokken waren bij ongeregeldheden. In eerste instantie worden ze onherkenbaar, geblurd, getoond. Verdachten krijgen de gelegenheid om zichzelf te melden. Doen ze dat niet, dan komt de politie in actie.
Behalve met beeldmateriaal probeert een speciaal rechercheteam verdachten te identificeren via WhatsApp- en Telegram-gesprekken.
Driehoek
Voor de gemeenteraad en Halsema was het raadsdebat vooral bedoeld om na te kaarten. Als zelfreflectie, volgens Halsema, op het functioneren van de Amsterdamse driehoek: die zij vormt met De Beukelaer en politiechef Peter Holla. Waren de ongeregeldheden – waarbij de binnenstad vorige week in de nacht van donderdag het toneel werd van gerichte klopjachten op Joden – te voorkomen geweest? Uit een voor het debat verstuurd feitenrelaas blijkt dat Amsterdam vorige week donderdag overwogen heeft de voetbalwedstrijd Ajax-Maccabi te verbieden. Daar werd van afgezien omdat inmiddels duizenden supporters uit Israël in de stad rondliepen en zo’n verbod bovendien juridisch niet rond te krijgen was.
Ook donderdag wees niets erop dat het na die wedstrijd zo zou escaleren, benadrukte Halsema. In de politiejournaals werd melding gemaakt van te verwachten confrontaties tussen supporters van Ajax en Maccabi. Daar was voldoende politie voor op de been.
Er was ook vrees voor een ‘taxi-oorlog’ met Maccabi-aanhang, nadat woensdag op het Rokin een taxichauffeur in elkaar zou zijn geslagen en een aantal chauffeurs bij het Leidseplein daar wraak voor wilden nemen. Ook dat was met de politiecapaciteit te behappen.
Tot diep in de nacht van donderdag op vrijdag wees volgens Halsema niets op die gerichte antisemitische acties om Joden in de stad op te jagen. Daar werd pas donderdagnacht om 03.00 uur voor het eerst in de driehoek melding van gemaakt, aldus de burgemeester. En daar had de politie nauwelijks antwoord op – dat jagen gebeurde op scooters, met auto’s en te voet, hit and run-acties, waar de politie de manschappen en de flexibiliteit niet voor had.
Relschoppers
In het raadsdebat laveerde Halsema tussen kritische opmerkingen van diverse kanten. Fracties als Denk of GroenLinks verweten Halsema dat ze het te veel had opgenomen voor de Joodse gemeenschap, ten koste van de Arabische, Marokkaanse en Palestijnse gemeenschappen in de stad. Fracties als JA21 en de VVD vonden dat te weinig was gedaan om Joden te beschermen.
Relschoppers, veelal met een migratieachtergrond, hadden volgens VVD-fractievoorzitter Daan Wijnants te veel vrij spel gekregen. „Groepen voelen zich onaantastbaar in de stad, aldus Wijnants. Hij wees op verboden demonstraties van Extinction Rebellion, die tóch doorgingen. „Of de tegendemonstraties bij de opening van het Nationaal Holocaustmuseum. De driehoek trekt wel een grens, maar geen harde, waardoor het idee leeft dat het gezag de baas niet meer is in de stad.”
U geeft een omschrijving van een ‘failed state’. U wil er hier een politiestaat van maken
Fractievoorzitter Kevin Kreuger van JA21 vond dat Halsema een klopjacht in gang had moeten om daders te achterhalen. „Van stadsdeel naar stadsdeel, van straat naar straat mensen uit hun huizen trekken en insluiten”, noemde Kreuger dat.
Halsema: „U geeft een omschrijving van een failed state. U wil er hier een politiestaat van maken.”
Halsema was ook fel op kritiek van onder meer Denk dat ze vrijdag tijdens een persconferentie in felle bewoordingen de Jodenjacht aan de kaak stelde, maar toen nauwelijks aandacht besteedde aan de leus „dood aan de Arabieren” of het verheerlijken van Israëls oorlogspolitiek door Maccabi-supporters. De burgemeester meet met twee maten, aldus fractievoorzitter Sheher Khan van Denk.
‘Onder curatele’
Volgens Halsema was dat niet het geval: „Op Jodenjacht is gewoon een stap verder. Dat betekent georganiseerd door de stad trekken, elkaar op de hoogte houden, mensen hun paspoort vragen, kijken of ze voldoen aan de criteria die de daders bij Joden vinden passen, en ze dan in elkaar slaan.”
Halsema overleefde het zes uur durende debat moeiteloos. Een motie van wantrouwen, ingediend door JA21, werd alleen door die partij gesteund. VVD-fractievoorzitter Daan Wijnants probeerde zijn eerdere kritiek dat zijn partij steviger beleid van de burgemeester wil, nog vorm te geven met de opmerking dat Halsema voorlopig „onder curatele” zou staan. Dat pikte Halsema niet. „De term ‘curatele’ is laf en bestaat staatsrechtelijk niet. Vertrouwen is er, of het is er niet”, was haar reactie
Waarop fractievoorzitter Rob Hofland van D66 het voor Wijnants samenvatte: „Daar zit een politicus die de burgemeester vertrouwt, maar het niet durft uit te spreken.”
Lees ook
Alles draait om Gaza: geweld van de jongens op scooters tegen Israëliërs is niet goed te keuren, zeggen Marokkaanse Nederlanders in Amsterdam, maar wel begrijpelijk