Pieter Omtzigt heeft zijn formatiepartners in verbazing achtergelaten door de deur naar kabinetsdeelname dicht te gooien. Dat er getwijfeld werd bij Nieuw Sociaal Contract was voor alle deelnemers duidelijk. Maar dat geld het struikelblok is geworden, doet bij PVV, VVD en BBB de wenkbrauwen fronsen.
En niet alleen bij de drie partijen. Ambtenaren van verschillende ministeries zeggen tegen NRC dat ze weinig kunnen begrijpen van Omtzigts verraste reactie op nieuwe voorspelde financiële tegenvallers. Niet lang nadat informateur Ronald Plasterk die cijfers met de formatietafel deelde, trok NSC zich dinsdag terug uit de onderhandelingen.
De inventarisatie van financiële risico’s per ministerie was een verzoek geweest van NSC, schrijft Omtzigt in de brief die hij ’s avonds ter toelichting aan de leden van zijn partij stuurde. Hij stelt dat Plasterk de brieven van de ministeries langer dan nodig heeft achtergehouden voor de partijen. De informateur bestrijdt dat.
Lees ook
Omtzigt breekt gesprekken af vanwege ‘schrik’ over financiën
Vast staat dat het in de inventarisaties, die nog niet geopenbaard zijn, tegenvallers regent: een nieuw kabinet moet de komende jaren mogelijk nog flink wat extra miljarden bezuinigen of ophalen aan belastingen om de schatkist te sparen.
Alleen: hoe verrassend is dat nieuws eigenlijk?
‘Alles naar boven afgerond’
Op ministeries valt te horen dat al lang bekend was dat de overheidsfinanciën om aandacht vroegen. Zo wordt er gewezen op het vaste advies van financiële topambtenaren dat al in de verkiezingstijd verscheen: het rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte. Dat document, dat geldt als een formatiebijbel, adviseerde om in 2028 het begrotingstekort met 17 miljard terug te dringen. Een fors bedrag, op een rijksbegroting van rond de 400 miljard euro
Sindsdien zijn er andere kostenposten en tegenvallers bij gekomen, maar die zijn vaak al aan de Tweede Kamer gemeld. „Dit zijn geen geheime risico’s”, zegt een ambtenaar. „Er was een helder financieel plaatje.”
Bovendien is het beeld dat de brieven van alle ministeries schetsen per definitie vertekend, merkt een ambtenaar van een ander ministerie op. „Je wil als ambtenaar niet dat je een specifiek risico over het hoofd hebt gezien en niet gemeld hebt. Dus alles is wel naar boven afgerond.”
Financiële meevallers zijn bovendien niet meegeteld. De afgelopen jaren kwam het regelmatig voor dat meer belastinginkomsten werden opgehaald dan verwacht. Elders gaven ministeries weer minder uit dan vooraf was begroot, bijvoorbeeld doordat het geld niet zo snel kon worden gespendeerd. Dat kan op jaarbasis miljarden schelen.
Om zulke meevallers was door de formatietafel echter niet gevraagd. En al was er om gevraagd, dan is een bekende wetmatigheid van toepassing: ministeries melden onverwachtse meevallers liever niet, want wie vooraf zegt geld over te houden, mag dat vaak direct inleveren. Het ontbreken van dit soort meevallers vertekent de inventarisatie, klinkt het.
Niet iedereen deelt in de verbazing. Er klappen wel vaker formaties en kabinetten op financiën, zegt een hooggeplaatste ambtenaar, die verwijst naar de val van Rutte I in 2012: toen zette Wilders als gedoogpartner van het kabinet een streep door zijn steun, omdat hij het niet eens kon worden met VVD en CDA over extra bezuinigingsplannen om het begrotingstekort te dichten.
Gedetailleerde vragen
Ook bij de VVD zijn de inventarisaties niet zo pessimistisch ontvangen als bij NSC. Partijleider Dilan Yesilgöz noemde de overheidsfinanciën woensdagochtend „een van de belangrijkste punten van de VVD”, maar zag geen reden te stoppen.
Tot nu toe trokken NSC en VVD juist samen op als de overheidsfinanciën aan bod kwamen. En dat gebeurde vaak. Half januari kregen de partijen al bezoek van drie financiële experts: president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank, CPB-directeur Pieter Hasekamp en de secretaris-generaal van het ministerie van Financiën.
Ministeries werd ondertussen al gevraagd om in detail informatie aan te leveren. Daarbij zouden ook financiële vraagstukken, zoals het verwachte oplopen van de staatsschuld, op tafel hebben gelegen.
Lees ook
Niet de Grondwet, maar de financiën leiden tot verdeeldheid in de kabinetsformatie
Lees ook
Geld: het verborgen probleem in de formatie
