„Nooit, echt nooit, heb ik me zo bang gevoeld om de straat op te gaan en heb ik het idee gehad dat ze me elk moment iets aan kunnen doen”, zegt makelaar Mariela Torres uit de grote havenstad Guayaquil. „Dat ze me elk moment kunnen ontvoeren, kunnen vermoorden of kunnen beroven.”
Torres bleef net als veel andere Ecuadoranen angstig binnen, in haar kantoor, tijdens de geweldsexplosie van dinsdag in Guayaquil en elders in het land toen leden van drugsbendes grote paniek wisten te zaaien. Een groep gewapende mannen viel de studio van TC Televisión binnen tijdens een live-uitzending, er werden politieagenten ontvoerd en gedood en in verschillende steden werden explosies en aanvallen op ziekenhuizen en universiteiten gemeld, waarvan een deel later vals alarm bleek. „Maar je voelt dat het heel dichtbij komt en het geeft zo’n enorme angst als je niet weet of je weer veilig thuiskomt”, vertelt Torres over de telefoon.
De in november aangetreden president Daniel Noboa kondigde eerder deze week de noodtoestand af met een landelijke avondklok van elf uur ’s avonds tot vijf uur’ s ochtends en spreekt inmiddels van een ‘intern gewapend conflict’ en een ‘oorlog’ tegen drugsbendes. Het leger heeft de opdracht gekregen 22 bij naam genoemde bendes te ‘neutraliseren’ en mag dodelijk geweld gebruiken tegen hun leden.
Onderwijs op afstand
Scholen en universiteiten in heel het land zijn deze week uit voorzorg gesloten. „Ik voel me heel onveilig en bang, nu we thuis moeten blijven van school en met al die beelden die we zien van moordpartijen op televisie”, zegt de 17-jarige middelbare scholier Ana Cristina Patiño uit Cuenca, de hoog in de Andes gelegen derde stad van Ecuador. „We krijgen voorlopig online les en daar vind ik helemaal niks aan, omdat ik m’n vrienden niet kan zien en ook m’n leraren niet, die me altijd helpen met uitleg.”
Na het bekend worden van de ontsnappingen van twee beruchte bendeleiders begin deze week – Adolfo Macías Villama van ‘Los Choneros’, beter bekend als ‘Fito’, en Fabricio Colón Pico van ‘Los Lobos’ – liet de nationale politie woensdagavond weten inmiddels vijf ‘terroristen’ te hebben neergeschoten, 329 andere personen te hebben gearresteerd en vele wapens, granaten en andere explosieven in beslag te hebben genomen. Maar de bendeleiders waar met man en macht naar gezocht wordt, zijn nog voortvluchtig.
Lees ook
Of ze nu in hun cel zitten of niet – criminelen dreigen Ecuador over te nemen
Collectieve paniek
In het centrum van Cuenca is het opvallend rustig, met veel politie op straat en gewapende militairen, die onder meer patrouilleren bij een groot winkelcentrum. Op een in brand gestoken auto en twee explosies langs grote wegen na zijn er geen grote incidenten gerapporteerd in Cuenca. Toch was er volgens de baas van de gemeentepolitie Alfredo Tosi sprake van „collectieve paniek”, zegt hij desgevraagd. Zijn korps kreeg honderden meldingen van burgers van verdachte situaties, waarbij uiteindelijk weinig of niks aan de hand bleek te zijn.
Bij het vlakbij de gevangenis gelegen uitzichtpunt Turi, dat normaal gesproken vol toeristen staat, zijn de souvenirwinkels gesloten en is er niemand die door de verrekijkers een blik op de toch prachtig in de zon gelegen stad werpt.
De huidige noodsituatie is sowieso een nieuwe klap voor het toerisme in Ecuador, zegt reisondernemer Francisco Garcia, mede-eigenaar van Hostería Luis Antonio vlakbij het ongeveer honderd kilometer ten oosten van Guayaquil gelegen plaatsje Bucay. „Alle zestig reserveringen voor de komende twee weekenden zijn afgezegd, want de mensen zijn bang hun huizen te verlaten vanwege alle onveiligheid. Ze willen niet op openbare plekken zijn als restaurants, hotels, winkelcentra en benzinestations uit angst voor een bomaanslag of een aanval.”
De afzeggingen van nu zijn vrijwel allemaal van Ecuadorianen, want het internationale toerisme was bij Garcia sowieso al ingestort vanwege het opgelaaide drugsgeweld in Ecuador de afgelopen maanden en jaren. „We hadden altijd veel buitenlandse toeristen, maar het zijn er de laatste tijd heel weinig omdat mensen die aankomen op de internationale luchthaven van Guayaquil niet door de gevaarlijke stad en de wegen daaromheen naar ons door willen reizen en liever een aansluitende binnenlandse vlucht nemen naar veiliger plekken als Cuenca.”
Beschermingsgeld
Joel Miranda, eigenaar van een meubelzaak in het centrum van Bucay, zegt blij te zijn dat president Noboa de criminele bendes in het land hard wil aanpakken. Hij heeft te maken met afpersers die zeggen van de Choneros-bende te zijn en dreigen zijn kinderen te vermoorden als hij niet drieduizend dollar betaalt. In paniek heeft hij hen toen ze langskwamen bij zijn winkel de enige vierhonderd dollar die hij in kas had betaald, maar ze hebben gezegd terug te komen voor de rest van het geld.
Dergelijke verhalen over zogeheten vacunadores (inenters) doen veelvuldig de ronde in Ecuador en regelmatig sluiten ondernemers hun deuren omdat ze la vacuna (letterlijk het vaccin, ofwel beschermingsgeld) niet kunnen of willen ophoesten.
De politie doet volgens Miranda niks, omdat ze samenwerken met de afpersers en zelf meedelen in de opbrengst. „Hopelijk gaat de overheid nu korte metten maken met dit soort praktijken.” Hij zegt de deur van zijn meubelzaak voorlopig alleen open te doen „voor bekende klanten en op afspraak”.
Hoe de strijd tussen politie en leger en de machtige drugsbendes verder verloopt, moeten de komende dagen en weken blijken. Noboa heeft duidelijk gemaakt niet te gaan onderhandelen met ‘terroristen’ en ook alle corrupte rechters, politiefunctionarissen en militairen te gaan aanpakken.
Al voor de huidige geweldscrisis had hij een referendum aangekondigd voor eind februari of begin maart. Hierin wil hij de bevolking vragen om ook buiten de noodtoestand meer bevoegdheden te geven aan het leger, criminelen harder te straffen en hun tegoeden makkelijker te confisqueren .
Gezien de afkeer die de bevolking heeft van het explosief gestegen drugsgerelateerde geweld in de afgelopen jaren en de chaos die momenteel heerst, lijkt de kans groot dat Noboa ruime steun gaat krijgen voor die harde benadering. Ook politieke rivalen als oud-president Rafael Correa, voormalig presidentskandidaat Jan Topic en burgemeester Aquiles Álvarez van Guayaquil hebben hun volledige steun uitgesproken voor Noboa’s aanpak.