Twee boten met migranten gezonken voor de kust van Tunesië, zeker 27 doden

De Iraanse leiders dreigden met keiharde represailles als de Verenigde Staten zich alsnog aansloten bij de Israëlische aanvallen op Iran. Opperste leider Ali Khamenei waarschuwde in een vooraf opgenomen toespraak donderdag voor „onherstelbare schade” en verklaarde dat Iran zich „nooit zal overgeven”. De ochtend nadat die Amerikaanse aanvallen inderdaad plaatsvonden schreef de Iraanse buitenlandminister Abbas Araqchi op X dat die „eeuwigdurende gevolgen” zullen hebben. Stoere taal, maar steeds meer dringt zich de vraag op wat de Iraniërs eigenlijk nog kunnen terugdoen nu de Amerikanen het toch al zwaar aangeslagen land ook nog eens bestoken met hun superieure bewapening.

Niet heel veel vermoedelijk, afgezien van het afschieten van hun nog resterende raketten op Amerikaanse bases. Als wanhoopsgebaar kunnen ze de Straat van Hormoez blokkeren, waarlangs een derde deel van ’s werelds over zee vervoerde olie gaat. Of ze zouden de olie-installaties van Saoedi-Arabië en andere Golfstaten kunnen aanvallen. Het zou de olieprijzen opdrijven en voor ongemak in de wereld zorgen maar daarmee zouden de Iraniërs ook de net weer herstelde relaties met Saoedi-Arabië onder zware druk zetten, en hun betrekkingen met andere Arabische staten.

‘Enorme verzwakking’

Hoe het Khamenei ruim een week na het begin van het verwoestende Israëlische aanvallen werkelijk te moede is, valt moeilijk te zeggen. Ook hij zal beseffen dat het islamitische bewind er niet eerder in de 46 jaar van zijn bestaan zo kwetsbaar heeft uitgezien als nu. Ali Fathollah-Nejad, een Iran-expert in Berlijn, sprak afgelopen week tegenover de Frankfurter Allgemeine Zeitung van een „enorme verzwakking” van het regime, die zijn voortbestaan onzeker maakt.

Onzeker is in hoeverre de oude machtsstructuren in Iran nog intact zijn. De 86-jarige Khamenei zelf zit naar wordt aangenomen in een ondergrondse bunker en het is de vraag hoeveel greep hij nog heeft op het beleid en of hij met medewerkers kan communiceren, nu verschillende van zijn belangrijkste militaire en politieke adviseurs zijn gedood of ernstig gewond. Het kostte Israël minder dan een week om na de hoogste Iraanse militair ook diens opvolger te doden.

De verbluffende mate waarin Israël op de hoogte lijkt van de verblijfplaatsen van veel Iraanse politieke en militaire leiders baart de Iraanse leiders duidelijk zorgen. Volgens The New York Times maakt Khamenei ook geen gebruik meer van elektronische communicatiemiddelen. Hij geeft zijn instructies alleen nog door via persoonlijk contact met vertrouwelingen. Voor de zekerheid legden de autoriteiten ook het internetverkeer in Iran woensdagavond grotendeels stil. Dat gebeurde naar hun zeggen omdat Israël hiervan gebruik zou maken. Ook wordt er overal gespeurd naar Israëlische spionnen. In dit verband zijn er de afgelopen dagen al tientallen mensen opgepakt.

Mocht Khamenei gedood worden – en president Trump heeft daarop al openlijk gezinspeeld – dan zou daarmee de spin uit het Iraanse web worden geslagen. Khamenei blijft immers, op papier althans, de man om wie alles draait. Het systeem dat zijn voorganger, ayatollah Khomeiny, invoerde geeft de opperste leider het laatste woord over alle belangrijke besluiten en benoemingen. Ook in het leger en in de Revolutionaire Garde, een elite-eenheid die rechtstreeks onder de leider valt. Er zijn daarnaast een president, ministers en een parlement, maar hun stem weegt altijd minder zwaar dan die van Khamenei.

Uit voorzorg heeft Khamenei inmiddels een aantal ‘reserves’ voor hoge posten benoemd, mochten er mensen wegvallen, meldt The New York Times. Ook voor zijn eigen positie zou hij drie geestelijken hebben voorgedragen. Tot dat drietal zou Khamenei’s zoon Mojtaba, die door sommigen werd gezien als potentiële opvolger, echter niet behoren.

Zoon van de verdreven sjah

De onzekerheid bij de leiders betekent niet dat er nu onmiddellijk een volksopstand zal uitbreken, zoals de Israëlische premier Netanyahu en ook Reza Pahlavi, de zoon van de verdreven sjah van Iran, hopen. Beiden speculeren daarbij op de impopulariteit van het regime bij het merendeel van de bevolking. Feit is dat ook een Iran-specialist als Karim Sadjadpour, die voor de Amerikaanse Carnegie-denktank werkt, schat dat hooguit 15 tot 20 procent van de Iraniërs nog achter het bewind staat. De overgrote meerderheid heeft weinig tot niets op met de islamitische ideologie van de bejaarde leiders en zeker jonge Iraniërs snakken naar nauwere banden met het Westen.

Maar voor zover ze de hoofdstad Teheran en andere steden niet zijn ontvlucht, piekeren de Iraniërs er momenteel niet over de straat op te gaan voor protestdemonstraties. Ze hebben andere zorgen aan hun hoofd, in de eerste plaats hun veiligheid. Bij velen overheerst ook boosheid over de brute Israëlische aanvallen en ontluiken vaderlandslievende gevoelens. „Ik ben geen fan van de Islamitische Republiek”, verwoordde een inwoner dit tegenover de correspondent van de Financial Times in Teheran, „maar nu is de tijd om solidariteit met Iran te tonen.”

Veel georganiseerd verzet was er toch al niet binnen Iran, mede als gevolg van de keiharde repressie door het regime. Wie ook maar enigszins lijkt op een leider van welk verzet dan ook, belandt doorgaans snel in de gevangenis. Deze omstandigheid speelde ook de laatste grote protestbeweging in 2022 al parten, toen mensen massaal de straat opgingen om meer vrijheid en vrouwenrechten te eisen onder de leus ‘Vrouw, leven, vrijheid’. Mede door een gebrek aan leiders, zakte die beweging uiteindelijk weg. In het buitenland zitten wel veel uitgesproken tegenstanders van het regime maar de meesten daarvan genieten weinig aanhang in Iran zelf. Dat geldt ook voor Pahlavi.

Geduchte factor

Ook zijn er nog geen tekenen dat het veiligheidsapparaat binnenlands de controle over de bevolking kwijt is. Vooral de machtige en strak georganiseerde Revolutionaire Garde van bijna tweehonderdduizend man, waarop ayatollah Khamenei door de jaren heen steeds meer leunt voor de handhaving van zijn gezag, blijft een geduchte factor.

De Garde, die los staat van het reguliere leger, speelt niet alleen een cruciale rol bij de buitenlandse én binnenlandse veiligheid. De organisatie heeft door de jaren heen ook steeds meer greep gekregen op de Iraanse economie. Dat geldt voor de oliesector, aanleg van infrastructuur, transport en ook de financiële sector. Sommige Garde-officieren zijn hierdoor uitgegroeid tot schatrijke oligarchen.

Ook belanden veel ex-Gardisten zelf in de Iraanse politiek. In het huidige Iraanse parlement heeft ruim een kwart van de leden een achtergrond in de Revolutionaire Garde. Het zijn doorgaans aanhangers van de harde lijn.

Sommige analisten gaan er ook van uit dat leidende figuren uit de Garde het bewind zullen overnemen, mocht Khamenei van het toneel verdwijnen. De leidende rol van de geestelijkheid van de afgelopen decennia zou in dat geval vermoedelijk flink worden ingeperkt. De nieuwe machthebbers zouden de Iraniërs vermoedelijk niet meer lastig vallen met anachronistische voorschriften over verplichte hoofddoeken voor vrouwen – een obsessie van Khamenei – maar of ze de Iraniërs veel meer vrijheid zouden gunnen is twijfelachtig. Een militaire dictatuur is dan waarschijnlijker.

Delen

Mail de redactie

De militaire operatie werd publiekelijk voorbereid, maar de bombardementen vonden plaats zonder directe waarschuwing. Zaterdagavond (Amerikaanse tijd, vroeg op zondag in Iran) meldde president Donald Trump, op zijn eigen Truth Social-website, dat de Verenigde Staten drie nucleaire doelen in Iran hebben aangevallen. Zijn luchtmacht heeft „een volledige lading bommen laten vallen op de belangrijkste locatie: Fordow. Alle vliegtuigen zijn veilig op weg naar huis.”

De president feliciteerde zijn krijgsmacht met een succesvolle missie en verkondigde, in kapitalen, „nu is het tijd voor vrede”. Alsof het rechtstreekse militaire conflict tussen de Verenigde Staten en Iran hiermee afgelopen in plaats van begonnen is.

Trump gaat er prat op dat tijdens zijn eerste presidentschap geen grote nieuwe oorlogen werden begonnen. Hij beloofde zijn kiezers dat hij zich niet in ingewikkelde internationale conflicten zou mengen, maar alleen in Amerikaans belang te handelen. Nu schiet hij bondgenoot Israël te hulp op een manier die zijn voorgangers altijd geweigerd hebben. Israël beschikt niet over de ‘bunkerbusterbommen’ die de ondergrondse Iraanse uraniumverrijking in Fordow schade kunnen toebrengen.

Het is onduidelijk hoeveel de Amerikanen met hun Massive Ordnance Penetrator-vliegtuigbom (zes meter lang en bijna 14 ton zwaar) hebben aangericht. Daarvan zouden er volgens Amerikaanse media zes zijn afgevuurd. Ook kerninstallaties in Natanz en Isfahan zijn geraakt, zo is vanuit Iran bevestigd.

‘Vrede of tragedie voor Iran’

In een toespraak van vijf minuten, later op de avond vanuit het Witte Huis, zei Trump: „er zal vrede of tragedie zijn voor Iran”. Als het land, onder leiding van ayatollah Khamenei, niet snel overgaat tot vredesbesprekingen „belagen we andere doelen, met precisie, snelheid en vaardigheid”. Trumps vicepresident JD Vance, Marco Rubio, minister van Buitenlandse Zaken en interim-Nationale Veiligheidsadviseur, en defensieminister Pete Hegseth stonden tijdens de toespraak achter de president te knikken en fronsen.

De destructieve Amerikaanse aanvallen werden niet in de hand gewerkt door recente Iraanse acceleratie in het ontwikkelen van een kernbom of zelfs maar de verdenking daarvan. Trumps eigen inlichtingenchef, Tulsi Gabbard, zei daar geen aanwijzingen voor te hebben. De VS volgden daarentegen de wens van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die al dertig jaar roept dat Iran „elk moment” een atoomwapen kan hebben.

Opportuniteit lijkt het voornaamste motief. De bombardementen op Iran, die Israël ruim een week geleden begon, benutten een moment waarop Irans fazallen in de regio – Hamas in Gaza, Hezbollah in Libanon, de Houthi’s in Jemen – op hun rug liggen. Bovendien leidt de strijd met Iran af van de internationale verontwaardiging over de genocidale vergeldingsoorlog in Gaza.

Trumps handelen heeft in ieder geval niets te maken met zijn ‘America First’ pretenties. Iran vormt geen direct gevaar voor de Verenigde Staten. Veel van Trumps aanhangers en bewindspersoon wringen nu in bochten om te doen alsof de president consequent in plaats van impulsief reageert.

„Bespaar ons de komende uren het luie stoel gezeur en vertrouw in plaats daarvan op onze opperbevelhebber”, schreef MAGA-ster Charlie Kirk. De Republikein Jim Risch, voorzitter van de Senaatscommissie voor Buitenlandse Zaken, zei: „Deze oorlog is de oorlog van Israël, niet onze oorlog. (…) Er zullen geen Amerikaanse troepen ter plaatse zijn in Iran.” Het politieke trauma van de oorlog in Irak voelen Republikeinen nog altijd.

Netanyahu prijst Trump

De Israëlische premier is ondertussen in zijn nopjes. „De geschiedenis zal aantonen dat president Trump heeft gehandeld om het gevaarlijkste regime ter wereld en de gevaarlijkste wapens ter wereld onschadelijk te maken”, zei Netanyahu.

De volgende missie van de VS is het evacueren van Amerikanen uit Israël en de rest van het Midden-Oosten, want het is onduidelijk welke vergelding Iran van plan is. Er zijn zo’n 40.000 Amerikaanse militairen in het Midden-Oosten die doelwit kunnen zijn, naast allerlei Amerikaanse burgers.

Delen

Mail de redactie