Na het zien van Sander versus de socials maandagavond op het ene net, vroeg ik me serieus af of de mensen van het programma Leven zonder letters op het ándere net het wel zo slecht getroffen hadden. Laat het me uitleggen. Sander Schimmelpenninck, columnist en polemist, onderzoekt in zijn nieuwe, vierdelige serie wat de invloed van sociale media is op samenleving en politiek. Ik kan alvast verklappen dat die invloed niet best is, desastreus misschien wel. In de eerste paar minuten lezen we een compilatie wat hij als ‘haatgraaf’ op X zoal om zijn oren krijgt aan verwensingen, beledigingen en bedreigingen. Nog voor zijn programma op televisie was, wisten zijn haters al zeker dat het niks kon wezen. „Dat de grootste hork op Twitter dit mag maken. Mede van mijn belastingcenten.” En dat is dan nog een van de best geformuleerde reacties, en een van de weinige correct gespelde.
Tegelijkertijd was zanger Frans Bauer op NPO 1 aan de eerste aflevering begonnen over mensen die laaggeletterd zijn, het woord voor mensen die niet of slecht kunnen lezen en schrijven. In Nederland zijn dat er 2,5 miljoen. Frans Bauer toonde empathie voor Ria uit Purmerend en Dirk-Jan uit Nijkerk die allebei hun leven lang met trucs en smoezen hadden weten te verbloemen dat ze zo goed als analfabeet zijn. Bij Bauer vonden ze begrip voor hun schaamte en onzekerheid, hij weet als zoon van ongeletterde ouders hoe het is om niet deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk letterverkeer. „De brieven van school moest ik thuis voorlezen. Die van de belastingdienst ook.”
Ria wordt gered door de dicteerfunctie van haar telefoon. Zij spreekt iets in, en dan schrijft ze zorgvuldig over wat de telefoon er voor letterbrij van maakt. Meer zelfredzaamheid brengt de digitalisering haar niet. Integendeel. Alle loketten zijn tegenwoordig online, en in die onbemensde chaos raak je zonder taalvaardigheid zéker zoek. Zelfs de 280 karakters van één tweet zullen de meesten niet weten te ontcijferen, maar daarvan vroeg ik me dus af of ze daarmee niet béter af zijn dan de schrijvers en lezers van haatletters.
Bagger
Nog even over Sander versus de socials. Let even op de titel van het programma. Versus, staat er. Van meet af aan is duidelijk dat Schimmelpenninck op kruistocht is. De wetteloosheid op sociale media, stelt hij, maakt dat „het platform onze democratie meer kwaad dan goed doet”. Die mening deelt voormalig Tweede Kamerlid Kees Verhoeven, die aan het detoxen is van zijn Twitterverslaving, In een antiquariaat ontmoet hij ex-socialemediajunk @constanteijn die bepaald niet trots is op wat hij online aan bagger heeft achtergelaten. En hij spreekt demissionair minister Sigrid Kaag die – mede – door het online geweld en gedreig tegen haar de politiek verlaat.
Ongetwijfeld zullen er in de komende drie afleveringen nog meer overtuigende argumenten komen waarom sociale media het gif zijn dat de democratie sloopt. Schimmelpenninck doet het slim, en het lijkt allemaal volstrekt redelijk wat hij beweert, maar met onderzoeken heeft het natuurlijk niets te maken, en helemaal zuiverberedeneerd is zijn bewijsvoering ook niet. Ik heb er toch mijn oude lesboek er nog eens bijgepakt (Argumentatieleer, deel 1, Van Eemeren, Grootendorst en Kruiger). Want ik twijfelde. Is wat hij doet nou een doelredenering – waarbij je aantoont dat je conclusie waar is? Of is het een eigenschap-oordeelargumentatie – waarbij het standpunt op zichzelf al een oordeel is. In dit geval: sociale media zijn vergif.
Ach nou ja, wat dondert het? Zijn punt laat zich spellen. Helemaal eens ook met zijn oproep die mobieltjes te verbieden in de klas en in de Tweede Kamer. Om te beginnen. Geen haan die er straks nog naar tweet.
