Dat het deze aflevering van Zomergasten over massamoord zou gaan, lag voor de hand. De gast van het interviewprogramma, mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld, is bekend van rechtszaken over oorlogsgeweld in Srebrenica, Irak, Indonesië, Gaza. Dat kwam ook allemaal aan bod. Maar de spannendste momenten waren die waarin ze aan interviewer Margriet van der Linde vertelde over de amour fou en de seksuele bevrijding die deze haar bracht.
Zoals dat gaat bij een geslaagde aflevering Zomergasten zat veel al besloten in het eerste filmfragment dat Zegveld toonde: in het nummer ‘Tonight’ uit de musical West Side Story kijken twee New-Yorkse gangs uit naar een veldslag, terwijl tegelijkertijd twee geliefden uitkijken naar een verboden ontmoeting. Zegveld, die zoveel burgerslachtoffers van oorlog bijstond, zei dat ze het wel begreep, dat verlangen naar strijd. Ze had zelf in een bende willen zitten. „Ik ben meer dan alleen maar recht.”
Ook later, bij een fragment uit de Deense oorlogsfilm Krigen, toonde ze begrip voor de daders van oorlogsmisdaden. In de hitte van de strijd neem je soms de verkeerde afslag. Ze begreep dus ook wel dat militairen haar haatten omdat zij ze ter verantwoording riep. Maar zwijgen, dat kon ze niet. Ze deed haar werk juist om de onmondigen toegang tot het recht te verschaffen en ze een stem te geven. Om ervoor te zorgen dat hun verhaal niet werd verzwegen, dat de daders rekenschap aflegden. „Mogen we nou een keer weten wat er gebeurd is?”
Lees ook
VPRO’s Zomergasten loopt dit seizoen uit op ‘kijkcijfernachtmerrie’
De oorlog in Gaza bracht haar geloof en hoop aan het wankelen, zei ze. Hoewel ze geregeld tegenover de Nederlandse staat stond, stelde ze, toch was er altijd een „gezamenlijk verhaal”, een basis: dat we allemaal tegen genocide zijn. Nu dat niet het geval blijkt te zijn, zei ze, is ze in vertwijfeling over haar werk.
Een fragment uit Ingmar Bergmans film Fanny and Alexander – waarin een kleine jongen dapper opstaat tegen zijn strenge stiefvader – bracht Zegveld op haar eigen jeugd, aan „de laatste buitendijk” van het eiland Goeree. Ze botste met haar vader omdat ze haar mond niet hield. Ze had meningen en stelde kritische vragen – de kiem van haar latere werk. Maar vrouwen moeten hun mond houden, vinden de machtige mannen. Daar verzette zij zich tegen. „Het woord beschermt de vrouw”, stelde ze. En volgens haar vertellen vrouwen ook een ander verhaal dan mannen. Niet het verhaal van de data en de prestaties, maar „meer vanuit: waar was de ander, hoe deden we het met elkaar?”
Opmerkelijke metamorfose
Opmerkelijk was de metamorfose die Zegveld onderging toen ze het over persoonlijke zaken ging hebben. De eloquentie waarmee ze over haar rechtszaken praatte, maakte dan plaats voor een zoekende toon met veel onaffe zinnetjes, woorden die bleven zweven, grimassen. Terwijl ze toch zelf met haar ontboezemingen kwam. Margriet van der Linden – in uitstekende vorm trouwens – hoefde niet aan te dringen, ze gaf Zegveld alle ruimte om er zelf uit te komen en keek gefascineerd toe.
Fragmenten uit de romantische films The Bridges of Madison County en Good Luck to You, Leo Grande waren de aanleiding voor een verhaal over een overrompelende liefde die Zegveld ertoe bracht haar gezin te verlaten. Een existentiële bevrijding en een verrijkende ervaring noemde ze het. „In ieder geval ging een deel van mij leven wat nog niet had geleefd.” Zo ontdekte zij seks zoals ze nog nooit had gehad. De moed om te kiezen voor de overgave, voor het onbekende. Niet bang zijn – daar ging het Zegveld om. Van der Linden noemde haar „een bevrijde vrouw” en eindigde met: „Ik wens je alle goeds en veel orgasmes.”
Lage kijkcijfers of niet, laten we Zomergasten koesteren als het enige programma op de Nederlandse televisie waar de woorden „genocide” en „reisvibratortjes” gebroederlijk naast elkaar kunnen bestaan.
