Het voelde „rielie greet”, zei Mark Rutte, om de NAVO-top te hosten – en dat viel aan hem te merken ook. ’s Ochtends vroeg had de NOS al een filmpje online gezet met de titel: ‘Rutte grapt met Schoof in NAVO-zaal’. Een goed gekozen titel, want net zoals de zin intact was gebleven als je ‘met Schoof’ had weggelaten, speelde onze premier in de beelden geen noemenswaardige rol. Tijdens zijn rondleiding door de grote vergaderzaal hoorde je hem soms wat mompelen op de achtergrond terwijl de camera gericht bleef op zijn voorganger, die dan bijvoorbeeld de voorzittersmicrofoon naar zich toetrok om er de slagzin „Jazeker, de hypotheker” in te scanderen. Voor het eerst in lange tijd had ik het enigszins met Schoof te doen. Dit zou je bij mij ook niet moeten uithalen voor twaalf uur ’s middags.
Maar de secretaris-generaal van de NAVO heeft daar geen boodschap aan. Om kwart over elf had de NOS een nieuw clipje in de aanbieding, nu met de highlights van het interview met Rutte waar de top mee was afgetrapt. Dit filmpje droeg de (grammaticaal twijfelachtige) titel: ‘Rutte over Trump, situatie in Oekraïne en maakt grapje richting Schoof’. Je kon nu voorzichtig aan spreken van een patroon. Het grapje in kwestie was dat Rutte zijn interviewer vroeg wie de volgende spreker was, toen het interview dreigde uit te lopen. „De minister-president”, antwoordde de interviewer. „Oh”, zei Rutte – „den wie ken teek moor tajm.” Hij lachte zijn Rutte-lach: dichte oogjes, open mond, monter duimpje in de lucht. De camera draaide voor het idee in de richting van Schoof, maar die zat ergens in het donker, waardoor je niet wist waar je moest kijken.
In het interview werd intussen nog een patroon zichtbaar: zo vrolijk als Rutte op de teentjes van de Nederlandse premier danste, zo eerbiedig likte hij de hielen van de Amerikaanse president. „Ik wil president Trump complimenteren met het doorbreken van de impasse”, zei Rutte over de oorlog in Oekraïne. „Toen hij verkozen werd, is hij de dialoog gestart met president Poetin. Dat heb ik altijd cruciaal gevonden.” ’s Middags maakte Trump wereldkundig dat Rutte hem privé ook al complimentjes had gestuurd. Op zijn eigen socialemediaplatform plaatste de Amerikaanse president screenshots van het appje, waarin Rutte hem onder meer bedankte voor de bommen op Iran en drie keer benadrukte hoe belangrijk Trump was. Hij rondde de boel nog net niet af met „XOXO”.
Dat is toch niet houdbaar, zulke onevenwichtige liefde. En waanzinnig pijnlijk om naar te kijken, bovendien: hoe de één duidelijk meer interesse heeft dan de ander. In de MTV-show Ex on the Beach: Double Dutch (een belangrijke kijktip voor Rutte) kun je zien dat zoiets zelden goed afloopt. De aflevering van dinsdag toonde onder meer het breekpunt van Chimene, die een nieuwe zwak had ontwikkeld voor haar ex Dani. Maar tot Chimenes verdriet bleef Dani telkens voorstellen om andere deelnemers in hun liefdesleven te betrekken, liefst zes man tegelijk. Ten einde raad huilde Dani uit in de sixpack van Nick; haar betraande gezicht frontaal op zijn platte buik. Dat had zo’n vernietigende werking op het collectieve libido dat de orgie uiteindelijk werd afgeblazen. Weg sfeer.
Bij de verslaggeving over de NAVO-top bleef de sfeer er dinsdag wel goed in zitten. Een beetje te goed, zou je haast zeggen. Zo besloot de NOS de top „live vanuit Madurodam” te bespreken, waar Nederland zich nog kleiner maakt dan het daadwerkelijk is. Dat bracht mijn gedachten toch weer naar Rutte en zijn scheefgegroeide verhouding tot „Mr. President”. Met die woorden had hij zijn appje aan Trump geopend. Een heel formele aanhef. En daarna had hij er – aftastend, hoopvol – nog een tweede, intiemere optie aan toegevoegd: „Dear Donald”. Trump mag zelf kiezen.
Het voelde „rielie greet”, zei Mark Rutte, om de NAVO-top te hosten – en dat viel aan hem te merken ook. ’s Ochtends vroeg had de NOS al een filmpje online gezet met de titel: ‘Rutte grapt met Schoof in NAVO-zaal’. Een goed gekozen titel, want net zoals de zin intact was gebleven als je ‘met Schoof’ had weggelaten, speelde onze premier in de beelden geen noemenswaardige rol. Tijdens zijn rondleiding door de grote vergaderzaal hoorde je hem soms wat mompelen op de achtergrond terwijl de camera gericht bleef op zijn voorganger, die dan bijvoorbeeld de voorzittersmicrofoon naar zich toetrok om er de slagzin „Jazeker, de hypotheker” in te scanderen. Voor het eerst in lange tijd had ik het enigszins met Schoof te doen. Dit zou je bij mij ook niet moeten uithalen voor twaalf uur ’s middags.
Maar de secretaris-generaal van de NAVO heeft daar geen boodschap aan. Om kwart over elf had de NOS een nieuw clipje in de aanbieding, nu met de highlights van het interview met Rutte waar de top mee was afgetrapt. Dit filmpje droeg de (grammaticaal twijfelachtige) titel: ‘Rutte over Trump, situatie in Oekraïne en maakt grapje richting Schoof’. Je kon nu voorzichtig aan spreken van een patroon. Het grapje in kwestie was dat Rutte zijn interviewer vroeg wie de volgende spreker was, toen het interview dreigde uit te lopen. „De minister-president”, antwoordde de interviewer. „Oh”, zei Rutte – „den wie ken teek moor tajm.” Hij lachte zijn Rutte-lach: dichte oogjes, open mond, monter duimpje in de lucht. De camera draaide voor het idee in de richting van Schoof, maar die zat ergens in het donker, waardoor je niet wist waar je moest kijken.
In het interview werd intussen nog een patroon zichtbaar: zo vrolijk als Rutte op de teentjes van de Nederlandse premier danste, zo eerbiedig likte hij de hielen van de Amerikaanse president. „Ik wil president Trump complimenteren met het doorbreken van de impasse”, zei Rutte over de oorlog in Oekraïne. „Toen hij verkozen werd, is hij de dialoog gestart met president Poetin. Dat heb ik altijd cruciaal gevonden.” ’s Middags maakte Trump wereldkundig dat Rutte hem privé ook al complimentjes had gestuurd. Op zijn eigen socialemediaplatform plaatste de Amerikaanse president screenshots van het appje, waarin Rutte hem onder meer bedankte voor de bommen op Iran en drie keer benadrukte hoe belangrijk Trump was. Hij rondde de boel nog net niet af met „XOXO”.
Dat is toch niet houdbaar, zulke onevenwichtige liefde. En waanzinnig pijnlijk om naar te kijken, bovendien: hoe de één duidelijk meer interesse heeft dan de ander. In de MTV-show Ex on the Beach: Double Dutch (een belangrijke kijktip voor Rutte) kun je zien dat zoiets zelden goed afloopt. De aflevering van dinsdag toonde onder meer het breekpunt van Chimene, die een nieuwe zwak had ontwikkeld voor haar ex Dani. Maar tot Chimenes verdriet bleef Dani telkens voorstellen om andere deelnemers in hun liefdesleven te betrekken, liefst zes man tegelijk. Ten einde raad huilde Dani uit in de sixpack van Nick; haar betraande gezicht frontaal op zijn platte buik. Dat had zo’n vernietigende werking op het collectieve libido dat de orgie uiteindelijk werd afgeblazen. Weg sfeer.
Bij de verslaggeving over de NAVO-top bleef de sfeer er dinsdag wel goed in zitten. Een beetje te goed, zou je haast zeggen. Zo besloot de NOS de top „live vanuit Madurodam” te bespreken, waar Nederland zich nog kleiner maakt dan het daadwerkelijk is. Dat bracht mijn gedachten toch weer naar Rutte en zijn scheefgegroeide verhouding tot „Mr. President”. Met die woorden had hij zijn appje aan Trump geopend. Een heel formele aanhef. En daarna had hij er – aftastend, hoopvol – nog een tweede, intiemere optie aan toegevoegd: „Dear Donald”. Trump mag zelf kiezen.
Opnieuw worstelt de BBC met berichtgeving gerelateerd aan Gaza. Dit keer is het omstreden Noord-Ierse hiphoptrio Kneecap het middelpunt van de ophef. De groep staat bekend om zijn opruiende teksten, en zijn steun voor de Palestijnse zaak. Elk concert begint met een boodschap in grote witte letters op een zwart podiumdecor: „Israel is committing genocide against the Palestinian people.”
Een lid van Kneecap werd vorige maand aangeklaagd wegens steun aan een verboden terreurgroep nadat hij tijdens een concert met een vlag van de Libanese Hezbollah-beweging zou hebben gezwaaid. Liam O’Hanna (artiestennaam Mo Chara) stond vorige week voor de rechter in Londen, terwijl honderden fans zich buiten de rechtbank hadden verzameld.
In een reactie op de aanklacht zei de band: „14.000 baby’s staan op het punt te sterven van de honger in Gaza, terwijl het voedsel dat de wereld heeft gestuurd aan de andere kant van de muur staat. En de Britse gevestigde orde is weer tegen ons gericht. Wij ontkennen deze ‘overtreding’ en zullen ons fel verdedigen. Dit politieoptreden is politiek, dit is een carnaval van afleiding. Wij zijn niet het verhaal, genocide is het verhaal.”
Het trio staat later deze week op Glastonbury, hoewel het festival onder grote druk staat om het optreden af te zeggen. Zelfs de Britse premier Keir Starmer bemoeide zich dit weekeinde met de kwestie. Gevraagd door het tabloid The Sun of hij het concert van de groep gepast vindt, zei de premier: „Nee, dat vind ik niet. Dit gaat over de dreigementen die niet geuit mogen worden. Ik zal er niet te veel over zeggen, want er loopt een rechtszaak, maar ik vind dat niet gepast.”
Vorige week riep Kemi Badenoch, leider van de Conservatieve Partij, de BBC al op om het concert van Kneecap niet uit te zenden. Badenoch schreef op X: „De BBC zou geen propaganda van Kneecap moeten uitzenden. Een bandlid van Kneecap is momenteel op borgtocht vrijgelaten, aangeklaagd op grond van de Terrorismewet. Als een publiek gefinancierd platform zou de BBC extremisme niet moeten belonen.”
De BBC heeft nog geen besluit genomen. Maar de zender zit duidelijk met de kwestie in zijn maag. Want het is niet de eerste keer dat de BBC onder druk staat vanwege berichtgeving gerelateerd aan Gaza. Het maakt de zender opvallend voorzichtig. Terwijl veel experts inmiddels spreken van genocidaal geweld, houdt de BBC het erbij dat Israël zich mogelijk schuldig maakt aan oorlogsmisdaden in Gaza.
Documentaire
Vorige week maakte de BBC bekend dat het een verwachte documentaire over de voortdurende Israëlische aanvallen op hulpverleners in Gaza niet zal uitzenden vanwege zorgen over partijdigheid bij de productie. Gaza: Doctors Under Attack werd gemaakt door het bedrijf Basement Film in opdracht van de BBC en zou in februari worden uitgezonden. Maar de uitzending werd uitgesteld nadat er ophef was uitgebroken over een ándere Gaza-documentaire van de BBC.
Het definitieve besluit om Gaza: Doctors Under Attack niet uit te zenden volgde op recente opmerkingen van de documentairemakers, onder wie de Britse journalist Ramita Navai. In een interview met Radio 4 zei zij dat Israël „een schurkenstaat is die oorlogsmisdaden en etnische zuiveringen pleegt en Palestijnen massaal vermoordt”. In reactie op het besluit de film niet uit te zenden, zei zij dat de BBC „volledig heeft gefaald” en „journalisten zwijgen oplegt”.
De andere documentaire waar de BBC zijn handen vanaf trok, was Gaza. How to Survive a Warzone. De film, die de oorlog bekijkt door de ogen van kinderen, werd eveneens gemaakt door een extern productiebedrijf en werd wél in februari uitgezonden. Maar na de uitzending bleek dat Abdullah Al-Yazouri, een 13-jarige jongen die optreedt als verteller van de film, familie blijkt te zijn van een hoge Hamas-functionaris. Daarop haalde de BBC de documentaire van iPlayer en andere platformen.
De wijze waarop de BBC omgaat met de gevoeligheden rond de Gaza-oorlog leidt zowel intern als extern tot kritiek. Medewerkers kwamen eerder deze maand tijdens een personeelsbijeenkomst in verzet tegen het schrappen van de film over de hulpverleners in Gaza. Dit blijkt uit interne berichten die de website Deadline in handen kreeg. „Waarom staat u de uitzending van Gaza: Doctors Under Attack niet toe?”, vroeg iemand. „Bent u zich ervan bewust dat dit de reputatie van de BBC, en haar vermogen om verhalen over Palestina te vertellen, negatief beïnvloedt?”
Tijdens de NAVO-top in Den Haag is cyberveiligheid en de bestrijding van desinformatie een prioriteit voor de Nederlandse veiligheidsdiensten. Want militairen en diplomaten van de westerse alliantie zijn geregeld doelwit van hackers die gelieerd zijn aan de Russische spionagediensten. Dat bleek bijvoorbeeld in aanloop naar de NAVO-top in Litouwen in 2023, toen pro-Russische hackers de netwerken en cruciale infrastructuur van tientallen NAVO-lidstaten probeerden te infiltreren.
Naast cyberaanvallen verspreidt Rusland ook op grote schaal desinformatie om de westerse steun voor Oekraïene te ondermijnen en discussies te beïnvloeden. Rond de NAVO-top in de VS vorig jaar deelden aan Rusland gelieerde hackers valse persberichten van de NAVO. In reactie op de storm van desinformatie is de NAVO na de laatste top begonnen met het verspreiden van wat de alliantie „accurate informatie” noemt via sociale media, de eigen website en campagnes.
„We gaan tijdens deze NAVO-top weer een golf aan desinformatie zien”, voorspelt Pekka Kallioniemi, een Finse expert op het gebied van sociale media en online desinformatie, die de afgelopen jaren is uitgegroeid tot een prominente criticus van Russische propaganda op sociale media. Hij is vooral bekend van zijn zogenoemde ‘Vatnik Soups’: draadjes op X of video’s op YouTube waarin hij bepaalde pro-Russische propagandatactieken bespreekt en (westerse) mensen die deze propaganda, bewust of onbewust, helpen te verspreiden. Daarmee heeft hij in een rap tempo ruim 150.000 volgers vergaard, evenals een diplomatieke onderscheiding van de Litouwse regering.
De 43-jarige Kallioniemi was jarenlang een postdoctoraal onderzoeker die beïnvloeding van informatie onderzocht aan de Universiteit van Tampere, een stad in Finland. Maar zijn activiteiten op sociale media namen steeds meer van zijn tijd in beslag. Begin dit jaar besloot hij met zijn werk voor de universiteit te stoppen en zich volledig te richten op Vatnik Soup. Hij richtte een bedrijf op dat zich bezighoudt met het maken en verspreiden van deze filmpjes en artikelen op sociale media. De Fin hoopt het bedrijf te bekostigen met subsidie van de Europese Unie.
De lijst van personen aan wie Kallioniemi een ‘vatnik’ wijdt, wordt steeds langer. Een deel is samengebracht in een boek, dat onlangs is gepubliceerd door een kleine Deense uitgeverij. Bij ‘vatniks’ moet overigens alleen gedacht worden aan figuren die direct zijn verbonden aan de Russische overheid, zoals de Russische tv-propagandist Vladimir Solovyov of de voormalig Russische minister van Defensie Sergej Sjojgoe. De term omvat ongeveer iedereen die volgens Kallioniemi een pro-Russisch standpunt verkondigt of daar tegenaan schuurt. Ook de Britse komiek Russell Brand, de overleden Italiaanse ex-president Silvio Berlusconi, en de Hongaarse president Viktor Orban zijn allemaal het onderwerp van een ‘vatnik’ geweest. In Nederland vallen volgens Kallioniemi Geert Wilders en Thierry Baudet onder die term.
U noemt deze personen ‘vatniks’, wat betekent dat zij dezelfde ‘pro-Russische’ narratieven verkondigen. Waar komt dat narratief vandaan? En hoe worden zij beïnvloed om het te pushen?
„Het Kremlin heeft wat ik meestal ‘spindoctors’ noem. Die komen dus eigenlijk met een paar hoofdverhalen, vaak is dat een verdraaiing van de geschiedenis, of pure onzin. Het kan bijvoorbeeld gaan over Oekraïense nazi’s, of biologische laboratoria die een chemische oorlog voorbereiden. Zulke verhalen worden daarna verspreid via nepaccounts en bots op sociale media. Wanneer die narratieven – bewust of onbewust – worden opgepikt door echte personen, dan neemt de kracht van die verhalen alleen maar toe.”
Kunt u uitleggen hoe iemand zo’n Russisch narratief adopteert?
„De nepaccounts en bots zorgen voor een complex samenspel op sociale media van journalisten, experts, mensen en opinies. Daarmee creëer je geleidelijk een systeem van twijfel, waardoor mensen niet meer weten wat de waarheid is en wie ze moeten geloven. En te midden van die chaos geven bepaalde mensen dan de voorkeur aan een eenvoudige uitleg en makkelijke oplossing voor ingewikkelde problemen. Zo wordt de genuanceerde geschiedenis van het Oekraïense Azov-bataljon in het Russische verhaal volledig overgeslagen en gereduceerd tot het label ‘nazi’s’.
Waarom begon u na de Russische invasie van Oekraïne met ‘Vatnik Soup’?
„Net als iedereen was ik geschokt door de invasie. Ik had meteen het gevoel dat ik iets moest doen. Aangezien ik veel ervaring heb op sociale media, creëerde ik een Twitter-account. Ik zag dat sommige mensen steeds dezelfde verhalen verkondigden: misinformatie die opvallende overeenkomsten vertoonde. Vervolgens deed ik kleine onderzoeken, eerst in mijn eigen land Finland. Ik had nooit verwacht dat mijn draadjes zo populair zouden worden, met name ook in Oekraïne. Dat was reden om ‘Vatnik Soup’ internationaal uit te breiden.”
Waarom waren met name de Oekraïense reacties belangrijk?
„Meestal komt de beste feedback van de mensen die de Russische agressie zelf hebben gezien of meegemaakt. Zij zien fouten het snelst. Daarnaast zijn positieve reacties uit bijvoorbeeld Georgië, dus elk soort land dat een Russische marionet dreigt te worden, altijd goed. Het is een signaal dat je iets belangrijks doet.”
U bent vooral actief op X, dat sinds de overname door Elon Musk een platform is geworden waar extreem-rechtse, dan wel pro-Russische stemmen domineren. Waarom bent u daar nog aanwezig?
„Ik wil zijn waar de discussie wordt gevoerd. En dat is nog altijd op X, ondanks dat het platform de laatste jaren giftiger en giftiger wordt. Daar kan ik nog van betekenis zijn en een verandering teweegbrengen. Veel mensen hebben het platform verlaten voor bijvoorbeeld BlueSky. Alleen is daar geen onenigheid, geen discussie. Eén opinie overheerst, dus heel veel nut heeft het niet om op dat platform actief te zijn. Ik heb grotere impact door op X veel eigen content te posten en te reageren op de posts van anderen.”
Bent u zelf wel eens het doelwit geweest van Russische desinformatie?
„Zeker, zo gaat het meestal, het is onderdeel van het werk. Zodra iemand zich hard uitspreekt tegen Russische narratieven, word diegene doelwit.
„De desinformatie die tegen mij is gericht, zou evenwel erger kunnen. Er gaan in kleine pro-Russische kringen op sociale media nu enkele berichten van mij rond die ik nog nooit heb geschreven. Daarnaast word ik regelmatig bedreigd. Het meest stressvolle zijn echter de rechtszaken die tegen me zijn aangespannen. Zo klaagde Kim Dotcom, een Duits ondernemer aan wie ik een draadje op X had gewijd, mij aan in Finland. Uiteindelijk liep het op niets uit, maar vanwege dit soort aangiftes ik heb wel wat nachten slecht geslapen.”
Dinsdag begint een belangrijke NAVO-top, waarbij onder meer de defensieuitgaven van de lidstaten op de agenda staat. Verwacht u weer een piek van Russische desinformatie tijdens de top?
„Ze zullen sowieso hetzelfde doen als bij eerdere NAVO-toppen: het internet overspoelen met een golf aan onjuiste verhalen. Misschien zullen er een paar nieuwe narratieven over de oorlog in Oekraïne tussen zitten. Waarschijnlijk is de belangrijkste nieuwste ontwikkeling dat Rusland de focus zal proberen te verleggen van Oekraïne naar het Midden-Oosten. De bombardementen tussen Israël en Iran komt het land goed uit, omdat politici en burgers daardoor hun aandacht verleggen van Oekraïne. Het Westen let dan minder op wat Rusland aanricht in het buurland en het publieke debat verstomt.
„Het wordt overigens elk jaar makkelijker om overtuigend nepnieuws te verspreiden. De komende jaren worden wat dat betreft een wilde tijd. AI (kunstmatige intelligentie) wordt alsmaar beter, waardoor ook de Russen ermee uit de voeten kunnen. Nu al zie je op sociale media platformen zoals TikTok of X dat het op het oog soms uitermate lastig is om echt nieuws, dat gemaakt is door professionele journalisten, te onderscheiden van nepnieuws gemaakt met behulp van AI. Daar maak ik mij echt zorgen over.”
