Tv-recensie | Er loopt op deze wereld maar één zoogdier rond dat de waarheid kan ontkennen

Buiten was het deze zondag benauwd, mijn voeten lagen op het salontafeltje, een zweetdruppel kroop over mijn voorhoofd naar beneden, en er was niks op televisie. Ja, het nieuws, eindeloos veel herhalingen, en oké, sport, maar dat valt toch in een andere categorie. Ik moest denken aan Virginia Woolf, die in De Golven (1931) verzuchtend schreef: ‘Hoeveel beter is de stilte; het koffiekopje, de tafel. Hoe veel beter is het om alleen te zitten zoals de eenzame zeevogel die zijn vleugels op de paal opent.’ En ik was het met haar oneens. Ik ben liever onder de mensen, maar dat is een inval-tv-columnist in de zomer niet gegeven.

Nu het legertje talkshowhosts met vakantie is en Zomergasten nog niet begonnen, smaakt de tijd toch echt naar komkommers. Onterecht natuurlijk, en vervreemdend, want De Wereld Brandt Door. En hard ook. Gelukkig dook er op de tijdlijn van mijn sociale media een oude video op van de filosoof Awee Prins. In een interview van VPRO Boeken uit 2007 zegt de snipverkouden (inmiddels emeritus) hoogleraar: „Je moet niet meer op zoek gaan naar het interessante, naar tijdverdrijf, maar de impasse van de diepe verveling toelaten. In die impasse ontstaat de mogelijkheid van verstilling.” De verstilling is de toegangspoort tot geluk, aldus Prins, en de waarheid, denk ik.

Want toen ik de impasse van de verveling mondjesmaat toe begon te laten, zag ik een aflevering van het Filosofisch Kwintet (Kwartet) (NPO 2) die de moeite waard was. Dat kwam door drie dingen: de gasten waren het voor de verandering niet de hele tijd met elkaar eens en voerden het debat met humor, én de actualiteitswaarde was hoog. Thema: de waarheid.

De waarheid is een sociaal proces, daar waren de gasten bij Grunberg aan tafel het over eens. We werken er samen aan, produceren het als gemeenschap. Daarmee is de waarheid niet relatief, maar wel: „mensenwerk, van mensen die gesitueerd zijn vanuit een sociale, economische, politieke positionering”, zei Jaron Harambam, die assistent-professor sociologie is maar toegaf wel eens te liegen dat hij professor is. „Daar komt kennis uit die niet universeel is, en die niet per se … Tja, ‘objectief’ is een moeilijk woord, omdat dan de beschuldiging komt dat de kennis die geproduceerd wordt ‘ook maar een mening is’, of een uitdrukking enkel van macht. Ik denk dus dat het belangrijk is om te laten zien dat kennis geconstrueerd wordt, maar dat het nog steeds robuust kan zijn.”

De strijd om de waarheid is in wezen een strijd om het gezonde verstand, bracht cultuurfilosoof Thijs Lijster in. Hopelijk wint ChatGPT die strijd niet, die kan namelijk te goed liegen, zal bovendien steeds beter gaan liegen en zal al helemaal nooit toegeven dat het iets niet weet. Niet robuust. Maar of we dan wel ooit menselijke koeien worden, vroeg Grunberg, onderworpen aan een superieure AI? Techfilosoof Marjolein Lanzing vond dat dat soort vragen afleidt van de fysieke schade die de wereld en het klimaat nu al ondervinden door de energiedorst van AI.

Hypnotiserend zalvende stem

Op NPO 2 toonde de EO later op deze verstilde zondag een aflevering van de zesdelige natuurdocumentaire Mammals. Het ging over zoogdieren in het water. Onder de hypnotiserend zalvende stem van Sir David Attenborough, kwamen de meest prachtige beelden langs. Beelden van plonzende apen en zwemmende molletjes, van bevriende dolfijnen en zeeleeuwen. Beelden van een stervende wereld, een wereld waarop maar één zoogdier rondloopt dat de waarheid kan ontkennen.

„Er verdwijnen elk jaar zoveel visnetten in de oceaan dat ze naar de maan en terug kunnen reiken. Samen met twintig miljoen fuiken en veertien miljard vishaken.” De lijnen snijden in de lijven van de potvissen, door de dobbers aan die netten kunnen ze moeilijk duiken om inktvissen te vangen. En dus, stelt Attenborough simpel maar doeltreffend, zoals eigenlijk alleen hij dat kan: „Nu we weten welke gevaren we veroorzaken, moeten we er alles aan doen om ze te voorkomen.” Over een robuuste waarheid gesproken.

Delen

Mail de redactie

Maren (9) pakt haar tablet erbij aan de keukentafel in Delft en opent YouTube. De nieuwste video van MrBeast staat meteen bovenaan in haar aanbevelingen. Echt fan zou ze zich niet noemen, maar hij is er gewoon altijd als ze naar YouTube gaat. In de video die nu afspeelt, gaat MrBeast met zijn vriendin op romantische dates, een met een prijskaartje van 1 dollar en een van een half miljoen. „Ze kregen heel Disney voor zichzelf”, zegt Maren. „Dat was voor het eerst in de hele Disney-geschiedenis.” Voor iemand als MrBeast, de 27-jarige Amerikaan James ‘Jimmy’ Donaldson, is zo’n groots uitje best standaard. Hij doet immers altijd „allemaal coole dingen”.

Twintig jaar na de oprichting is YouTube nog altijd het grootste videoplatform ter wereld, en voor veel kinderen het startpunt van hun online leven. Van de twintig grootste YouTube-kanalen richten elf zich op kinderen, van peuters tot pubers. YouTube is voor deze generatie kinderen net zo vanzelfsprekend als televisie dat vroeger was. Het platform staat klaar met een eindeloze stroom video’s, afgestemd op hun aandacht en interesse.

Dat is goed te zien bij MrBeast, de grootste youtuber ter wereld met 409 miljoen abonnees. Zijn video’s zijn ontworpen om de aandacht van jonge kijkers al vanaf de eerste seconde te grijpen. Niet alleen de inhoud is op hen toegesneden, maar ook de toon. MrBeast schreeuwt bijna continu, het scherm knippert van de snelle shots en lichtflitsen. MrBeast heeft zich het algoritme van YouTube volledig eigen gemaakt; zijn populairste video’s zijn hyperbolische spektakels waarin het draait om grote geldbedragen, competitie en overleven – vaak dat allemaal tegelijk.

Zo herinnert Maren zich een video waarin hij een levensechte versie bouwt van de chocoladefabriek uit Sjakie en de chocoladefabriek. Alles is er: glijbanen van chocolade, fonteinen, snoepkastelen, een lopende band vol lekkers. „En dan zijn er een paar mensen die een ticket hebben gevonden, net zoals in de echte film. En dan gaan ze daarnaartoe en moeten ze allemaal challenges doorstaan. En wie overblijft, wint”, legt ze uit. Groots, absurd en recht uit de fantasiewereld van een kind.

Zijn producties komen voort uit een even kinderlijke nieuwsgierigheid. Hoe zou het zijn om levend begraven te worden? Zou je in een badkuip vol slangen zitten als ik je moeder 10.000 dollar zou geven? Zit je liever gevangen in de koudste of in de heetste kamer ter wereld? Zijn best bekeken video, $456,000 Squid Game In Real Life! (820 miljoen weergaven), bootst de Netflix-serie Squid Game na met echte mensen en echte geldprijzen. Maar dan zonder fatale gevolgen voor de ‘uitgeschakelde’ spelers.

Zoom in

Zoom in

Maren (9) pakt haar tablet erbij aan de keukentafel in Delft en opent YouTube. De nieuwste video van MrBeast staat meteen bovenaan in haar aanbevelingen.

Foto’s Saskia van den Boom

Haar eerste iPad

Wanneer Maren precies begon met YouTube kijken weet ze niet meer. Volgens haar moeder was ze drie jaar oud toen ze haar eerste iPad kreeg. Haar broer had er ook een, zodat ze er geen ruzie over zouden krijgen. Ze kijkt soms ’s ochtends voor school. „Meestal best kort”, zegt ze, „maar ’s avonds best wel lang. Ik denk drie kwartier.” Wat ze kijkt wisselt – wat voorbijkomt, wat opvalt. Een tijdslimiet staat niet ingesteld, maar soms grijpen haar ouders in: „Dan zeggen ze: nu even stoppen.”

„Ik heb een tablet sinds ik twee was, denk ik”, zegt Sura (10), thuis in Den Haag. „Dus bijna mijn hele leven.” Op haar telefoon is een tijdslimiet ingesteld. „Als de tijd om is, komt er zo’n slotfiguurtje in beeld en dan moet ik hem uitzetten. Dat heeft papa zo gedaan, zodat ik niet te veel op mijn telefoon zit.” Op gewone dagen mag ze een half uur schermtijd, in het weekend twee uur. „Ik kijk meestal in het weekend naar YouTube.”

Voor Jan (9) uit Amsterdam is YouTube inmiddels een dagelijkse routine. Eerst mocht hij voor hij naar school ging altijd een filmpje van acht minuten kijken van zijn vader. Maar het uitkiezen van een filmpje duurde zo lang, dat hij nog maar weinig tijd overhield. Nu kijkt hij na school drie kwartier, maar dan wel met een timer die hij zelf instelt. Dat helpt, zegt hij: „Je moet ook een beetje leren wat de waarde is van een uur YouTube.”

Ik heb een tablet sinds ik twee was, denk ik

Uit recent onderzoek van Netwerk Mediawijsheid blijkt dat kinderen tot en met zes jaar gemiddeld 86 minuten per dag aan digitale media besteden, vaak via tv of tablet. Een derde gebruikt al een smartphone. Volgens de Monitor Mediagebruik 7-12 jaar keken kinderen in 2021 (recentere cijfers zijn er niet) gemiddeld 44 minuten per dag naar YouTube, waarschijnlijk meer tijdens de coronalockdown.

37 procent van de ouders noemde YouTube het favoriete platform van hun kind, vooral vanwege gamevideo’s. Maren, Sura en Jan kunnen dat beamen. De meiden kijken het allerliefst naar Lana’s Life, het kanaal van YouTuber Lana Rae die video’s maakt over het spel Dress to Impress in de online gamewereld Roblox, waarin spelers virtuele outfits samenstellen rond een thema, bijvoorbeeld ‘zomerfeest’ of ‘beroemde filmster’, en elkaars looks beoordelen. „Ze doet challenges, zoals wie het snelst een outfit kan maken of wie het beste een stijl kan namaken, of ze laat kijkers op haar outfit stemmen”, zegt Sura. „Of ze maakt bekende avatars, zoals een emo-meisje, een rijke influencer of een populair Roblox-personage.”

Jan zit in een heel andere gamehoek van YouTube. Zijn favoriete maker is Fireb0rn, een relatief onbekende youtuber die lange, analytische video’s maakt over strategieën en vijanden in het actie-avontuurspel Hollow Knight. Jan kijkt het liefst naar mensen die het spel voor het eerst spelen. „Dat vind ik grappig, omdat je ziet hoe ze alles nog moeten ontdekken.”

Filmpjes worden zelden uitgekeken, er is immers aanbod zat. „Ik kijk filmpjes niet helemaal”, zegt Sura. „Alleen de stukjes die ik leuk vind.” Jan speelt video’s op dubbele snelheid af als hij het saai vindt. Maren: „Als het niet zo leuk is, klik ik weer weg.” Na een paar minuten vaak al.

Algoritmes hebben grote invloed. „Als ik één filmpje van Lana kijk, komen er daarna nog tien”, zegt Maren. Dat vindt ze handig: „Dan hoef ik niet te zoeken.” Sura: „Als je Dress to Impress kijkt, zie je daar meer van. Als je veel eetvideo’s kijkt, zie je ook veel eetdingen.” Kinderen worden geleid door het aanbod – door shorts (verticale filmpjes van maximaal 180 seconden), aanbevelingen, thumbnails (het plaatje waarmee de video wordt aangekondigd). Ze klikken op wat opvalt, of kijken naar iets dat automatisch begint te spelen. Soms weten ze achteraf niet eens meer wat ze hebben gezien.

Zoom in

How to Succeed

MrBeast duikt vanzelf op het scherm van Maren op. Ze wijst naar een thumbnail van een filmpje. „Would you risk drowning for… een heel groot bedrag”, leest ze voor. 500.000 dollar. „Dan denk ik: ik wil liever gewoon leven zonder geld dan verdrinken met zoveel geld.” Ze heeft gemengde gevoelens over zijn filmpjes. „Hij doet een beetje gek en schreeuwt veel.” Toch kwam ze halverwege.

Dat de video’s van MrBeast zo populair zijn, is geen toeval. „Ik heb vijf jaar van mijn leven opgesloten gezeten in een kamer om virale video’s te bestuderen”, schrijft hijzelf in een document van 36 pagina’s dat vorig jaar uitlekte, getiteld ‘How to Succeed at MrBeast Production’. „Twintig- tot dertigduizend uur later weet ik aardig wat een YouTube-video succesvol maakt.” Hij beschrijft hoe zijn team van honderden medewerkers, gevestigd in een gigantisch hoofdkantoor van bijna zesduizend vierkante meter in North Carolina, video’s maakt die kijkers tot het einde vasthouden.

Daardoor zijn de video’s van MrBeast niet zomaar entertainment, maar een afspiegeling van de interne logica van YouTube. MrBeast dook diep in de data van het platform, experimenteerde met thumbnails, titels, montages, spanningsbogen en timing, en keek wat werkte en wat niet. Alles draaide om één doel: begrijpen hoe je mensen vasthoudt en het algoritme tevreden stelt. Iedere seconde telt, vooral in de eerste minuut – het moment waarop de meeste kijkers afhaken. Daarom worden zijn video’s niet rustig opgebouwd, maar word je in de openingsscènes overdonderd met beelden en geluid – een shot dopamine.

YouTube zelf ziet MrBeast als voorbeeld van wat er technisch en strategisch mogelijk is op het platform. De schaal waarop MrBeast opereert, zet druk op het onlineplatform om te blijven innoveren. „Hij daagt ons voortdurend uit”, zegt Sam Vergauwen, YouTubes country manager in de Benelux. „Hij wil alles: meerdere audiotracks, zodat kijkers bijvoorbeeld hun eigen taal kunnen selecteren; advertenties in livestreams; en automatische dubbing [nasynchronisatie in andere talen].”

Overbelast

Wat doen die hyperactieve, eindeloos aanbevolen video’s met jonge kijkers? Garth Graham, directeur van YouTube Health – het onderdeel van het platform dat betrouwbare medische informatie toegankelijker moet maken – wil zich niet uitspreken over het effect van MrBeast. „Ik heb geen studies gezien die aantonen dat één specifieke maker verslavend werkt”, zegt hij.

Neuropsycholoog Marion van den Heuvel benadrukt dat het precieze effect lastig te bepalen is, vooral vanwege ethische bezwaren. „Waterdicht bewijs zullen we waarschijnlijk nooit krijgen”, zegt ze. „Je kunt kinderen moeilijk voor een wetenschappelijk onderzoek een periode lang de halve dag voor een tablet zetten en kijken wat er gebeurt.”

Van den Heuvel is universitair hoofddocent aan Tilburg University en onderzoekt hoe ervaringen in de vroege kindertijd de ontwikkeling van het kinderbrein beïnvloeden. Filmpjes kunnen leerzaam zijn, zegt ze, „maar als je zó veel input krijgt, kan je het niet allemaal verwerken.” Het brein raakt overbelast door de constante stroom aan beelden, en moet hard werken om bij te blijven. Bij video’s die bedoeld zijn voor baby’s ziet ze dat flitsende beelden worden gecombineerd met woorden als apple, blue, tree en green om het leren van Engels te stimuleren. „Maar het brein van die baby is eerst bezig met: wat ís dit allemaal?”

Graham van YouTube Health wijst op platformbrede maatregelen die het bedrijf heeft genomen om jonge kijkers te beschermen: pauze- en bedtijdmeldingen die automatisch verschijnen na ongeveer een uur kijken voor gebruikers onder de achttien jaar. Die meldingen nemen het hele scherm over, maar zijn makkelijk weg te klikken. Daarnaast zijn er ‘vangrails’ ingevoerd om te voorkomen dat jongeren te veel content consumeren over mogelijk schadelijke thema’s, zoals uiterlijk en lichaamsgewicht, geld of agressie. Het algoritme beperkt dan bijvoorbeeld aanbevelingen van video’s over geïdealiseerde lichaamstypes, maniertjes om snel rijk te worden of filmpjes waarin mensen in het openbaar worden vernederd.

Zoom in

Zoom in

Sura kijkt graag naar Lana’s Life: „Ze doet challenges, zoals wie het snelst een outfit kan maken of ze laat kijkers op haar outfit stemmen”.

Foto’s Saskia van den Boom

Brainrot

Als Sura op YouTube zit, is het „niet echt” makkelijk meer om haar iPhone weg te leggen. „Als je hem eenmaal pakt, let je niet meer op de tijd. Dan zit ik er ineens een uur op, terwijl het lijkt alsof het maar tien minuten is.” Vooral shorts slurpen haar aandacht op. „Elke keer iets anders.”

Haar moeder ziet hoe dat werkt: „Steeds ander geluid, ik vind het zonde van haar tijd. Hoe noem je dat ook alweer, als je brein overprikkeld raakt? Brainrot?”

„Jij moet de macht hebben over de tablet, niet andersom”, zegt neuropsycholoog Van den Heuvel. „En daar moet je kinderen in opvoeden. Want het algoritme wil maar één ding: dat jij zo lang mogelijk blijft kijken.”

Het herkennen van prikkels en de invloed daarvan op je hersenen is cruciaal, zegt ze. „Juist in deze tijd, waarin er zó veel prikkels zijn, moet je kinderen leren omgaan met: ben ik overprikkeld? Is dit ontspannen of eigenlijk niet? Vind ik het echt leuk wat ik aan het kijken ben?”

Zoom in

Delen

Mail de redactie

Uit het leven gegrepen

Een van de beste politieseries van de laatste jaren speelt zich af in het Noord-Ierse Belfast van na de ‘Troubles’. Blue Lights gaat over vier beginnende agenten die zich moeten bewijzen voordat ze een vast contract krijgen. In seizoen twee wordt het stadscentrum van Belfast overspoeld door drugs. Het onderzoek leidt naar een protestantse wijk. Naast het politiewerk besteedt de veelgeprezen serie aandacht aan het privéleven van de agenten. Zo hebben Grace en haar collega Stevie in seizoen 1 gevoelens voor elkaar ontwikkeld die in toom gehouden moeten worden. De serie is geschreven door Declan Lawn en Adam Patterson, twee voormalige journalisten. Volgens hen zijn zeker negentig tot vijfennegentig procent van de gebeurtenissen in de serie uit het leven gegrepen.

André Waardenburg

Melige moordserie

De structuur van detectiveserie Poker Face is voorspelbaar: het begint een kwartier voor de moord, waarbij hoofdpersonage Charlie Cale (Natasha Lyonne) op een of andere manier betrokken raakt door het baantje dat ze op dat moment heeft. Al „bullshit” roepend lost ze vervolgens de moord op. Waarna de maffiosi die haar op de hielen zitten weer verschijnen, en ze er vandoor moet – op naar de volgende baan en de volgende moord. Het goed ontvangen Poker Face, van de hand van regisseur Rian Johnson (o.a. Glass Onion), leunt hevig op absurditeit en op de zeer charismatische Natasha Lyonne, die spreekt als een New Yorkse kettingroker en onweerstaanbaar door elke scène zwalkt. Het tweede seizoen is iets zwakker dan het eerste, maar Lyonne maakt veel goed.

Nostalgische skatertrip

Het enige wat rond de eeuwwisseling cooler was dan skateboarden, was als skater een plekje krijgen in de Tony Hawk’s Pro Skater-games. De soundtrack van elk van de vier games zou bovendien bepalend zijn voor het ‘geluid’ van de skatebeweging; nummers als ‘The Boy Who Destroyed The World’ van AFI en ‘Wish’ van Alien Ant Farm staan in menig millennialgeheugen gegroefd. Een remake kon in deze nostalgische tijden niet ontbreken. Na deel 1 en 2 volgt Tony Hawk’s Pro Skater 3+4, een opgepoetste maar grotendeels trouwe herziening van het origineel. Nou ja, op één punt na: de soundtrack is op de schop genomen, volgens skater Tony Hawk om andere bands een kans te geven. Kies een skater uit, doe trucjes, haal kwajongensstreken uit – en waan je weer even in 2001. Voor wie de oude soundtrack mist: die staat uiteraard op Spotify.

Len Maessen

Blik op nu vanuit toen

In OVT, het geschiedenisprogramma op de radio, deze zomer de serie: Oude Woorden Nieuwe Wereld. Zes schrijvers en denkers behandelen zes historische boeken. Ze laten hun licht schijnen op kwesties van nu met woorden van toen. Op 20 juli is de beurt aan historica en terrorisme-expert Beatrice de Graaf. Ze bespreekt het boek In de Schaduwen van Morgen uit 1935 van de Leidse historicus Johan Huizinga. Het ging bergafwaarts met „de bezeten wereld” om hem heen, vond hij. Radio en film, reclame, moderne kunst, oppervlakkigheid, moreel verval, sportverdwazing, massapsychose en technologie-aanbidding waren tekenen van een gedegenereerde cultuur. Dat klinkt bijna een eeuw later vertrouwd in de oren. Beschreef Huizinga slechts de toestand, of zag hij uitwegen uit de ellende?

Vincent Bijlo

Delen

Mail de redactie