Ze stonden hand in hand in een bescheiden cirkel, met hun hoofden omlaag en hun ogen gesloten. Ik telde er achttien: achttien Republikeinen die baden voor eerlijke verkiezingen, onderaan de imposante trap van het Capitool van Georgia. Eerder op de avond had EenVandaag (AVROTROS) al een reportage uitgezonden over de Amerikaanse swingstate, voor Nieuwsuur (NOS/NTR) bleek er nu ook een verslaggever rond te lopen. Er hangt dan ook veel af van de kleur die Georgia kiest: Republikeins rood of Democratisch blauw. En kleurt Georgia blauw, zo redeneerden de biddende Republikeinen, dan is dat het ultieme bewijs dat de verkiezingen niet eerlijk zijn verlopen.
Met election night in zicht ontkom je ook op de Nederlandse televisie niet aan alle nieuwsberichten, reportages, analyses en voorspellingen: de strijd tussen Trump en Kamala Harris vindt zijn weg naar bijna elke zender. Het valt te betwijfelen of kijkers aan het eind van een avond van Amerika-gekte nog puf hadden voor een documentaire van bijna twee uur over de twee presidentskandidaten, maar voor wie wat meer achtergrond zoekt bij alle nieuwtjes en opinies is The Choice 2024: Harris vs Trump (BNNVARA) wel het terugkijken waard. De docu duikt diep in de afzonderlijke verhalen van Harris en Trump, van hun kindertijd in respectievelijk San Francisco en New York tot de strijd die de twee nu met elkaar aangaan.
Biografieschrijvers en journalisten komen aan het woord, maar ook mensen die directer bij de presidentskandidaten betrokken zijn: familieleden, jeugdvrienden, (oud-)medewerkers. Al beperkt de categorie ‘intimi’ zich in het geval van Trump voornamelijk tot zijn van hem vervreemde nicht, wier vader (Fred Trump, Jr.) ernstig te lijden had onder het gepest van broertje Donald en vader Fred. Als oudste zoon was het eigenlijk Freddie die het kostbare vastgoedbedrijf van zijn vader over zou nemen, maar hij werd te zachtaardig bevonden. Donald leerde van de ‘fouten’ van zijn broer: hij toonde zich snoeihard en nagenoeg onkwetsbaar. Harris werd intussen gevormd door de opvoeding van haar alleenstaande moeder, die meeliep in marsen voor burgerrechten en uiteindelijk met haar twee dochters naar Canada verhuisde. Toen de beste vriendin die ze daar op school maakte thuis bleek te worden mishandeld en misbruikt, mocht ze intrekken in huize Harris.
Tegenaanval kiezen
Die voorgeschiedenissen zijn bij geïnteresseerden waarschijnlijk al bekend, maar het blijft boeiend hoeveel inzicht ze geven in de psyche van beide Amerikanen. Soms is het net te verleidelijk om iedere stap in hun carrières te verklaren aan de hand van een gebeurtenis in het verleden, als één lange, logische opeenvolging van oorzaken en gevolgen. Maar de lessen die Harris en Trump trokken uit hun misstappen en successen vormden wel hun huidige strategie. Vooral de ontmoeting tussen Trump en de gehaaide advocaat Roy Cohn is van belang: van deze beruchte figuur leerde een jonge Trump dat je met veel wegkomt zolang je de feiten negeert en de tegenaanval kiest, zo brutaal en zo hard als je kunt. Met een counterpunch ram je je eigen werkelijkheid er wel doorheen. Zo kan het dat Trump de verkiezingen van 2020 aantoonbaar heeft verloren, en toch volhoudt dat hij ze gewonnen heeft.
In Georgia vechten Trump-aanhangers al maanden het stemrecht aan van vermoedelijke Democraten en proberen ze de regels rond het stemmen te veranderen in hun voordeel, zag verslaggever Tom van ’t Einde in EenVandaag. In een stembureau in Chatham County sprak hij de waarneemster van de Republikeinse partij, die ervan overtuigd was dat Democraten met stemmen zouden sjoemelen. „Het is een andere werkelijkheid die hier verwoord wordt”, zei Van ’t Einde; „in een jaar waarin de partij die de regels misbruikt ook de partij is die het hardst schreeuwt dat er verkiezingsfraude is.”
Het zou een memorabele uitzending worden, beloofde presentator Wilfred Genee in Vandaag Inside (SBS6) want Donald Trump was wederom verkozen tot Amerikaanse president en ook Johan Derksen was weer terug. De populaire commentator was maandag boos weggelopen uit zijn praatprogramma wegens onmin met Genee. Na bemiddeling van omroepbaas John de Mol schoof hij goedgemutst weer aan.
Een mediawetenschapper kan misschien ooit promoveren op de wisselende elpeehoezen die bij Vandaag Inside linksachter de gasten te zien zijn, en wat die zeggen over de uitzendingen. Dinsdag stond er de verzamelaar Frenzy (razernij, waanzin) van Screamin’ Jay Hawkins. Woensdag was het Westworld van Theatre of Hate: „De circusbeer brulde, het wapen ging af/ Toen richtte de cowboy het pistool op zichzelf/ Gelooft u in het Westen?”
Alle Amerika-vorsers van Nederland waren uitgereden om in de talkshows de zege van Trumps theater van de haat te duiden. Eva, Vandaag Inside, Humberto, Bar Laat – ze vertelden ongeveer hetzelfde verhaal. De prijsschok was doorslaggevend geweest, de Democraten hadden het verprutst. Kamala Harris was te laat begonnen, had een anti-campagne gevoerd, en kon de arbeiders niet aanspreken zoals Trump dat kan.
In Eva werd Trump onomwonden een dictator genoemd. Casper Thomas van De Groene sprak in Nieuwsuur over Trumps „ongebreidelde macht”: „Hij kan kort gezegd los”. Volgens hem was het niet zo zeer opmerkelijk dat Trump „autocratische neigingen” had, het was opmerkelijk dat zoveel Amerikaanse kiezers die neigingen delen.
Wat nauwelijks werd behandeld was het opvallende verschil tussen de vrouwelijke en de mannelijke kiezers. Vrouwen stemden overwegend op Harris, mannen op Trump. Amerika koos nog liever een vrouwenhater, door 26 vrouwen beschuldigd van verkrachting en aanranding, dan een vrouw als president. Het was „de jongens tegen de meisjes” zei Jan Paternotte.
Dat dit amper een onderwerp was in de talkshows is niet verwonderlijk: de tafels zaten weer vol mannen. Vier talkshows, eenentwintig mannelijke gasten, vier vrouwen. Twee vrouwen brachten het electoraal seksisme wel ter tafel, maar werden onmiddellijk onderbroken en tegengesproken door een man. Bij Humberto kwam Amerika-vorser Carol Rock er sowieso nauwelijks tussen. ING-econoom Marieke Blom, die in Bar Laat netjes op haar beurt wachtte tot ze wat zei, vertelde dat ze die ochtend haar dochter erop moest wijzen dat ook Nederland nog nooit een vrouwelijke premier had gekend.
Adoptie
Spoorloos is vernieuwd. Boegbeeld Derk Bolt moest wijken voor drie nieuwe gezichten. Toen in 2022 bleek dat het emo-programma diverse geadopteerden aan de verkeerde moeders had gekoppeld, werd wel heel pregnant duidelijk dat Spoorloos geen oplossing biedt voor adoptieproblemen, maar daar onderdeel van is. Het programma belooft zich nu minder te richten op adoptie en op familie overzee.
In de eerste aflevering nieuwe stijl was daar nog niet zoveel van te merken. Spoorloos zocht naar twee Amerikaanse soldaten die de onbekende vaders waren van twee Nederlandse kinderen. Gebleven zijn ook de cliffhangers, die erop wijzen dat we hier niet naar een hulpprogramma maar naar amusement zitten te kijken.
De vernieuwing en verrijking zit hem vooral in presentator Joris Linssen. Hij is sterk in het boven halen van emotionele levensverhalen, zo weten we uit Hello Goodbye, en die gave gebruikte hij nu in een aangrijpend interview met zangeres en danslerares Carla Wisse die de afgronden liet zien van een kind dat is afgestaan.
„Fenerbahçe is een levenswijze. De club is onderdeel van je dna”, antwoordt supporter Emrah Turpçu op de vraag wat de Turkse club voor hem betekent. Turpçu kijkt in het clubhuis van de supportersvereniging van Fenerbahçe in Amsterdam Osdorp op een groot scherm naar de beladen derby tegen Trabzonspor.
De ruimte is net een voetbalstadion in het klein. Rechts zit de fanatieke aanhang, continu zingend en trommelend. Her en der rennen kinderen door de zaal, ook zij zijn net als vrijwel iedereen gekleed in de clubkleuren geel en blauw. Vlak voor de aftrap zingt iedereen het volkslied. Ook de koks, die achter in de zaal döner kebab en kofte bereiden, nemen een korte pauze voor het ritueel.
Het is zondagmiddag en zo’n honderd Fenerbahçe-fans kijken naar de wedstrijd tegen Trabzonspor. Ze hopen deze donderdag, als hun club in Alkmaar tegen AZ speelt, de wedstrijd in het stadion te kunnen zien. Voor het merendeel zal dat niet lukken: voor het bezoekersvak zijn bij lange na niet genoeg kaarten beschikbaar om aan de grote vraag te voldoen.
De Nederlandse de supportersvereniging heeft slechts 25 kaarten toebedeeld gekregen van Fenerbahçe. Die gaat voorzitter Oktay Kaya onder de driehonderd leden verloten. De overige 925 tickets gaan naar supporters die overkomen uit Turkije en andere landen waar Fenerbahçe veel supporters heeft.
„Nederland heeft een enorme aantrekkingskracht op in Turkije en Duitsland wonende Fenerbahçe-fans”, zegt Kaya. „Dus maken veel fans er een vakantie van. De club biedt voor deze wedstrijd ook nog eens pakketreizen aan: vlucht, hotel en wedstrijdticket ineen. Voor veel fans is dat aantrekkelijk, maar die pakketreizen gaan wel ten koste van de tickets voor onze vereniging.”
Ook een kaartje kopen voor een thuisvak is ingewikkeld. Nederlandse clubs merken dat vraag naar tickets aanzwelt zodra een Turkse club op bezoek komt. Maar voor Europa League-duels tegen Turkse tegenstanders geldt een strenger verkoop- en toegangsbeleid dan bij andere Europese wedstrijden.
De Nederlandse clubs willen voorkomen dat Turkse voetbalfans zich op de thuisvakken begeven, uit angst voor rellen. Het dragen van een shirt of sjaal van de tegenstander is uit den boze. Daarnaast ageren de clubs tegen het doorverkopen van tickets, bijvoorbeeld door met stadionverboden te dreigen. Ook controleren stewards of de identiteit van de koper wel overeenkomt met de bezoeker.
Dat het flink mis kan gaan met rivaliserende supporters in Europese wedstrijden zag AZ vorig seizoen. Bij de wedstrijd tegen West Ham United ontstond een veldslag op de hoofdtribune, nadat AZ-hooligans door een hek waren gebroken en de tribune bestormden. De AZ’ers voelden zich ‘geprovoceerd’ omdat de Engelse supporters op de thuistribune een West Ham-vlag toonden.
Iets soortgelijks voltrok zich een jaar later bij FC Twente. Na de wedstrijd tegen het Zweedse Hammarby werd ook de hoofdtribune, met daarop supporters tussen het thuispubliek, bestormd door de harde kern van FC Twente. Ook daar ontstond een vechtpartij.
De incidenten maken dat de Nederlandse clubs tegenwoordig extra scherp inventariseren wie in welke vakken terecht komen. Toch is het ondoenlijk om voor de wedstrijd álle aanwezige fans te controleren op identiteit en kleding. De kans is dan ook groot dat bij de wedstrijd tussen AZ en Fenerbahçe toch uitsupporters op de thuisvakken plaatsnemen.
Het bestuur van de Fenerbahçe-supportersvereniging is al weken in gesprek met de Alkmaarse autoriteiten, bijvoorbeeld over het vervoer naar het stadion en een plek in de stad waar Turkse supporters verzamelen voor de wedstrijd.
Foutcode
Vorige maand nam FC Twente het op tegen Fenerbahçe in Enschede (1-1). Vooraf probeerde de Nederlandse club doorverkochte kaarten te blokkeren met een foutcode. Desondanks belandden er volgens een woordvoerder van FC Twente „hier en daar” Fenerbahçe-fans in de thuisvakken. Die konden in de meeste gevallen de wedstrijd afkijken, maar „enkele supporters” werden toch het stadion uitgezet, omdat ze te opzichtig hun clubvoorkeur etaleerden.
Ook bij de wedstrijd tussen Ajax en Besiktas (4-0) eind september in Amsterdam probeerden veel Turkse Nederlanders de Arena in te komen om vanuit de thuisvakken de bezoekersploeg toe te juichen. Bij de toegangspoortjes werd een handjevol supporters geweigerd, maar de Amsterdamse club erkent dat zo’n selectie maken niet makkelijk is. Er zijn immers ook fans voor Ajax én Besiktas.
Ferhan Basaran (37 jaar) is supporter van zowel Fenerbahçe als Ajax, maar als beide teams tegen elkaar spelen, juicht hij voor de Turkse club. Basaran woont in Arnhem en heeft net uren in de file gestaan om de derby tussen Fenerbahçe en Trabzonspor in het Amsterdamse clubhuis te bekijken.
Hij raadt het andere Fenerbahçe-supporters af om tussen de AZ-fans te zitten tijdens de wedstrijd. „Fenerbahçe-fans zijn temparementvol. In het heetst van de strijd wil je emoties de vrije loop laten. Ik snap dat thuissupporters dat als provocatie zien.”
Basaran heeft zijn zin nog niet afgemaakt of de zaal ontploft: Fenerbahçe scoort vlak voor rust de 0-1 tegen Trabzonspor. Supporters vallen elkaar in de armen en het clublied galmt door de zaal. In de tweede helft slaat de sfeer om als Trabzonspor twee penalty’s benut en met 2-1 leidt. Her en der klinkt kritiek op de scheidsrechter; sommige supporters gaan buiten even afkoelen.
Een Fenerbahçe-supporter vertelt ondertussen dat hij zeshonderd euro heeft betaald voor twee kaarten voor de wedstrijd van zijn club tegen FC Twente vorige maand. Hij wil niet met zijn naam in de krant, omdat hij niet geassocieerd wil worden met de zwarte handel in tickets.
De wedstrijd in Enschede was een uitgelezen kans om Fenerbahçe te bekijken zonder te hoeven vliegen, maar via de reguliere kanalen was het hem niet gelukt aan kaarten te komen. En dus ging hij op de bonnefooi richting het stadion, waar hij een paar uur voor de wedstrijd een verkoper trof die een fors rendement wilde maken op de kaartjes.
Na kort onderhandelen waren ze eruit. Niet eerder betaalde hij zoveel geld voor één voetbalwedstrijd, erkent hij enigszins besmuikt. Inmiddels worden op sociale media, fanwebsites en handelsplatformen voor vergelijkbare bedragen tickets aangeboden voor de wedstrijd tegen AZ.
De Alkmaarse club vraagt seizoenskaarthouders die meer dan één kaart hebben gekocht de identiteit van de andere bezoekers door te geven. Die kunnen hun tickets dan vooraf ophalen in het stadion als de gegevens overeenkomen én de bezoekers geen voorkeur voor de tegenstander hebben. Maar hoe AZ dat precies gaat controleren, blijft onduidelijk. Vorig jaar annuleerde de club vlak voor de wedstrijd tegen Legia Warschau – een club die net als Fenerbahçe veel fans in Nederland heeft – een bestelling van een seizoenskaarthouder die vijf kaarten probeerde te kopen op een voor hem ongewone plek in het stadion. AZ belde hem op voor opheldering, waarna hij erkende dat de tickets voor zijn Poolse collega’s waren bestemd.
Maandsalaris
„Sommige Fenerbahçe-fans hebben er een maandsalaris voor over om hun club te kunnen nareizen”, vertelt Emrah Turpçu (36). „De bedragen die nu de in de zwarte handel circuleren, zijn voor Turkse begrippen extreem hoog. Maar Fenerbahçe zit nu eenmaal bij veel mensen in het bloed, dus hebben ze het er wel voor over om een maand iets soberder te leven.”
De Turks-Nederlandse fans beschrijven Fenerbahçe als een familie. Als voorbeeld noemt voorzitter Kaya supporter Kees – „de enige Fenerbahçe-supporter zonder Turkse wortels” – die onlangs met pensioen ging. Op het clubhuis werd een ceremonie voor hem georganiseerd en hij kreeg van het bestuur een gepersonaliseerd Fenerbahçe-tenue.
In de zaal zitten ook veel ouders met hun kinderen. Tugce Erbas (43) staat donderdag met haar dertienjarige dochter in het AZ-stadion tussen de Fenerbahçe-fans. Dankzij een familielid die bij de club werkt, is het Erbas gelukt twee kaartjes te bemachtigen. De wedstrijd tegen AZ is een primeur voor haar dochter. Of zij het niet intimiderend vindt om negentig minuten tussen fanatieke supporters te staan? Zeker niet, antwoordt Erbas. „Ze zingt en schreeuwt net zo hard mee.”
Nederland ligt niet op koers om de klimaatdoelen voor 2030 te halen, zo blijkt uit een recente analyse van het Planbureau voor de Leefomgeving. Dat is slecht nieuws. We weten namelijk dat de toekomst groen zal zijn. Dit is geen wensdenken, maar een economisch feit.
Groene stroom is op veel plekken ter wereld al goedkoper dan grijze stroom en de energietransitie kan wereldwijd 12.000 miljard dollar besparen. Groene technologie is ook veel energie-efficiënter: elektrische auto’s en warmtepompen verbruiken bijvoorbeeld 3 à 4 keer minder energie dan hun fossiele tegenhangers. De vraag is niet óf we de omschakeling maken van grijs naar groen, maar wanneer. En of Nederland dan als winnaar of verliezer uit de bus komt.
Met het huidige kabinet zijn we aan de verliezende hand. Haast is geboden, maar broodnodig nieuw energiebeleid komt pas ‘volgend voorjaar’. En beleid dat tot nu toe is aangekondigd, helpt de energietransitie niet. Door de maximumsnelheid te verhogen naar 130 kilometer per uur en subsidies voor elektrische auto’s te verlagen, blijven we langer afhankelijk van buitenlandse olie. Het niet verplichten van hybride warmtepompen houdt huishoudens kwetsbaar voor piekende gasprijzen. De mogelijke bouw van een nieuwe lng-terminal zou ervoor zorgen dat we de komende tientallen jaren vastzitten aan duur en vervuilend gas. En er zijn geen plannen voor het afbouwen van fossiele subsidies, waardoor onze industrie verslaafd blijft aan fossiele brandstoffen en noodzakelijke modernisering uitblijft.
Bewolkt
Geert Wilders beweert dat „de zon weer gaat schijnen in Nederland”, maar als het gaat om energiebeleid is de lucht bewolkt. Er is beleid nodig dat de energietransitie versnelt en Nederland klaarstoomt voor de toekomst. Hiervoor zijn drie ingrediënten cruciaal.
Ten eerste moeten we onze productie van hernieuwbare energie zo snel mogelijk vergroten. Nu is bijna driekwart van onze energie afkomstig uit het buitenland. Hierdoor zijn we afhankelijk van de grillen van dictators en de wereldmarkten. De energietransitie biedt een kans om dit te veranderen: een toekomst waarin we het grootste deel van onze energie in eigen land opwekken; uit wind, zon, aardwarmte en organische reststromen. Het kabinet erkent het strategische belang hiervan in de onlangs gepubliceerde Energienota, maar woorden zijn niet genoeg. We hebben een overheid nodig die actief participeert in de ontwikkeling van nieuwe windparken, geothermiebronnen en energieopslag, en zo onze energievoorziening weer in eigen hand neemt.
Het isoleren van huizen zou topprioriteit moeten zijn
Ten tweede hebben we doortastend industriebeleid nodig dat de toekomst van de Nederlandse industrie veiligstelt. Decennia van goedkoop aardgas hebben de deur opengezet voor de vestiging van energie-intensieve industrie, met weinig aandacht voor innovatie. Het resultaat is dat Nederland een kleine groep bedrijven herbergt die meer dan een derde van al onze energie gebruikt, maar slechts 3 procent bijdraagt aan ons bbp. En dan hebben we het nog niet eens over de vervuiling en de gevolgen daarvan voor de volksgezondheid. De overlevingskansen van veel van deze bedrijven zijn klein: fabrieken zijn verouderd en de tijd van goedkope fossiele brandstoffen is voorbij.
Tegelijkertijd heeft Nederland een zeer productieve en innovatieve maakindustrie die drie keer zoveel oplevert als de energie-intensieve industrie en slechts een fractie van de energie ervan verbruikt. In plaats van de fossiele reuzen van weleer overeind te houden met gigantische subsidies, moet de overheid de aandacht verleggen naar deze groeimotoren van de toekomst.
Huizen isoleren
Tot slot moeten we ons veel meer richten op het verminderen van onze energievraag. Het PBL verwacht dat we onze besparingsdoelstelling voor 2030 bij lange na niet gaan halen. Het isoleren van huizen en het voorkomen van energieverspilling, zowel bij huishoudens als in het bedrijfsleven, zou topprioriteit moeten zijn. En we moeten toe naar een samenleving waarin verstandig met energie omgaan de norm is, niet de uitzondering. Dit betekent investeren in publieke voorzieningen zoals openbaar vervoer en het terugdringen van overmatig energieverbruik, vooral bij de hoogste inkomens.
Recent onderzoek laat zien dat, als we hier serieus werk van maken, de energievraag in 2050 tot 50 procent lager kan zijn dan nu. Dit versterkt de veerkracht van onze economie, vermindert onze afhankelijkheid van buitenlandse energie en grondstoffen en stelt ons in staat om de energietransitie sneller en met veel minder middelen te voltooien.
De energietransitie is geen hobby van ‘klimaatdrammers’ die wel kan wachten tot later. De energietransitie is een noodzakelijke investering in de modernisering van onze economie en samenleving.
Lees ook
Energietransitie leidt tot forse daling CO2-uitstoot in EU