„En degene die je niet vertrouwt, moet je géén centjes geven.”
„Oké.”
Het duurde even voor deze concensus zaterdag werd bereikt in De verraders (RTL). De verwarring was al begonnen bij het onbijt, toen spelleider Tijl Beckand de deelnemers zakjes met zilverlingen had toegeworpen. Hun zilveren munten moesten ze verdelen over tien spaarpotten, op elke spaarpot stond de naam van een deelnemer. Dat verdelen mochten ze doen „naar eigen inzicht”, meldde Beckand. „Het devies is: wie… vertrouw je… voor… geen… cént?”
Tien monden zakten open voor wat waarderende ah’s en oh’s, maar tegen de tijd dat ze weer waren gesloten had lang niet iedereen begrepen wat de woordgrap nu concreet betekende. Aan Beckand kon geen uitsluitsel worden gevraagd; die was alweer in een rechte lijn de ontbijtzaal uitgelopen om zijn levenskeuzes te overdenken. Zijn vertrek liet ruimte voor twee theorieën. „‘Ik vertrouw je voor geen cent’: dan gooi je dus centen in de spaarpot van degene die je voor geen cent vertrouwt”, zei influencer Julia Heetman. De oudste zoon van Frans Bauer was er ook en dacht juist dat het andersom zat. Dit alles tot grote consternatie van model Kim Feenstra, die tot het beslissende moment bleef twijfelen hoe ze haar zilverlingen moest verdelen. Ze nam uiteindelijk het advies over van Christiaan Bauer: wél muntjes voor degene die je vertrouwt, géén centjes voor degene die je niet vertrouwt.
Vertrouwen is heel belangrijk in De verraders. Vertrouwen, en cryptische instructies begrijpen. De spelers moeten missies volbrengen om ‘zilverstaven’ te verdienen, maar onder hen zijn drie verraders die de buit niet willen delen. Dat geheime gezelschap komt ’s nachts bij elkaar om een van de andere BN’ers om te leggen – het is een vrij lugubere bedoening.
Zaterdag werd intrige op intrige gestapeld, want verrader Veenstra voelde zich verraden door medeverrader Joost Dowib. Die had haar namelijk helemaal geen muntjes gegeven en durfde later, toen Feenstra haar geduld verloor, te beweren dat ze wel erg „in haar emotie” zat. Tegen die tijd waren bij Heetman de gemoederen al een keer hoog genoeg opgelopen om te roepen: „Vermoord me maar, ik heb er geen zin meer in.” „Ik denk dat ik het allemaal een beetje te persoonlijk neem”, zuchtte ze daarna. „En dat het toch een spel is.”
Onvoorzichtig
Soms vrees ik dat BN’ers de grens tussen feit en fictie uit het oog verliezen. Niet gek, gezien hoe onvoorzichtig we met ze omgaan. Kijk alleen al naar de programma’s van afgelopen weekend: we stoken ze tegen elkaar op in De verraders, maken ze een avond tot musicalster in Stars on stage (RTL), proberen ze dichter bij God te brengen in Bijbelen met de sterren (EO) – zondagavond had Renze Klamer in het voorstukje van Renze op zondag (RTL) zelfs nog het feloranje pakje aan dat BN’ers moeten dragen als ze meedoen aan Hunted VIPS (AvroTros), een spel waarin ze worden opgejaagd door een opsporingsteam. In het reclameblok wisselde Klamer nog even vlug van kostuum. Zo kon hij in iets serieuzer ogende kleren bespreken hoe een groep burgers zelf had besloten ‘grenscontroles’ te houden in Ter Apel (wat een eufemistische manier is om te zeggen dat ze joegen op asielzoekers).
Daarna was het tijd om de vragen door te nemen die sinds de val van het kabinet de talkshowtafels beheersen. Zou de VVD nog eens met de PVV in zee willen gaan? En hoe lang zou er nog worden gesteggeld over ministersposten? Wie gunt wie nog wat; wie kun je nog vertrouwen? Wanneer weer uitgebreid al die kansen en mogelijkheden worden doorgenomen, klinkt het al gauw alsof het niet om de politieke werkelijkheid gaat, maar om het zoveelste onderhoudende spelformat. Bondjes en verraad. Ook voor kijkers dreigt het onderscheid soms te vervagen.
„In mijn tent heb ik een verpleegster nodig die voor mij kan zorgen”, zegt Wael (41), ogenschijnlijk een arts uit Gaza, in een bericht op Facebook Messenger. „Maar ik moet haar wel 600 euro betalen.” Die nacht, rond een uur of twee, stuurt hij weer een bericht. „Bid voor me. Ze zijn ons aan het bombarderen.”
In een maand tijd heeft David Johnson (77) uit Griekenland 7.000 euro naar Wael overgemaakt. Volgens Johnson zijn ze internetgeliefden. Maar in werkelijkheid is Wael geen Palestijnse arts en heeft hij niet binnen één week zijn hele familie verloren als gevolg van de oorlog.
Sinds de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober 2023 en de daaropvolgende oorlog in de Gazastrook, maken oplichters misbruik van de publieke sympathie en solidariteit. Ze zoeken online oplichters naar mensen die geld willen doneren aan Palestijnen in nood. De oplichters doen zich voor als inwoners van Gaza door hun identiteit te stelen.
Hoewel harde cijfers ontbreken, past de liefdadigheidsfraude rond de oorlog in Gaza in een bredere toename van cybercriminaliteit. Bitdefender, een internationaal softwarebedrijf gespecialiseerd in cyberbeveiliging, bevestigt dat er een toename is aan online oplichting in verband met de oorlog in Gaza. Alina Bizga, veiligheidsanalist bij het softwarebedrijf: „Ook merken we dat oplichters steeds meer gebruikmaken van door AI (kunstmatige intelligentie) gestuurde tools om liefdadigheidsfraude te plegen.” Bitdefender heeft geen exacte cijfers van het aantal incidenten.
De oplichters misbruiken foto’s en filmpjes van echte Palestijnse families die op sociale media of crowdfunding websites zoals GoFundMe staan. Of ze stelen beelden van willekeurige mensen die een Midden-Oosters of Noord-Afrikaans uiterlijk hebben.
De Fraudehelpdesk, het belangrijkste meldpunt voor pogingen tot online oplichting in Nederland, zegt geen meldingen ontvangen te hebben van dit soort scams. Ook Goede Doelen Nederland – die liefdadigheidsorganisaties verifieert – en verschillende Nederlands-Islamitische goede doelen zeggen niet op de hoogte te zijn. Maar ze „schrikken er wel van”.
Palestijnse journalisten en vloggers in de Gazastrook waarschuwen voor oplichters die zich bezighouden met identiteitsfraude. Zo leggen ze nepaccounts bloot die onder hun naam geld vragen. Dit gebeurde onder meer bij Bisan Owda, een journalist met bijna vijf miljoen volgers op Instagram. Ook de tienerinfluencer Nana werd slachtoffer. Onder haar naam is een YouTube account aangemaakt met inmiddels ruim een half miljoen abonnees.
De oplichters zijn vooral op sociale media als Facebook en Tumblr actief. Meestal sturen ze zelf een bericht, met soms zeer geloofwaardige en gedetailleerde noodsituaties waarin ze zouden verkeren. Alle oplichters spelen in op de emoties van potentiële donateurs, maar ze hebben niet allemaal dezelfde tactiek. De één doet zich voor als journalist in Gaza met als doel om de rest van de wereld te tonen wat daar gebeurd. Maar dat kan hij alleen met het geld dat hij van jou krijgt. En dan maak jij volgens hem ook nog eens deel uit van iets groters: het in beeld brengen van onrecht.
Hier zitten ook echte Palestijnen tussen, die niet meer in Gaza zijn, maar naar een veilige locatie ergens in het buitenland zijn verhuisd of gevlucht. En weer andere oplichters hengelen met liefdesverklaringen donateurs binnen. Ze proberen mensen te verleiden – zoals in het geval van Johnson, die werd opgelicht door de Palestijnse nep-arts.
Verliefd op de oplichter
„Wael zou bij mij komen wonen in Griekenland”, zegt Johnson. Hun gesprekken werden volgens hem erotisch en intenser. „Ik stuurde hem foto’s van mijn appartement, hij stuurde mij foto’s van massaslachtingen.” Volgens Johnson waren de foto’s zó precies getimed met wat er op dat moment echt gebeurde, dat het moeilijk was eraan te twijfelen. Videobellen was geen optie, zegt hij. Te gevaarlijk, een live-verbinding maakt je een makkelijker doelwit, zo maakte de oplichter hem wijs.
Pas toen Wael hem nog meer geld vroeg, kreeg Johnson argwaan. Een Palestijnse vriend van Johnson kent personeel van het ziekenhuis in de Palestijnse stad Deir el-Balah, waar Wael zou werken. „Via die vriend heb ik een officiële mail ontvangen van het ziekenhuis met dat Wael nooit bij hen in dienst is geweest.”
Johnson is er niet achter gekomen wie de cybercrimineel is. Maar wel wie de persoon op de foto’s is: een Palestijnse man die in Venezuela woont. Johnson heeft hem ingelicht over de identiteitsfraude, maar het deed de man niet veel. „Het gevoel dat ik mijn toekomst met Wael kwijt was, heeft me meer van slag gemaakt dan mijn verloren geld”, zegt Johnson. Hij heeft nu in contact met een andere man uit Gaza. Hij laat de screensaver van zijn telefoon zien, een foto van de man. „Ik ga straks naar de Palestijnse ambassade om te regelen dat hij hierheen kan komen.”
14.000 dollar kwijt
Nadat Johnson is opgelicht heeft hij zich aangesloten bij de groep Gaza Scams Taskforce op Facebook. Een groep met honderden leden die slachtoffers zijn van liefdadigheidsfraude. In de groep waarschuwen ze potentiële donateurs voor oplichtpraktijken, delen ze hun ervaringen en proberen ze oplichters te ontmaskeren.
De Facebookgroep is opgericht door de Israëlische Shira (48). Zij en haar vrouw hebben ruim 14.000 dollar gedoneerd aan digitale oplichters. Shira is van plan om een rechtszaak tegen ze aan te spannen, haar volledige naam en die van de scam-familie worden daarom niet genoemd. Die zijn wel bij NRC bekend.
Nadat Johnson is opgelicht sluit hij zich aan bij ‘Gaza Scams Taskforce’ op Facebook
„Vanwege de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden heb ik Israël tien jaar geleden verlaten”, zegt de Shira, die in de Israëlische stad Haifa woonde. Nu woont ze op een boerderij in Bulgarije en doneert ze regelmatig aan Palestijnse gezinnen in nood. Eind 2023 stuurde ze een vrouw uit Gaza een bericht op Facebook, omdat ze medeleven voelde. „Ze had geld nodig om haar familie te evacueren naar Brazilië.” Verspreid over een paar maanden dacht Shira geld gedoneerd te hebben voor vliegtickets en visums voor negen familieleden. Dat bleek niet zo te zijn. Een week nadat de familie in veiligheid was gebracht, kwam ze erachter dat de evacuaties betaald werden door het Braziliaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en dat ze een asielstatus kregen. Ook andere leden van de Facebook-groep zijn door deze familie opgelicht, posten ze in de besloten groep. Volgens Shira is de familie een georganiseerde groep oplichters die er hun fulltime werk van hebben gemaakt. De familie is nog steeds actief; hun berichten krijgen standaard duizenden likes. „Ik heb het bij de Braziliaanse en Bulgaarse politie gemeld”, zegt Shira.
Real-time AI
Ook de Franse Emma (42) zit in de Gaza Scams Taskforce op Facebook. Ze dacht een Palestijnse journaliste te helpen: „Via GoFundMe hebben een vriendin en ik ruim 900 dollar voor hem opgehaald. Ze dachten alles gecontroleerd te hebben. De journalist stuurde zelfs een filmpje waarin hij de naam van haar vriendin noemt. Maar plots kreeg Emma geen toegang meer kreeg tot haar Facebook-account. Om contact te blijven houden met de journalist stuurde de vriendin hem een berichtje via Instagram. „Hoe durf je onder mijn naam geld te verdienen?”, antwoordde hij via Instagram. De vriendinnen besloten om de journalist van Facebook te videobellen. Voor zijn veiligheid hadden ze dat niet eerder gedaan.
Een oplichter heeft de identiteit van de Palestijnse journalist Mohammed Obied gestolen. In de screenshot uit een video maakt de oplichter gebruik van een AI-programma – dat ervoor zorgt dat (tijdens een live verbinding) de oplichter het gezicht en de stem van de journalist heeft.
De journalist op Facebook opende zijn camera en voerde een gesprek met ze. Maar vijf minuten later was er een glitch. „Gedurende een paar seconden verscheen het gezicht van een man uit Bangladesh.” De man bleek gebruik te maken van ‘real-time’ AI. Een AI-programma zorgde ervoor dat hij tijdens de live verbinding het gezicht en de stem van de echte journalist had.
Emma en haar vriendin hebben dit gemeld bij GoFundMe. De donaties zijn teruggestort.
Verificatie
Om dit soort praktijken te voorkomen heeft Rina Idrus (46), vanuit de Malediven, de groep Radio Watermelon op X en Discord mede opgericht. In die groep controleert ze samen met andere vrijwilligers online donatieverzoeken en checken ze ook of mensen echt in de Gazastrook zitten.
„In onze database staan zo’n 650 Palestijnse families die we hebben geverifieerd.” De groep organiseert meerdere keren per week verificatiesessies via Discord. Ze hebben een videogesprek met een Palestijnse man. Hij filmt met zijn telefoon de omgeving. In zijn slippers loopt hij over het zand, langs geïmproviseerde tenten en muren met kogelgaten. „Vorige week werd mijn vader vermoord, ik droeg hem anderhalf kilometer op mijn schouders naar de begraafplaats”, zegt de man. De internetverbinding valt soms weg. Idrus en haar man hebben genoeg gezien. Op X schrijven ze een bericht met dat de man en zijn account legitiem zijn.
„En degene die je niet vertrouwt, moet je géén centjes geven.”
„Oké.”
Het duurde even voor deze concensus zaterdag werd bereikt in De verraders (RTL). De verwarring was al begonnen bij het onbijt, toen spelleider Tijl Beckand de deelnemers zakjes met zilverlingen had toegeworpen. Hun zilveren munten moesten ze verdelen over tien spaarpotten, op elke spaarpot stond de naam van een deelnemer. Dat verdelen mochten ze doen „naar eigen inzicht”, meldde Beckand. „Het devies is: wie… vertrouw je… voor… geen… cént?”
Tien monden zakten open voor wat waarderende ah’s en oh’s, maar tegen de tijd dat ze weer waren gesloten had lang niet iedereen begrepen wat de woordgrap nu concreet betekende. Aan Beckand kon geen uitsluitsel worden gevraagd; die was alweer in een rechte lijn de ontbijtzaal uitgelopen om zijn levenskeuzes te overdenken. Zijn vertrek liet ruimte voor twee theorieën. „‘Ik vertrouw je voor geen cent’: dan gooi je dus centen in de spaarpot van degene die je voor geen cent vertrouwt”, zei influencer Julia Heetman. De oudste zoon van Frans Bauer was er ook en dacht juist dat het andersom zat. Dit alles tot grote consternatie van model Kim Feenstra, die tot het beslissende moment bleef twijfelen hoe ze haar zilverlingen moest verdelen. Ze nam uiteindelijk het advies over van Christiaan Bauer: wél muntjes voor degene die je vertrouwt, géén centjes voor degene die je niet vertrouwt.
Vertrouwen is heel belangrijk in De verraders. Vertrouwen, en cryptische instructies begrijpen. De spelers moeten missies volbrengen om ‘zilverstaven’ te verdienen, maar onder hen zijn drie verraders die de buit niet willen delen. Dat geheime gezelschap komt ’s nachts bij elkaar om een van de andere BN’ers om te leggen – het is een vrij lugubere bedoening.
Zaterdag werd intrige op intrige gestapeld, want verrader Veenstra voelde zich verraden door medeverrader Joost Dowib. Die had haar namelijk helemaal geen muntjes gegeven en durfde later, toen Feenstra haar geduld verloor, te beweren dat ze wel erg „in haar emotie” zat. Tegen die tijd waren bij Heetman de gemoederen al een keer hoog genoeg opgelopen om te roepen: „Vermoord me maar, ik heb er geen zin meer in.” „Ik denk dat ik het allemaal een beetje te persoonlijk neem”, zuchtte ze daarna. „En dat het toch een spel is.”
Onvoorzichtig
Soms vrees ik dat BN’ers de grens tussen feit en fictie uit het oog verliezen. Niet gek, gezien hoe onvoorzichtig we met ze omgaan. Kijk alleen al naar de programma’s van afgelopen weekend: we stoken ze tegen elkaar op in De verraders, maken ze een avond tot musicalster in Stars on stage (RTL), proberen ze dichter bij God te brengen in Bijbelen met de sterren (EO) – zondagavond had Renze Klamer in het voorstukje van Renze op zondag (RTL) zelfs nog het feloranje pakje aan dat BN’ers moeten dragen als ze meedoen aan Hunted VIPS (AvroTros), een spel waarin ze worden opgejaagd door een opsporingsteam. In het reclameblok wisselde Klamer nog even vlug van kostuum. Zo kon hij in iets serieuzer ogende kleren bespreken hoe een groep burgers zelf had besloten ‘grenscontroles’ te houden in Ter Apel (wat een eufemistische manier is om te zeggen dat ze joegen op asielzoekers).
Daarna was het tijd om de vragen door te nemen die sinds de val van het kabinet de talkshowtafels beheersen. Zou de VVD nog eens met de PVV in zee willen gaan? En hoe lang zou er nog worden gesteggeld over ministersposten? Wie gunt wie nog wat; wie kun je nog vertrouwen? Wanneer weer uitgebreid al die kansen en mogelijkheden worden doorgenomen, klinkt het al gauw alsof het niet om de politieke werkelijkheid gaat, maar om het zoveelste onderhoudende spelformat. Bondjes en verraad. Ook voor kijkers dreigt het onderscheid soms te vervagen.
Maria neemt ons al vloggend mee op haar reis naar Bethlehem. Ze filmt vanaf haar ezel, in de stal en met haar pasgeboren kind in haar armen. Met „Don’t forget to like and pray” sluit ze de video af.
De ‘AI Bible Influencer’ is deze maand groot op TikTok. Overal op het platform verschijnen video’s met beelden gegenereerd door kunstmatige intelligentie (AI), waarin Bijbelverhalen worden uitgebeeld. De Bijbelfiguren gebruiken Gen Z-uitdrukkingen als ‘We are so back’ en ‘This drip ain’t it’.
De video’s zijn afkomstig van The AI Bible. Deze TikTok-account met ruim 800.000 volgers staat vol met christelijke AI-beelden die regelmatig miljoenen views behalen. Pray.com, het bedrijf achter het account, is met name bekend van hun populaire christelijk app. Ze noemen zichzelf het nummer één platform voor geloof en gebed en biedt gebruikers dagelijkse gebeden, bedtime bible stories en meer. Met The AI Bible wil het Amerikaanse bedrijf een „revolutionair” platform bieden aan christenen, waarop geloof en innovatie worden gecombineerd met „hyperrealistische” Bijbelverhalen.
De Bijbelse personen met moderne telefoons werden snel opgepikt door andere TikTokkers. De AI-vlogs van de heiligen Petrus, Noach en Johannes haalden meer dan een miljoen views en werden nagemaakt in allerlei vormen. Ook het nieuwe account Holy Vlogz plaatst sinds deze week allerlei AI-video’s van verschillende Bijbelse situaties. Zo zien we Eva een rondleiding geven in het Hof van Eden en Daniël in de leeuwenkuil. In de nieuwste upload leest Jezus een psalm voor, terwijl hij in de camera kijkt. En een ander account, Historical Influencers, heeft drie video’s van Noach die aan zijn ‘Ark Nation’ laat zien hoe hij zijn boot bouwt. Hij noemt het een doe het zelf-project.
Shrimp Jesus
Het is niet de eerste keer dat religieuze AI-content viraal gaat. Zo gaan er sinds april surrealistische, AI-gegenereerde afbeeldingen rond, waarin menselijke en dierlijke elementen worden gecombineerd. De voorloper hiervan: ‘Shrimp Jesus’ (Garnalen Jezus), een afbeelding van het hoofd van Jezus op het lichaam van een garnaal.
Shrimp Jesus was met name populair op Facebook. Al snel verschenen hier verschillende variaties op, zoals het AI-typetje Ballerina Capuccina, een koffiekopje met een gezicht en een ballerina-figuur. Zij valt onder de subsectie ‘Italian Brainrot’, een trend met Italiaanse AI-personages.
Astrid Vandendaele doet onderzoek naar visuele AI en het nieuws en ziet de toepassing van AI-beelden steeds groter worden: „Doordat er steeds meer mogelijkheden zijn met kunstmatige intelligentie, zie je dat mensen overgaan op nieuwe manieren om beeld te construeren en communiceren. Zo zullen ook historische en religieuze figuren op een toegankelijke manier worden gevisualiseerd.”
Ook hebben de Bijbelvlogs veel weg van de eerdere ‘POV (Point Of View) Wake Up’-trend. In deze video’s werden AI-gegenereerde beelden gebruikt om in de huid te kruipen van historische figuren. Vandendaele ziet de AI-beelden als een onschuldige manier om de Bijbelverhalen tastbaarder te maken. Maar er hangen wel risico’s aan AI-beelden, wanneer er niet genoeg context wordt gegeven: „Het is een sterke manier om mensen aan te spreken, maar AI-beelden kunnen ook misbruikt worden als dit onbewust gebeurt.”
Ai-versies van Jozef en Maria vloggen over hun nieuwe baby. Beeld Holy Vlogz op TikTok
Waar de POV-trend en AI-pulp (ai-vervuiling) zoals ‘Italian Brainrot’ voornamelijk ontstaan zijn om zoveel mogelijk likes en views te genereren, claimen de makers van de christelijke AI-content een ander doel te hebben. „We gebruiken AI om God te verheerlijken”, luidt het onderschrift van The AI Bible op TikTok. In de reactie bij de video’s zijn veel gelovigen positief. Maar er is ook kritiek. Sommigen vinden het smakeloos. „Ik dacht dat we geen afbeeldingen mochten maken van de Hemel”, reageert iemand onder een filmpje. Er wordt ook de spot gedreven met de video’s en in de comments wordt ook de evolutietheorie naar voren gebracht.
Vandendaele ziet de Bijbelvlogs an sich niet als problematisch: „De inhoud van de video’s is redelijk licht en humoristisch. Zolang er geen verkeerde bedoelingen achter zitten, kunnen we van de video’s genieten, ongeacht religieuze achtergrond.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133312476-c7e924.jpg|https://images.nrc.nl/FkCh-bj1tS4WCDE5QZySsgZiRaM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133312476-c7e924.jpg|https://images.nrc.nl/LXHY5ODauoCs7mKS8QHD7qFR7eA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133312476-c7e924.jpg)
