Israëls aanval op Iran doorkruist de ambities van zijn belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten, om met Teheran een nieuw nucleair akkoord te sluiten. En daarmee ook de belofte van de Amerikaanse president Donald Trump dat hij – in tegenstelling tot zijn ‘zwakke’ voorganger Joe Biden – conflicten wereldwijd wél zou weten te beslechten. Met ‘peace through strength’ zou Trump even snel als simpel orde op zaken gaan stellen, herhaalde hij vorig jaar op campagne veelvuldig.
In Oekraïne en Gaza is zulke ‘vrede via kracht’ sinds zijn aantreden allesbehalve binnen handbereik gekomen – of zelfs verder uit beeld geraakt. Maar in de al decennia slepende kwestie rond het omstreden Iraanse uraniumverrijkingsprogramma had het Witte Huis – tot vrijdagochtend vroeg – nog hoop dat er een akkoord met Teheran te sluiten viel.
Een eerdere internationale Irandeal – na veel moeite bereikt met steun van China, Rusland en Europa – blies Trump zelf op tijdens zijn eerste termijn. In deze tweede termijn beloofde hij een ‘betere’ variant te sluiten. De afgelopen weken hielden de Amerikanen en Iraniërs onderhandelingen, deze zondag zou in de Omaanse hoofdstad Muscat een zesde gespreksronde plaatsvinden. Nu is het zeer onzeker of die nog doorgaat.
Trump maande de Israëlische premier Benjamin Netanyahu de afgelopen maanden meermaals dit proces een kans te geven. Zowel tijdens een ontmoeting in het Witte Huis als in een telefoontje op 22 mei. Desgevraagd wilde Trump dat laatste gesprek „geen waarschuwing” noemen, maar hij zou Netanyahu naar eigen zeggen hebben verteld: „‘Ik denk dat het nu niet gepast is, want we kunnen het met een zeer sterk document regelen, met inspecties’ [..] en ik zei dat het nu ongepast zou zijn om dit te doen, want we zijn erg dicht bij een oplossing.”
Waarschuwing
Dat Israël desalniettemin wilde overgaan tot militaire actie, werd deze week duidelijk voor het Witte Huis. In het etmaal voor de aanval werden Amerikaanse manschappen en diplomaten in veiligheid gebracht. „Ik zou een conflict graag voorkomen”, zei Trump donderdag nogmaals. „We zijn best dicht bij een redelijk goed akkoord. Ik heb veel liever een akkoord. Zo lang als ik denk dat er een akkoord [mogelijk] is, wil ik niet dat ze [de Israëliërs] erin gaan, want dat zou het verknallen.”
In weerwil van die laatste waarschuwing uit Washington, bombardeerde Israël enkele uren later onder anderen al Iraanse verrijkingsinstallaties, een hoge Iraanse militair en twee atoomgeleerden.
Al waren ze op voorhand tegen, impliciet geven de Amerikanen wel degelijk rugdekking aan deze Israëlische aanval
De teleurstelling was vervolgens af te lezen aan de officiële reactie van Buitenlandminister Marco Rubio. Hij sprak in een persverklaring van een „unilaterale actie” door Israël. „Wij zijn niet betrokken in aanvallen op Iran en onze hoogste prioriteit is om Amerikaanse manschappen in de regio te beschermen. Israël heeft ons ingelicht dat zij geloven dat deze aanval nodig was voor zijn zelfbescherming.” In die zuinige verklaring ontbrak de gebruikelijke zinsnede dat Israël „recht op zelfbescherming geniet” en dat de VS het land altijd zullen helpen verdedigen.
Maar al waren ze op voorhand dan tegen, impliciet geven de Amerikanen wel degelijk rugdekking aan deze Israëlische aanval. Die wordt immers uitgevoerd met vliegtuigen en wapens die grotendeels door de VS geleverd zijn. En ook de Iraanse vergeldingsaanvallen worden nu afgeslagen met luchtafweersystemen van Amerikaanse makelij.
Lees ook
Vrees voor verdere escalatie na massale Israëlische aanval op Iraanse nucleaire en militaire doelen
En mochten Iraanse raketten en drones hier op grote schaal doorheen prikken, dan komt Trump meteen onder binnenlandse druk te staan de Israëliërs bij te staan. Voor de Republikeinen, en bovenal voor hun zeer trouwe blok van evangelisch-christelijke kiezers, geldt de veiligheid van Israël als een politieke en religieuze halszaak.
Risico’s voor Trump en zijn partij
Dat de Amerikaanse steun aan zijn land in het verleden schier onvoorwaardelijk is gebleken, gaf Netanyahu blijkbaar het vertrouwen dat hij Trump op dit punt kon trotseren. Zoals hij zich ook door diens voorganger Biden nimmer liet bijsturen in zijn vernietigingsoorlog tegen Gaza.
Vrijdagochtend probeerde Trump in een eerste reactie de schade te beperken. Hij greep de actie van Israël aan om Iran terug naar de onderhandelingstafel te dwingen. Op zijn eigen platform Truth Social schreef hij dat Teheran „kans op kans” heeft gehad en dat nog veel ergere Israëlische aanvallen dreigen. „Iran moet nu een deal sluiten, voor er niks meer van over is. Red wat ooit bekend stond als het Iraanse Rijk. Geen dood en destructie meer. DOE HET GEWOON, VOOR HET TE LAAT IS.”
Lees ook
Wiens belangen dient Trump tijdens zijn reis naar de Golfstaten?
Voor Trump kleven aan de escalatie die Israël heeft gekozen echter grote risico’s. De president heeft een isolationistische inborst en vindt het Midden-Oosten als zakenman hoogstens interessant als economisch wingebied. Mocht het Midden-Oosten nu verder ontvlammen, dan kan dat de electorale kansen van zijn partij raken. Bijvoorbeeld als Amerikaanse militairen in de regio doelwit mochten worden. Of als de olieprijs door deze nieuwe spanningen oploopt en de prijzen aan de Amerikaanse benzinepomp stijgen.
Van de vredesonderhandelingen die de VS entameerden tussen Rusland en Oekraïne dreigde hij al weg te lopen. In het Midden-Oosten valt Trumps campagnepose als vredestichter nu verder in duigen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133626917-95c414.jpg|https://images.nrc.nl/ytPPSkvaq82g81G9_4ugsRJNEQI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133626917-95c414.jpg|https://images.nrc.nl/YyxEyeBQvXEfM5WWLnIf4qNc82Q=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133626917-95c414.jpg)
