Wat voor beeld hij had van Marseille voor hij aankwam? „Door films en wat in de media verschijnt, dacht ik dat het een soort gangsterparadijs was”, grinnikt de Duitse Anton Pflug (28). Hij staat op een zachte oktobervrijdag in het hart van de Zuid-Franse stad op de treden van Cours Julien, een lange stenen trap met aan weerzijden klassieke gebouwen vol kleurrijke graffiti. De trap leidt naar het met terrassen, nog meer graffiti en hippe jonge mensen gevulde plein van La Plaine. „Maar zo voelt het helemaal niet.”
Gangsters heeft Pflug, die op vakantie is met zijn vriendin Lynna Hansen (27) en haar familie, niet gezien. Wel vindt hij het erg chaotisch en heeft hij „nog nooit zo’n vieze stad gezien” – Marseillais staan erom bekend dat ze zich niet aan verkeersregels houden, en sommige straten zijn er ronduit smerig. Maar: „je hebt de Middellandse Zee en veel te ontdekken op cultureel gebied: kleine bioscoopjes, galeries, al deze graffiti”, zegt Hansen. „En we houden wel van dat rauwe randje.”
Ze zijn niet de enigen. Marseille gold lang als een schimmige en maffiose industriestad, maar heeft een transformatie doorgemaakt tot toeristische bestemming. De meeste toeristen komen in de zomer, maar ook in het najaar zijn ze in de hele stad te vinden. Op La Plaine klinkt Engels, Duits en Frans in allerlei accenten. In de smalle straatjes van de ooit met criminaliteit en prostituees gevulde wijk Le Panier neemt een stel foto’s van elkaar. In de oude haven hobbelen cruiseschiptoeristen achter een gids aan. In 2023 telde het toerismebureau 16,2 miljoen toeristische overnachtingen in de stad – de helft van de bezoekers is Frans.
Lees ook
Rafelroute in Marseille
Culturele hoofdstad
Het was een trage ontwikkeling. De sluiting van de fabrieken sinds de jaren zeventig speelt mee. De opening van de TGV-lijn tussen Parijs en Marseille in 2001 ook, net als de erkenning van het nabijgelegen natuurgebied Les Calanques als nationaal park in 2012. „Een beslissend moment was toen Marseille in 2013 werd benoemd tot Europese Hoofdstad van de Cultuur”, zegt historica Judith Aziza.
Er werd 650 miljoen euro gestoken in de stad. „Mooie dingen die er al waren, werden in het zonnetje gezet en er kwamen nieuwe initiatieven op: van segway-tours tot het Mucem” – een modern museum vlakbij de oude haven. „Het Mucem heeft hetzelfde effect als het Guggenheim in Bilbao: het trekt kunstliefhebbers én mensen die het gebouw komen bekijken”, zegt Aziza. Na 2013 groeide het aantal bezoekers heel sterk, en daarmee ook het aantal vluchten, hotels, restaurants en aanbieders van toeristische activiteiten.
De laatste jaren kwam de ontwikkeling in een stroomversnelling, zegt Anne Dellaporta (32) van het Office du Tourisme op een terras bij de oude haven. „Tijdens de coronacrisis gingen mensen dichterbij op vakantie en hebben veel Fransen en Europeanen Marseille ontdekt. Tal van Parijzenaren zijn sindsdien hierheen verhuisd. Met hun komst is de stad meer bobo geworden: er zijn meer hippe bars, kunstexposities en dure restaurants geopend. Jarenlang hadden we één sterrenrestaurant, nu zes.”
Hierop sloeg de buitenlandse pers aan: Duitse kranten schreven lyrische artikelen, The Guardian oordeelde dat Marseille just the right amount of edge heeft, Time Out riep de wijk rond de Cours Julien uit tot de „coolste wijk ter wereld”. Op sociale media-accounts van hippe Amsterdammers wordt de stad verheerlijkt met mooie plaatjes van visverkopers, glaasjes pastis aan het strand en zonsondergangen bij de Calanques.
Hoewel er in sommige wijken, vooral in het noorden van Marseille, veel problemen zijn met drugscriminaliteit, heeft dat volgens Dellaporta geen invloed (meer) op de toeristenstromen. „Mensen weten dat je niet naar bepaalde wijken moet gaan en in de toeristische wijken is het juist veiliger geworden.”
‘Weg met Airbnb’, en airbnb-sleutelkastjes in Le Panier
Lees ook
Drugsoorlog in Marseille: ‘Totale afwezigheid van respect voor het menselijk leven’
Kuifje bij de hoeren
De van oorsprong Egyptische kunstenaar Youssef El Bandrawy (65) kan zijn geluk niet op, vertelt hij in zijn met kleurige schilderijen gevulde werkkamer in het hart van Le Panier. „Dertig jaar geleden opende ik de eerste Chambre d’hôte in Marseille – dat vond men toen nog onvoorstelbaar. Het was een tijd waarin hier overal petits voyous (kwajongens) rondliepen. Nu kan ik mijn schilderijen gewoon buiten neerzetten zonder dat iemand ze meeneemt.”
De ruwe kant van Marseille buit El Bandrawy ook uit: hij verkoopt kunstwerken die lijken op de voorkant van Kuifje-strips, waarbij Kuifje wordt bestolen of neergeslagen door ruwe Marseillais, cocaïne snuift en prostituees bezoekt. „Kuifje bij de hoeren verkoopt het best.” Een stadgenoot doet hetzelfde door een toeristische ‘gangster tour’ aan te bieden.
Foto’s: Arthur Larie
Ook Dellaporta van het toerismebureau onderstreept de economische voorspoed die de toeristen met zich meebrachten nadat de fabrieken sloten: ruim 25.000 Marseillais werken nu in het toerisme. „Er vinden nu evenementen plaats waar we vroeger nooit voor in aanmerking zouden komen: een modeshow van Chanel, het bezoek van de paus, de ontvangst van de Olympische vlam.”
Maar de komst van de drommen toeristen begint ook te knellen. „Veel toeristen gedragen zich arrogant”, zegt timmerman Miguel Tato (24), zijn gezicht nog onder het stof van een dag werken. „In mijn gebouw zit een Airbnb en daar komt continu geluidsoverlast vandaan.” Ook andere Marseillais klagen hierover – onder meer door leuzen als „weg met Airbnb” en „weg met toeristen” op de muren te kalken. En de komst van meer en grotere cruiseschepen leidt tot zorgen bij klimaatactivisten.
Lees ook
Natuurbezoek op afspraak is voor veel Fransen even wennen
‘Ziel bewaren’
Ook verdrukken de natuurwijnbarren en kaaswinkeltjes waar Parijzenaren en toeristen graag komen, lokale zaken. Zo is brasserie Vacon in volksbuurt Noailles de laatste klassieke brasserie in de straat. Het is zo’n plek waar klanten al decennia komen en eigenaar Robert Farina (75) bij naam kennen. Een plat du jour kost er 10 euro en ook met één glaasje pastis kan je er uren blijven zitten. Eerder was de straat gevuld met dit soort bars, nu wordt Vacon geflankeerd door een restaurant met speciaal biertjes en een kleurrijke tapasbar. „Ook heeft een Parisienne eens geprobeerd dure bloemen te verkopen, die is op haar plaat gegaan”, zegt Farina. „Het waren Parijse prijzen en een bedrijf zonder ziel – dat willen we hier niet.”
Farina wil stoppen en is op zoek naar een nieuwe eigenaar. „Veel buurtgenoten zouden het willen overnemen, maar hebben het geld niet. Ik zal de nieuwe eigenaar aanraden het café te houden zoals het is, dat is wat de mensen hier willen.” Dit beaamt Dario Delphin (61), landarbeider en vaste klant van Farina. „Laatst kwam hier zo’n bobo die duidelijk niet snapte in wat voor wijk hij was. Die heb ik met luide stem duidelijk gemaakt dat we hier geen bobo’s willen.” Delphin zegt niet tegen verandering te zijn, „maar dit is onze wijk en de nieuwelingen moeten ons respecteren.” De bobo kwam niet meer terug.
Dellaporta zegt dat het Office du Tourisme de ontwikkelingen ook in de gaten houdt. „We willen niet als Venetië of Barcelona worden.” Daarom probeert het toerismebureau toeristen te spreiden met tips over verder uit het centrum gelegen wijken en doet het onderzoek naar de cruise-industrie – een eerste stap naar beperkingen. Ook geldt er sinds een paar jaar een bezoekersquotum voor een deel van Les Calanques en heeft burgemeester Benoît Payan onlangs een Airbnb-verbod afgekondigd voor tweede woningen.
„Wat goed, screw Airbnb”, zegt de Amerikaanse Gabriel Colon (30). Met zijn vriendin Danai Nunez (30) bewondert hij de graffiti op een vervallen gebouw in Le Panier. Ook zij hopen dat de ziel van Marseille bewaard blijft. „We zijn hier gekomen omdat het een oude stad is, maar ook een beetje rough”, zegt Nunez. „Het zou zonde zijn als dat verdwijnt.”
Voor de gevaarlijke kant van Marseille zijn de twee – net als andere toeristen – niet bang. „Natuurlijk moet je op je spullen letten”, zegt Nunez. „Maar wij hebben roots in Latijns-Amerika, dus altijd als ze in Europa zeggen: het is hier supergevaarlijk, nemen we dat met een korreltje zout.”
Sylvie (65) en Jean-Luc Vandevelde uit Parijs tonen zich voorzichtiger – hij houdt zijn camera stevig vast tijdens een bezoek aan Noailles. „We zouden er nooit zelf op zijn gekomen om op vakantie te gaan naar Marseille, omdat altijd wordt gezegd dat het hier zo gevaarlijk is.” Toch zijn ze er de afgelopen jaren geregeld te vinden, omdat hun zoon naar de stad verhuisd is. „We blijven goed opletten, maar we vinden de stad nu ook hartstikke leuk.”