Voor de ingang van de historische boekhandel Acqua Alta staat een lange rij nieuwsgierigen. Een horde toeristen schuifelt mondjesmaat naar binnen, om beurtelings precies dezelfde foto te nemen van een gondel die fungeert als boekenrek. Een medewerker verzoekt toeristen in het Engels en Spaans om uit te kijken met rugzakken en geen schade aan te richten aan deze bijzondere, maar fragiele plek. „Druk? Ben je gek, dit is nog een rustige dag”, grinnikt hij.
Dat de invoering van een -toegangsticket voor wie niet in Venetië overnacht, de toeristenstroom deze zomer zou hebben afgeremd, hebben ze bij Acqua Alta nog niet gemerkt. „Toeristen betalen 5 euro en komen toch”, zegt Diana Zanda. De verantwoordelijke van de boekhandel heeft niks tégen toeristen – Venetianen moeten volgens haar erkennen dat hun stad van het toerisme lééft – maar bezoekers moeten veel beter worden gespreid. „En dan moet je ook de evenementen spreiden door het jaar. Het filmfestival, de Biennale en nu weer Homo Faber, de expositie over ambachten: alles vindt plaats op ongeveer hetzelfde moment.”
Een betere spreiding van bezoekers en de drukte op piekmomenten verminderen, is precies wat het stadsbestuur met het toegangsticket beoogt, zegt wethouder van Toerisme Simone Venturini. „Dit jaar ging het om een experiment”, zegt Venturini. Alleen op 29 losse dagen, tussen 25 april en midden juli, moesten toeristen die niet in Venetië overnachtten het kaartje kopen. De stad overweegt het ticket straks op meer dagen te verplichten en zal de prijs vermoedelijk verdubbelen. „Dit is een eerste stap naar de toekomst waarin een bezoek aan Venetië moet worden gereserveerd.”
Lees ook
deze reportage over de invoering van het Venetië-kaartje
Ten dele gelukt
Het ticket heeft de stad Venetië 2,2 miljoen euro opgeleverd, aanzienlijk meer dan het stadsbestuur vooraf had ingeschat. Dat illustreert toch dat de toeristenstroom niet werd afgeremd? „We hadden op zo’n 700.000 euro gerekend, een bewust lage schatting”, zegt Venturini.
Het bezoekersaantal afremmen en toeristen beter spreiden is volgens de wethouder ten dele wel degelijk gelukt. „Dit jaar moesten we slechts eenmaal het autoverkeer op de belangrijkste toegangspunten tot Venetië afsluiten wegens te grote drukte.” Hij doelt op de toegangsbrug Ponte della Libertà, en Piazzale Roma, waar de bussen naar het vasteland vertrekken. „Een jaar eerder gingen die verkeersknooppunten nog verschillende keren dicht.” Er waren volgens Venturini dit jaar dus minder opstoppingen op de piekdagen.
Voorlopig wordt Venetië niet rijker van het nieuwe toegangskaartje. Het ticketsysteem, met infopoints en controleurs, vereiste een investering van 2,5 miljoen euro. Vanaf volgend jaar hoopt de wethouder van Toerisme op winst. „Die willen we gebruiken voor betere diensten in onze fragiele stad, zoals onderhoud, transport, of kinderdagverblijven.”
Matteo Secchi, nachtwaker in een viersterrenhotel dichtbij het San Marco-plein, heeft het allemaal ooit eerder gehoord. „Toen in 2011 in Italië de toeristenbelasting op hotelovernachtingen werd ingevoerd, beloofden ze ook al meer investeringen. Niks van gemerkt.” Secchi is voorzitter van Venessia.com, een actiegroep van Venetianen die zich tegen het toegangsticket verzet. „Omdat Venetië geen museum is, maar een levende stad waarin mensen wonen. De stad moet gewoon een maximumaantal bezoekers instellen. Is dat bereikt, dan moet Venetië dicht.”
Op sommige dagen is het volgens hem niet meer leefbaar. „Toeristen en bewoners leven volgens een compleet ander ritme. Wij Venetianen rennen graag door de straatjes, onderweg naar een afspraak. Maar probeer eens over een bruggetje te komen, dat de toeristen beschouwen als haltes voor de zoveelste selfie. Knettergek word ik er soms van.”
Lees ook
dit Commentaar over de toerisme-maatregel in Venetië
Schraal winkelaanbod
Al jaren klagen Venetianen niet alleen over de mensenstroom in zowat elke calle, de smalle straatjes van de binnenstad, maar ook over het schrale winkelaanbod. „Elk hoekje in Venetië is zinnenprikkelend, maar hier wonen valt niet altijd mee”, zegt Sara, een jonge edelsmid-in-opleiding en verkoopster in een boetiekje van Murano-glas. Haar familienaam ziet ze liever niet in de krant. Boodschappen doen is moeilijk in de centrale wijk Castello, waar Sara woont en werkt. „Winkels met levensmiddelen zijn schaars, maar ook klein en duur.” In de calle waar zij werkt zijn alleen souvenirwinkels voor toeristen.
Het stadsbestuur zou niets liever willen dan de bestemming van de bedrijfspanden zelf in te vullen, reageert Simone Venturini, de wethouder van Toerisme. „Maar door de liberalisering van de handel in Italië, in 1998, kan iedereen in het oude centrum kiezen wat voor soort winkel te openen.”
De liberalisering moest de concurrentie onder middenstanders aanzwengelen. Meer kwaliteit was het beoogde doel. Maar in de historische centra van Italiaanse kunststeden had de maatregel het tegenovergestelde effect, klinkt het in Venetië. „Nog een souvenirwinkel, kebabzaak of gokhal erbij? Als gemeente kunnen wij er weinig tegen beginnen.”
Niet iedereen gelooft het stadsbestuur. Al jaren krijgt de gemeente te maken met mopperende bewonerscomités. Zij verwijten burgemeester-zakenman Luigi Brugnaro dat hij Venetië aan het massatoerisme uitverkoopt. Volgens wethouder Venturini doet de stad juist wat mogelijk is om te diversifiëren. „Dit stadsbestuur, dat de zakenwereld kent, vond een Duitse investeerder voor de verloederde locatie van het voormalige marineziekenhuis.” Het terrein wordt een technologiehub voor de medische sector met honderden gespecialiseerde banen. „Dat is dankzij de stad, niet dankzij een stelletje klagers dat enkel een protestbord omhooghoudt.”
Voorrang
Klagen zit een beetje in de Venetiaanse natuur. Om de leefbaarheid in de stad te verhogen, voerde de stad in 2016 een ‘priority’ systeem in voor Venetianen, forenzen en studenten bij de vaporetto, het belangrijkste openbaar vervoermiddel op de Venetiaanse kanalen. Het is ondenkbaar dat het voorrangssysteem zou worden afgeschaft, al was er bij de invoering eveneens protest. De stad is ook de eerste in Italië die in de nabije toekomst zal optreden tegen de wildgroei van huizenverhuurplatform Airbnb.
Volgens het stadsbestuur moet Venetië, gezien zijn fragiele en specifieke karakter, een speciaal statuut krijgen met eigen bevoegdheden, om los van de centrale overheid in Rome veel meer zelf te kunnen beslissen. „Toerisme managen is mogelijk”, zegt de wethouder. „Maar zonder speciale bevoegdheden wordt het heel moeilijk.”
