Twaalf, hooguit zestien jaar zou ze worden, kregen de ouders van Thelma Mothershed te horen – hun derde kind had een afwijking aan haar hartkleppen. „Maar ze had een sterke wil en wilde toch zoveel mogelijk overal aan meedoen”, vertelt haar oudere zus Lois Pot-Mothershed. „Wij andere kinderen hadden de opdracht extra op haar te letten en wisten: als Thelma’s lippen en nagels blauw worden, moet ze even rust nemen. Ze heeft vanwege haar gezondheidsklachten ook thuisonderwijs gekregen.”
Als zestienjarige zat Thelma op een zwarte highschool in Little Rock, Arkansas, en ze ambieerde een plek op de Central High School, de beste school van de stad. Alleen kende die geen zwarte leerlingen. Met acht anderen schreef Thelma zich toch in; het Amerikaanse Hooggerechtshof had gesegregeerde scholen in 1954 ongrondwettelijk verklaard. De leerlingen zouden de geschiedenis ingaan als de Negen van Little Rock. De gouverneur van Arkansas, Orval Faubus, was niet per se tegen gemengd onderwijs, maar vreesde voor de electorale gevolgen en probeerde de komst van zwarte leerlingen te voorkomen. Toen dat hem via juridische weg niet lukte kondigde hij aan 250 man van zijn Nationale Garde naar de school te sturen – als de negen begin september toch zouden proberen binnen te komen, zou er „bloed door de straten vloeien”.
President Dwight Eisenhower aarzelde even, maar stelde daarna de Nationale Garde van Arkansas onder gezag van Washington en stuurde duizend soldaten van de 101ste Airborne Divisie (eerder onder meer actief tijdens D-Day en de Slag om Arnhem) naar Little Rock. Op 25 september 1957 ging Thelma, de oudste en kleinste van de negen, met de andere zwarte leerlingen onder bewaking van federale troepen voor het eerst de school in. Witte ouders en leerlingen bleven desondanks agressief en racistisch op hen reageren.
De negen kregen begeleiding van burgerrechtenactivist Daisy Bates, die hen onderwees in de principes van geweldloos verzet die ook Martin Luther King verkondigde. Thelma zei later dat ze door alle beproevingen sterker en verdraagzamer was geworden.
Onderwijsfamilie
De Mothersheds hechtten aan goed onderwijs. Thelma’s overgrootvader Oscar had na de afschaffing van de slavernij een school gesticht voor kinderen die anders geen onderwijs zouden krijgen. Thelma’s vader stond voor de klas, diende in de Tweede Wereldoorlog in het leger en studeerde daarna met een veteranenbeurs wiskunde. Hij belandde opnieuw voor de klas, maar zou daarna ook nog collega-veteranen met PTSS-achtige klachten bijstaan. Zijn vrouw runde het huishouden.
Thelma’s ouders maakten tegenover hun kinderen geen geheim van de alomtegenwoordige discriminatie. „Tegelijkertijd deden ze alles om ons een groot gevoel van eigenwaarde te geven”, zegt Lois Pot-Mothershed. Lois is de oudste van de zes kinderen Mothershed woont sinds de jaren zestig in Nederland, waar haar man vandaan komt. „We waren de mooiste en de knapste, fantastisch zoals we waren, benadrukten onze vader en moeder voortdurend.”
„We waren de mooiste en knapste, fantastisch zoals we waren, benadrukten onze ouders”
Moeder Mothershed had grote zorgen omdat Thelma een van de Little Rock Nine was. Ze hoopte elke dag weer dat haar dochter ongeschonden thuis zou komen. Maar haar schoolkeuze verbieden wilde ze niet. Voor Thelma zelf was terugkrabbelen geen optie. Reacties van overal vandaan maakten duidelijk dat de wereld meekeek. Zij en de andere acht streden voor iets dat ertoe deed. „En de meest extreme omstandigheden wennen”, merkt haar zus op. „Zelfs opgehaald worden voor school door een militair met een geweer in de aanslag” – de negen leerlingen bleven bewaking nodig hebben.
Gouverneur Faubus volhardde in zijn strijd en sloot in 1958, een klein jaar nadat de kinderen hun recht hadden opgeëist, alle vier de highschools in Little Rock. Thelma haalde haar diploma noodgedwongen via schriftelijk onderwijs en een zomerschool.
Vader Mothershed had het geluk dat hij in dienst van de federale overheid werkte, zegt Lois. „Een aantal andere ouders werd ontslagen, omdat bazen hun verweten dat ze een kind hadden dat behoorde tot de Negen van Little Rock.”
Operatie
Voor Thelma leverde alle ophef iets moois op. Een Texaanse arts hoorde van haar hartproblemen en bood aan haar te opereren. Die ingreep pakte goed uit.
Na haar highschooltijd ging een van de beroemdste scholieren van Amerika economie en later begeleiding en advies studeren aan de universiteit van Illinois. Haar zus: „De minder racistische omgeving daar voelde prettig, maar haar bekendheid was soms vervelend. Veel mensen wilden iets van haar. Thelma liep niet meer mee voorop in de burgerrechtenstrijd. Op uitnodiging kwam ze wel vertellen over haar ervaringen.”
Haar leven bleef wel in het teken van verheffing en gelijkberechtiging staan. Na haar huwelijk met Fred Wair trok ze bewust naar East-St Louis. Lois: „Geen chique buurt. Wel een plek waar ze veel konden betekenen. Thelma gaf er les in het basisonderwijs, werkte als loopbaanadviseur en in de gevangenis en gaf in een opvang vrouwelijke daklozen les in weerbaarheid.”
Leerlingen kwamen achter het verleden van hun docent en zeiden: ‘Als u in onze geschiedenisboeken staat, moet u wel erg oud zijn?’ Haar zus: „Daar kon ze zelf hard om lachen.”
Als een van de Negen van Little Rock bleef ze levenslang uitnodigingen krijgen; in 1987 werden ze allemaal uitgenodigd bij de toenmalige gouverneur van Arkansas, Bill Clinton. Lois: „Hillary en hij hebben toen voor hen gekookt. Daar heeft ze enorm van genoten. Het was heel gezellig.”
In 1999 ontvingen de negen uit handen van Clinton, inmiddels president, de Congressional Gold Medal, een van de twee hoogste civiele onderscheidingen van de VS. „In 2017 mocht ze de doop van een aantal marine-onderzeeërs bijwonen, waarvan er een naar haar werd genoemd.”
De laatste jaren worstelde Thelma met haar gezondheid en had ze niet de kracht om zich te mengen in de Black Lives Matter-discussie. Haar zus: „Je proefde wel haar ongeduld. Waarom moest de strijd voor gelijkheid zolang duren?”
Thelma had inmiddels MS. Toen ze niet meer kon lopen, kreeg ze – verpleegd in een ziekenhuis in Little Rock – doorligplekken. Die tastten haar organen aan, waardoor ze in coma raakte. Ze overleed 19 oktober 2024, 83 jaar oud.
