Theaterpubliek in opstand tegen radicaal-rechtse praatjes op theaterfestival Noorderzon

Posted on August 25, 2024 by admin

„Boeoeoe!!”, roept de man midden in het publiek. Hij staat op en loopt weg. Door de hele zaal klinkt een spoor van gemor. Waarom? Omdat op dat moment op de toneelvloer een radicaal-rechtse politicus al een kwartier lang een bevlogen speech houdt over zijn missie en idealen. Het is de zelfverzekerde speech van een winnaar, want in dit theaterstuk van de Portugees Tiago Rodrigues, is radicaal-rechts zes maanden eerder bij de verkiezingen aan de macht gekomen.

Het is het wonder van theater dat het publiek zich zo geraakt voelt. Alle ideeën in de speech zijn inmiddels bekende rechtse thema’s, in deze tijd met radicaal-rechtse overwinningen door heel Europa en hernieuwde Trumpiaanse retoriek. Maar een woord komt pas tot leven, stelde dichter Emily Dickinson ooit, als het wordt uitgesproken. Dankzij deze man komen die rechtse ideeën echt binnen.

Rodrigues creëerde een vernuftig amalgaam van rechtse opvattingen, in klinkende volzinnen: voor de eigen natie, de eigen cultuur, voor God en het gezin, en anti-buitenlanders, anti-links, anti-homo, anti-feminisme. Met een rits goed uitgewerkte voorbeelden: dat huiselijk geweld niet bestaat als de vrouw zich eerbaar opstelt, dat agenten zich niet moeten laten vernederen.

Grondwet

Hoofdthema is dat de nieuwe rechtse machthebbers allereerst de grondwet gaan aanpassen, want dat „vodje papier” voorkomt de uitvoering van „de wil van het volk” („Je mag pedofielen niet eens casteren!”). De meerderheid laat zich niet meer commanderen door de minderheden. Het is een houding die bij een Nederlands theaterpubliek, dat sinds kort geleid wordt door een kabinet dat neigt naar een vergelijkbare filosofie, absoluut resoneert.

Het miraculeuze van deze voorstelling, getiteld Catarina and the beauty of killing fascists, is dat Rodrigues het publiek voorafgaand aan deze speech ruim twee uur lang een bijna surrealistische blik biedt op een familie die even hartstochtelijk het willekeurig doden van fascisten bepleit. Jaarlijks komen de familieleden op hun landgoed bijeen om een ontvoerde fascist te doden – vergelding uit naam van onderdrukte en gedode vrouwen. Dat doen ze sinds hun overgrootmoeder in 1954 haar man doodde die werkeloos toekeek hoe een fascist een onschuldige vrouw in de rug schoot.

Elk kind dat 26 wordt, moet voor het eerst een executie uitvoeren, maar het nichtje dat nu aan de beurt is, weigert. Ze pleit voor politiek bedrijven, voor praten met de mensen die op de fascisten stemmen, maar haar moeder, opa en de anderen geven haar uitgebreide lessen over eer, moed, en opkomen voor de verdrukten. Dat klinkt overtuigend, want waarom de democratie overhandigen aan degenen die haar willen afschaffen? Moet dat niet voorkomen?

Wanhopige gijzelaar

De man die de radicaal-rechtse speech uitspreekt, is dit keer de man die ontvoerd is en voorbestemd is gedood te worden. Ruim twee uur lang zien we hem alleen als bange, wanhopige gijzelaar. Dankzij het nichtje komt hij vrij. En slaat aan het speechen. Haar keuze is een keuze voor geweldloze rede, waarvan het effect meteen zichtbaar en voelbaar is. Dat is knap gedaan van Rodrigues – artistiek directeur van het Festival van Avignon, vaste gast op zowel Noorderzon als het Holland Festival en tevens auteur van het briljante Women in Troy voor toneelgezelschap Dood Paard (in september in reprise). Hij creëert een moreel dilemma waar je nog lang over nadenkt en napraat.

Catarina is een goede illustratie van kracht van de internationale Noorderzon-programmering. Die is bovendien heel breed, blijkt op de openingsavond, met uitgebeend Argentijns teksttheater naast romantisch Canadees hedendaags circus.

Het jonge Canadese gezelschap People Watching frappeert in Play Dead met hun speelse, bijna frivole benadering van hun imposante acrobatische kunsten. Met een klassieke salon als decor voert het zestal, aangekleed als jonkers en jonkvrouwen, eerst scènes uit waarin slapstick de boventoon voert. Zoals wanneer bij een vrouw het instemmend knikken naar een onophoudelijk pratende man geheel ontspoort.

Met ruggen die van rubber lijken, sprongen die de zwaartekracht tarten en inventief samenspel creëren ze vervolgens een serie hoogstandjes, waarin ook nog plaats is voor trucs met objecten als flessen en borden. Memorabel is een acrobate die etaleert op hoeveel manieren je jezelf in een houten kledingkast kan opvouwen. Noorderzon heeft al jaren een goede neus voor eersteklas circus en People Watching schuift moeiteloos aan in het rijtje.

In de bewerking van Tsjechovs De Meeuw door de Argentijnse regisseur Guillermo Cacace worden alle rollen gespeeld door vijf vrouwen die rond een vierkante tafel zitten, waaraan ook toeschouwers aanschuiven. De rest van het publiek zit er dicht op, in kringen eromheen.

De voorstelling **Play Dead** van theatergezelschap People Watching.

Ongemakkelijk

Boventiteling heeft een cruciale rol bij internationaal theater. Die was puntgaaf en goed leesbaar (en dat is wel eens anders), maar mijn probleem was dat de vrouwen zo snel spraken en dat er zóveel tekst was, dat mijn blik aan het scherm was gekleefd. Daarbij moest ik voortdurend bewegen om tussen de hoofden voor me te ontwaren wie er eigenlijk sprak, want door deze opstelling zag ik hoogstens twee actrices tegelijk (en één sowieso alleen op de rug).

De melancholieke tekst, over onbeantwoorde liefdes en verloren levens, werd met veel passie uitgesproken door de actrices, die me zeer bijzonder leken. Maar als theaterervaring was dit louter van een scherm lezen nogal eentonig en ongemakkelijk. Het is spijtig als je het gevoel hebt dat de ziel van een voorstelling langs je heen lijkt te zweven.

Scène uit de voorstelling **Glory Wall** van Leonardo Manzan

Foto Niels Knelis

Intrigerend decor

Wat ook langs me heen zweefde, om andere redenen, was Glory Wall, van de Italiaan Leonardo Manzan. De voorstelling werd bekroond tot ‘beste stuk’ op de Biënnale van Venetië in 2020, toen het thema van het festival ‘censuur’ was.

Glory wall beschikt over een intrigerend decor, een muur die het hele toneel vulde. Daarin ontstonden gaten, zoals in de ‘glory wall’ uit de seksindustrie, waar mannen zich anoniem kunnen laten bevredigen door hun penis door een gat te steken. Ook in deze voorstelling zijn de acteurs anoniem: door de gaten zag je handen en delen van gezichten.

De voorstelling startte met een melig woordenspel, met tekstprojecties op de muur over censuur, stoelend op de merkwaardige gedachte dat een stuk over censuur zelf censuur niet kan ontlopen. Vervolgens werden met een zaklantaarn drie bezoekers aangewezen die geprojecteerde teksten over vrijheid van Pier Paolo Pasolini, Markies de Sade en Giordano Bruno moesten voorlezen. Meer dan koddig werd het gesprek tussen deze ooit vervolgde kunstenaars niet.

Waarna alsnog een penis door een gat werd gestoken. De penis verbeeldde de regisseur, die werd geïnterviewd. Manzan verkondigde dat het hedendaags theater verbeeldingsarm en ongevaarlijk is. „Theater wordt niet gecensureerd, omdat het theater niet bestaat.” Tsja. Er was niemand die de moeite nam om boe te roepen.

Met een stem als een stiletto hakt Amyl and the Sniffers het patriarchaat in mootjes

admin
November 19, 2024
0

Stel je voor dat Lemmy Kilmister, ruigste én lelijkste rocker aller tijden en tevens voorman van Motörhead, zou reïncarneren zonder druipsnor, gezichtswratten en verdwenen tanden en terugkeerde op aarde als jonge, hyperactieve, op en neer springende powerchick in een minuscuul gouden outfit.

Best moeilijk? Doe desnoods je ogen dicht en hou die gedachte vast. Want er is meer.

Stel je voor dat die feminiene Lemmy ook nog eens uit Australië zou komen. Dat continent geldt bij uitstek als De Grote Verdubbelaar. Zodra Aussies zich op (punk)rock(-’n-roll) storten wordt het per definitie simpeler, harder en vooral: lomper. De lijst is lang en de bandnamen spreken boekdelen: van oervaders Cosmic Psychos en Hard-Ons, tot jonkies Stiff Richards en The Chats.

Oké, doe je ogen maar weer open en kijk het beest in de bek: Amyl and the Sniffers. Maandagavond bulldozerde het viertal uit Melbourne frontaal over Utrecht heen tot er van TivoliVredenburg weinig meer overbleef dan een platgewalste road pizza. Vuilbekkende koningin van het bal was Amy Taylor, een 1.60 meter lange, in een ketel met ADHD gevallen Duracel-stuiterbal met een keel als een stiletto. „I just wanna wear my bikini, I just wanna wear my shorts”, gilde ze over haar gouden garderobe, maatje XS, die nog altijd meer verhulde dan de hoes van het net verschenen derde album Cartoon Darkness. Daarop staat ze namelijk topless.

Viespeuken

Waar Lemmy ooit opschepte over minderjarige groupies (‘Jailbait’) of ‘Rock out with your cock out’ durfde te rijmen, draait Amy die grootspraak doodleuk om: „You think the world is not man enough?”, foetert ze in ‘Tiny Bikini’: „So I’m gonna inject some of this cunt.”

En potentiële viespeuken zijn gewaarschuwd: Taylor is vast van plan het patriarchaat in mootjes te hakken. „All I ever wanted was to walk in the park”, blèrt ze namens alle vrouwen die in het donker niet over straat durven in de als trage ballad vermomde wraakfantasie ‘Knifey’: „Please stop fucking me up.” Als het aan haar ligt, krijgen alle nafluiters, kontknijpers, aanranders en verkrachters zo snel mogelijk hun verdiende loon: een mes tussen de ribben. „Out comes the night, out comes my knifey. This is how I get home nicely.” Ook weer geregeld.

En als het machismo dan is gecastreerd, waarom niet ook meteen de wereldpolitiek fixen? Ook dat is – letterlijk – in een vloek en een zucht geregeld. In één ademteug ratelt Taylor: „Ik-moet-even-iets-kwijt-want-alles-is-politiek-tegenwoordig-en-het-breekt-mijn-en-ieders-hart-dat-er-letterlijk-een-genocide-gaande-is-in-Gaza-en-oorlog-in-Oekraïne-en-de-hele-wereld-lijkt-één-grote-stinkende-bende-en-dat-is-hartverscheurend-omdat-er-zoveel-is-om-van-te-houden-zoals-alle-vrienden-en-liefde-en-muziek-en-chocolademilkshakes-en-meer-van-die-bullshit-en-daarom-zijn-alle-mensen-het-waard-om-voor-te-vechten-want-zij-houden-ook-van-chocolademilkshakes-thank-you!”

En hop! Zodra The Sniffers de bulldozer van razende punkrock weer laten brullen, steekt Taylor haar tong uit, balt haar vuisten en begint springend te schreeuwen: „I don’t like misery!”

Maakte Ferdinand Bol het teruggevonden portret van Michiel de Ruyter?

admin
November 19, 2024
0

Op de kunstbeurs PAN Amsterdam wordt een anderhalve eeuw van de radar verdwenen portret van Michiel de Ruyter getoond. Het schilderij, voor 500.000 euro te koop bij Antiquariaat De Roo, doet direct denken aan portretten die de 17de-eeuwse meester Ferdinand Bol (1616-1680) van de befaamde zeevaarder maakte. Op basis van herkomstgegevens zoals vermeld op etiketten achterop het doek, kan het worden geïdentificeerd als een portret dat weliswaar in de kunsthistorische literatuur over Bol wordt vermeld, maar dat nooit publiekelijk is tentoongesteld en waarvan sinds de jaren 1870 elk spoor ontbrak.

Een opzienbarende ontdekking dus, maar is het werk daarmee ook van de hand van Rembrandtleerling Ferdinand Bol?

Het schilderij, dat handelaar in oude boeken Bart de Roo in 2023 voor 2.700 euro verwierf op een kunstveiling, toont een man op leeftijd met een breed gezicht, lang golvend haar, een donkere snor en een grijze sik. Gekleed in een zwarte jas over een goudkleurig gewaad, laat hij zijn rechterhand losjes rusten op een schuin op een tafel staande commandostaf. Op de achtergrond zijn een wervelende, rode draperie en een balustrade te zien, waarachter een zeegezicht met zeilschepen waarop kanonnen worden afgeschoten. De gezichtstrekken en kleding van de geportretteerde zijn onmiskenbaar die van De Ruyter; de compositie lijkt sterk op diens portretten door Ferdinand Bol.

Eigenaar **Bart de Roo** voor het portret van Michiel de Ruyter, in Antiquariaat De Roo in Zwijndrecht.

Monumentaal

Van admiraal Michiel de Ruyter (1607-1676) stamt een flink aantal portretten uit het Amsterdamse atelier van Bol. Na de aansprekende overwinningen die De Ruyter de Nederlandse Republiek bezorgde tijdens de Tweede Engelse Oorlog (1665-1667), maakte de schilder een reeks monumentale portretten van de bevelhebber. Exemplaren uit die serie, tegenwoordig in de collecties van onder meer het Rijksmuseum en het Mauritshuis, sierden ooit de vergaderzalen van de admiraliteiten van de Republiek.

Anderen die wilden beschikken over de geschilderde beeltenis van de bewonderde zeeman, zullen het veelal hebben moeten doen met atelierversies of latere kopieën, die vaak op een of andere manier teruggrijpen op de prototypen van Bol. Dat lijkt ook te gelden voor het schilderij van handelaar De Roo: het gezicht en de pose van de figuur vertonen overeenkomsten met die van de officiële admiraliteitenportretten, maar motieven als de ene hand in de linkerzij en de andere op de baton grijpen terug op een compositie in een ander portret door Bol, nu in het Statens Museum for Konst in Kopenhagen.

Opvallend aan het ‘nieuwe’ schilderij is de manier waarop De Ruyters elleboog, delen van zijn degen en van de kwast aan het gordijn rechtsboven op een voor die tijd ongebruikelijke manier buiten beeld vallen: misschien was het doek oorspronkelijk groter en wie weet bevatte het dan rechtsonder een globe, zoals bij het schilderij in Kopenhagen.

De figuur van Michiel de Ruyter in het teruggevonden schilderij komt wat gedrongen en stijfjes over, en te oordelen naar de foto zijn het gezicht en de kleding minder levendig geschilderd dan in schilderijen die Bol signeerde. De presentatie op de PAN biedt voor het eerst de gelegenheid hierover een oordeel te vormen ten overstaan van het originele schilderij.

Kunstbeurs PAN Amsterdam, 24 november t/m 1 december 2024 in de Amsterdamse Rai.

Soms is Julie de Graag zelfs Escher-achtiger dan haar beroemde tijdgenoot Escher

admin
November 19, 2024
0

Noem Julie de Graag (1877-1924) in kringen van grafiekliefhebbers en het enthousiasme is niet van de lucht. In haar betrekkelijk korte leven maakte ze kleine houtsneden met een grote monumentaliteit: fijnzinnige, vignetachtige prenten van bloemen, landschappen en kleine dieren.

Toch zie je haar werk maar zelden. Een enkele keer komt er een houtsnede van haar voorbij op een veiling en heel af en toe worden er een paar opgenomen in een thematische tentoonstelling – dit jaar toevallig tweemaal, afgelopen zomer op een tentoonstelling over water in de kunst in Museum MORE en momenteel op de art nouveau-expositie Power to the Flower in De Buitenplaats in Eelde. Voor een echt brede indruk van haar oeuvre moet je op de website van het Rijksmuseum zijn, dat de grootste Julie de Graag-collectie in huis heeft. 158 prenten en een flink aantal schetsboek- en ontwerptekeningen zijn daar te bekijken.

Nu, in haar honderdste sterfjaar, toont het Eschermuseum in het Paleis aan het Lange Voorhout in Den Haag Julie de Graags grafiek in combinatie met het vroege werk van de ruim twintig jaar jongere – en intussen veel beroemdere – Maurits Escher (1898-1972).

Julie de Graag, **Twee uilen**, houtsnede, 1921.

‘Bremmerianen’

Geboren in Gorinchem en opgegroeid in Den Bosch wordt De Graag in de laatste jaren van de negentiende eeuw opgeleid aan de kunstacademie in Den Haag. Een van haar academiedocenten is Jan Aarts, ook al zo’n prentkunstenaar die eigenlijk meer bekendheid verdient. Vanaf 1901 volgt De Graag kunstgeschiedenislessen bij de invloedrijke kunstpedagoog Hendricus Petrus Bremmer. Ze blijft haar verdere leven contact houden met hem en met enkele van zijn andere leerlingen: onder de ‘Bremmerianen’ bevinden zich wel meer welgestelde ongehuwde vrouwelijke kunstenaars zoals zij.

Kort na 1900 verhuist De Graag naar Laren in het Gooi, waar ze geïnspireerd door de beeldhouwer Joseph Mendes da Costa gestileerder gaat werken, decoratief in de positieve betekenis van het woord. „De veelheid van détails maakt plaats voor een eenvoudiger, grooter wijze van beelden”, schrijft haar vriendin Bertha van Hasselt later over die ontwikkeling, „de lijnen zijn minder beweeglijk en fijn, zijn strakker, vaster geworden en daardoor krachtiger van werking”.

Mooi voorbeeld van zo’n latere De Graag: haar houtsnede van ontspruitende varens uit 1920. Ze heeft er een bosje plantaardige roltoeters van gemaakt, waarvan de blaadjes als een ritssluiting in elkaar grijpen.

In 1908 gaan bij een brand veel van De Graags tekeningen en al haar grafische materialen verloren. Een paar jaar later begint ze in een nieuw atelier toch weer houtsneden te maken, waar ze nog ongeveer een decennium mee doorgaat. In 1924 maakt ze, 46 jaar oud, een einde aan haar leven.

Julie de Graag, **Ontspruitende varens**, houtsnede, 1920.

Verwantschap

Of Julie de Graag en Maurits Escher elkaar persoonlijk gekend hebben is onduidelijk, maar de verwantschap is verrassend groot. Een linosnede van een zonnebloem door Escher uit 1918 hangt tussen twee houtsneden van zonnebloemen door De Graag uit 1917 en 1919. In de vroegste van de twee De Graags heeft de honingraatachtige structuur in het hart van de bloem zoveel nadruk gekregen dat de prent eigenlijk Escher-achtiger is dan de Escher in het midden. De Graags houtsnede van een kool met grillige bladen past goed naast de tot koolbladen gestileerde wolken in Eschers Tweede Scheppingsdag (1925). En de Witte poes van Escher uit 1919 lijkt wel door dezelfde kunstenaar gemaakt als De Graags kleine prentjes van witte poezen van twee jaar eerder.

Kijkend en vergelijkend kan de bezoeker De Graag ontdekken en -Escher herontdekken. Er hangen al met al ruim dertig prenten van De Graag. Dat is niet zo gek veel, maar ze geven een idee van haar originele kijk op de wereld om haar heen én op de mogelijkheden die de houtsnedetechniek biedt om die wereld tot stempels te stileren.

De tentoonstelling gaat niet vergezeld van een catalogus. Zo’n publicatie ligt ingewikkeld vanwege de copyrights op Eschers werk. Gelukkig zijn er over hem al onnoemelijk veel boeken verschenen. In de museumwinkel ligt wel een mooi en informatief, pas verschenen boekje van Jan Paul Hinrichs over tien bevriende kunstenaressen uit de kringen van kunstpaus Bremmer, waarin een hoofdstuk aan De Graag is gewijd. Maar het wachten is op een kunsthistoricus die de eerste monografie over Julie de Graag schrijft, liefst met een geïllustreerde catalogus van haar volledige grafische oeuvre. Dat zou nou echt een kunstboek zijn om reikhalzend naar uit te zien.