Als je ChatGPT de opdracht geeft een theatertekst te schrijven, dan verwacht je dat er een gemankeerde theatertekst uit rolt. Theatergroep Urland vroeg ChatGPT een theatertekst te schrijven, en dat leverde inderdaad geen meesterwerk op. Toch besloot het trio – bestaande uit acteurs Thomas Dudkiewicz, Marijn Alexander de Jong en Jimi Zoet – het stuk Formerly Known As, dat barst van de clichés en zichzelf eindeloos herhaalt, integraal uit te voeren. Dat vergt vasthoudendheid. Urland zet de tanden op elkaar en voert je met aanstekelijk spelplezier door ChatGPT’s Engelstalige draak van een script.
Dat script spreken de performers overigens niet zelf uit, want ook op auditief vlak zette het collectief AI aan het werk. Met het programma ElevenLabs kloonde het drietal de eigen stemmen. Wat we uit de luidsprekers horen, zijn dan ook geen geluidsopnamen, maar de digitaal gegenereerde stemmen van de performers, die het door ChatGPT geschreven script voorlezen. Dudkiewicz, De Jong en Zoet staan op de speelvloer, als pionnen in een door chatbots geschapen werk, en playbacken mee.
Inhoudelijk ben je getuige van een Droste-effect, want het acteurscollectief gaf AI de opdracht een toneelstuk te schrijven over een acteurscollectief dat AI de opdracht geeft een toneelvoorstelling te creëren. Met zo’n opdracht vraag je AI impliciet om op zichzelf te reflecteren, wat op zich natuurlijk een spannend gegeven is.
Formerly Known As, het stuk waar de chatbot mee op de proppen kwam, verhaalt over een drietal performers dat onder leiding van een vrouwelijke chatbot, genaamd Melpomene, aan een revolutionaire theatervoorstelling werkt. Echoes of Tomorrow, is de ronkende titel van het toneelstuk in het toneelstuk. Het is shockerend in z’n grensverleggendheid, zo krijgen we herhaaldelijk te verstaan, maar waar dit baanbrekende toneelstuk over gaat, wat er te zien of te horen is, wat er kortom precies zo vernieuwend aan is, daarover houdt het stuk je in het ongewisse. Het enige wat we te weten komen over de regiestijl van Melpomene, is dat haar aanwijzingen zich overwegend richten op de symmetrie in het toneelbeeld en het spreektempo van de acteurs.
Lees ook
AI in het theater: ‘De tekst is fascinerend, maar ik erger me er ook aan’
Gedachte-exercities
De voornaamste zorg die ChatGPT de performers in Formerly Known As in de mond legt, is dat AI hen als kunstenaars overbodig zou maken. Paniekerig zoekt het drietal naar bewijzen van het feit dat menselijkheid bij het scheppen van kunst wel degelijk verschil maakt. In theorie is het stof voor boeiende gedachte-exercities, over de vraag wat kunst tot kunst maakt en, in het verlengde daarvan, over wat de mens tot mens maakt. Artificiële intelligentie imiteert. Dat is hoe het leert. Maar wat als de imitatie straks niet meer van het origineel te onderscheiden is? Hoe onderscheid je überhaupt het echte van het kunstmatige? En in hoeverre zijn we zelf eigenlijk ‘echt’, of ‘origineel’; ook wij ontwikkelen ons immers door te imiteren?
De zorg dat de kopie niet van het origineel te onderscheiden zou zijn, waar de personages zich zo druk over maken, die wordt in Formerly Known As zelf eigenlijk onmiddellijk weggenomen. Zo geavanceerd is ChatGPT duidelijk (nog) niet, dat daar verwarring over zou ontstaan. Het is behoorlijk geestig, hoe het chatbotscript met hoogdravende doch holle frasen diepgang suggereert, en hoe als grapjes bedoelde clausen consequent de plank misslaan. Geruststellend is dat, maar ook wel een beetje voorspelbaar.
De slotmonoloog, die ook niet de originaliteitsprijs wint maar wel meer hout snijdt dan alles wat eraan voorafgaat, formuleert een mogelijk antwoord op de vraag wat echt van kunstmatig onderscheidt. Namelijk: dat zowel leven als kunst hun betekenis zouden ontlenen aan het feit dat we sterfelijk zijn. En dat een ‘kunstwerk’ geschapen door een computer om die reden per definitie al als ‘lijk’ ter wereld komt. Dat is een romantische gedachte, die bij vrijwel iedere technologische ontwikkeling de kop opsteekt, maar het zou kunnen dat er een kern van waarheid in zit. Toch voelt dat uiteindelijk als een te magere bevinding om een avond lang kijken naar zo’n ‘lijk’, hoe grappig ook, te rechtvaardigen.
