Terreurdeskundige Beatrice de Graaf: ‘Taylor Swift is een van de bekendste personen ter wereld en staat voor alles wat IS afkeurt’

Een „ernstige” situatie, zelfs een „catastrofe” heeft de Oostenrijkse politie naar eigen zeggen weten te verhinderen. De autoriteiten in Wenen hebben twee mannen aangehouden die verdacht worden van het plannen van een aanslag tijdens een optreden van popzangeres Taylor Swift: een van zeventien, en een hoofdverdachte van negentien. Tot „bittere teleurstelling” van bijna 200.000 fans die op de concerten af zouden komen, aldus bondskanselier Karl Nehammer.

Beatrice de Graaf, terreurdeskundige en hoogleraar: „IS zegt: je bent een zondaar, maar dat doet er niet toe als je je zonden inzet voor ons.”
Foto Werry Crone

De oudste zou van Noord-Macedonische komaf zijn en eerder dit jaar via Telegram trouw hebben gezworen aan Islamitische Staat Khorasan (IS-K), de Afghaanse tak van IS. Volgens de Oostenrijkse politie is hij online geradicaliseerd.

Hoogleraar Beatrice de Graaf, een historicus van de Universiteit Utrecht die gespecialiseerd is in terrorisme, hoorde het nieuws van haar tienerdochters. „Zij zijn fan van Taylor Swift, een van hen is laatst naar haar concert geweest. Ze hadden dit nieuws op TikTok gezien.”

De verdachten zijn tieners. Is dat opmerkelijk?

De Graaf: „Radicalisering is van alle tijden, en ik kan niet zeggen of er op dit moment meer jongeren geradicaliseerd zijn dan vijftig jaar geleden. Maar wat we de afgelopen vijf à tien jaar wel zien: binnen de groep geradicaliseerden groeit het aantal tieners. Het afgelopen jaar waren bij twee derde van de ongeveer zestig aanslagen die in Europa zijn verijdeld tieners betrokken. Bovendien radicaliseren ze in kortere tijd dan de twintigers en dertigers van vroeger.”

Hoe komt dat?

„Deze trends vallen samen met de opkomst van sociale media. Twitter [nu X] komt uit 2011, TikTok is nog jonger. Er is een link: grote terroristische organisaties maken slim gebruik van deze online platformen om jongeren te bereiken. Dat geldt voor extreem-rechtse groepen, maar zeker ook voor Islamitische Staat.”

„IS heeft drie doelen: mensen angst aanjagen, laten zien hoe sterk hun organisatie is én het ronselen van jongeren. Het was een van de eerste groeperingen die hiervoor succesvol het internet inzette. Toen er nog een zelfverklaard kalifaat in Syrië was, [tussen 2014 en 2019], maakte de groep gelikte wervingsfilmpjes, met mooie filters. Dat was heel anders dan de ingewikkelde manifesten en geschriften die Al-Qaeda uitbracht, of de huiskamerbijeenkomsten van de Hofstadgroep.”

Wat ziet een geradicaliseerde tiener nu op sociale media van IS?

„Op TikTok maken ze fancy, bijna rap-achtige video’s, een soort Hollywood-achtige trailers. Je ziet iemand in de zon door de woestijn lopen, met een wapen op de rug. En dan een motiverende tekst erbij. Sometimes people with the worst past can have the best future, bijvoorbeeld: ‘Soms kunnen mensen met het ergste verleden de beste toekomst hebben.’

„De groep probeert zo in te spelen op jongeren in slechte situaties. Tieners met een verslaving, met een strafblad, jongeren die geweld plegen of wapens dragen. De losers van de maatschappij. IS zegt: je bent een zondaar, maar dat doet er niet toe als je je zonden inzet voor ons. Bijvoorbeeld door je wapens te gebruiken om een aanslag te plegen. Je kunt je verleden omzetten in iets positiefs als je met een wapen naar de woestijn komt, is de boodschap.”

„Opmerkelijk is ook dat jongeren elkaar punten geven op sociale media voor de acties die ze in de echte wereld uitvoeren en online posten. Een terroristische aanslag bij een concert van Taylor Swift zou vermoedelijk veel punten opleveren.”

„Deze gamification van terrorisme zag je eerder ook bij rechts-extremisme, bijvoorbeeld door het live uitzenden van aanslagen.” Dat gebeurde in 2019 bijvoorbeeld in het Nieuw-Zeelandse Christchurch, waar de extreem-rechtse Brenton Tarrant het vuur opende op bezoekers van twee moskeeën – en dit live uitzond. „Bij IS zit daar nog een religieus verhaal bij: wees een held voor Allah.”

Als geradicaliseerden gemiddeld jonger worden, veranderen dan ook de doelen die ze uitkiezen voor aanvallen en aanslagen? Taylor Swift is vooral bij jongeren erg populair.

„Ik vermoed van wel. Maar we hebben hiervoor eigenlijk alleen de schietpartij bij het concert van Ariana Grande [in Manchester] gehad in dezelfde categorie, en dat is alweer acht jaar geleden. Je moet uitkijken met iets te snel een trend te noemen.”

„Tegelijkertijd is Taylor Swift een bewust gekozen doel. Ze is een van de bekendste personen ter wereld, en staat voor alles wat IS afkeurt.” De Amerikaanse popartiest, vorig jaar uitgeroepen tot Persoon van het Jaar door Time Magazine, is door haar Eras Tour – waarvoor ze ook in Wenen zou optreden – sinds vorig jaar miljardair. Ook in westerse media wordt de superster gezien als de belichaming van het kapitalisme.

Hoe groot is de dreiging van IS voor Europa?

„Het is lang niet zo erg als in 2014 en 2015, toen IS nog eigen grondgebied had en er veel uitreizigers waren, die soms ook weer terugkwamen. Nu komt de dreiging vooral van IS-K in Afghanistan. Onlangs zijn er in Nederland twee mensen gearresteerd die banden met IS-K hadden, in Moskou zijn er aanslagen gepleegd. Eerder dit jaar werden ook in Zürich en Duitsland door IS geradicaliseerde tieners met aanslagplannen opgepakt. IS-K is duidelijk bezig de tentakels naar Europa uit te strekken.”

„Eind vorig jaar is het dreigingsniveau in Nederland [door inlichtingendienst AIVD] verhoogd vanwege deze jihadistische dreiging. Dat komt doordat IS-K weer actief aan het rekruteren is. Naast deze pull-factor spelen ook push-factoren mee: de polarisatie in Nederland bijvoorbeeld, en dat sommige jongeren zich hier niet gewenst voelen. Of de oorlog in Gaza, en de steun van het Westen voor Israël. Dat is extra munitie tegen de Verenigde Staten.”