Ta-Nehisi Coates: de schrijver kán niet aan de zijlijn staan

‘Trixie was bossie”, zegt een jeugdvriendin over Beatrix. Dat was zij al toen ze als kleuters samen speelden in Canada tijdens de Tweede Wereldoorlog. De documentaire Beatrix maakt duidelijk dat de koningin-moeder een „natural born queen” was, in tegenstelling tot haar voorgangers. Alle geïnterviewden zijn vol lof over de professionele, perfectionistische wijze waarop zij van 1980 tot 2013 de Nederlandse monarchie nieuw leven inblies. Annejet van der Zijl: „Beatrix had zich voorgenomen om de sprookjesfabriek gaande te houden”.

De driedelige documentaire van Joost van Ginkel verschijnt deze vrijdag op Videoland, op de 87ste verjaardag van prinses Beatrix. Zijn monumentale werk drijft op de schat aan archiefmateriaal die hij bovenbracht. Van pootjebadende kleuter, via de vers gekroonde koningin die door de Nieuwe Kerk schrijdt, tot de olijke tachtiger die de schapen voert – altijd is zij zich bewust van haar rol als waardig doch charmant glimlachende vorstin.

Haar leven was niet gemakkelijk, zo laat de documentaire zien. Vrijwel in het begin gaat het al over de „paleisguerrilla” tussen haar ouders, koningin Juliana en prins Bernhard. „Ze groeide op in een gezin in ontbinding.” Net als in het eerdere drieluik dat Van Ginkel over prins Bernhard maakte, komt de vader er slecht vanaf, als corrupte non-valeur en schuinsmarcheerder. En dan vergeet Van Ginkel diens verzwegen naziverleden nog te noemen. Bernhard was altijd weg, nam zijn minnares mee op wintersport, en hij kleineerde zijn vrouw, die hij „de witte olifant” noemde.

Toch trok Beatrix als kind naar haar vader toe. Met de warrige, emotionele Juliana had ze minder. Die haalde bijvoorbeeld de gebedsgenezer Greet Hofmans in huis, de „toverkol” die het gezin en de monarchie aan het wankelen bracht. Het meest schokkende doch onbevestigde verhaal komt van biograaf Jolande Withuis. De jonge Beatrix lag ooit met hevige buikpijn en hoge koorts op bed. Haar moeder belde niet de huisarts maar liet Hofmans een genezend gebedje zeggen. Toen Bernhard ’s avonds thuiskwam kon hij zijn kind nog net op tijd naar „een jachtvriend die chirurg was” brengen. Die constateerde een acute blindedarmontsteking.

Bernhard van voetstuk

Haar vader viel voor Beatrix van zijn voetstuk in de Lockheed-affaire in de jaren zeventig, toen bleek dat hij 1,1 miljoen gulden aan smeergeld had aangenomen van een Amerikaanse vliegtuigfabriek. Aanvankelijk ging zij trouwens pal voor hem staan: ze chanteerde het kabinet om af te zien van vervolging van haar vader door te dreigen afstand te doen van de troon. Later liet ze, volgens Annejet van der Zijl, belastend materiaal over Bernhard uit de archieven verdwijnen. Twee smetten op haar blazoen – indien nodig zette ze paardenmiddelen in om de monarchie te beschermen. Toen zij koningin werd, legde ze haar vader stevig aan de ketting, tot zijn groeiende woede. Na zijn dood gaf hij haar een trap na met een postuum, leugenachtig interview in de Volkskrant.

De documentaire is positief over Beatrix maar schuwt de controverses niet. Rode draad hierin is haar weerzin tegen nieuwkomers die zij niet koningshuiswaardig acht. Gewone burgers in de familie, zo vond zij, ondergraven het sprookje. Zo gebruikte zij de AIVD als privé-detective om de gangen van de dubieuze verloofde van prinses Margarita na te trekken. Wanneer zij burgers wèl waardig achtte, zoals prinses Mabel en koningin Máxima, dan waren een criminele ex-vriend of vader geen bezwaar, en deed ze er juist alles aan om ze binnen te halen.

Veel lof is er voor de waardigheid en het doorzettingsvermogen waarmee Beatrix de rampen in haar leven onderging, in het bijzonder de dood van haar zoon Friso, en de depressie, de parkinson (wordt niet genoemd) en het uiteindelijke overlijden van haar man prins Claus.

Met haar onderdanen was het niet altijd koek en ei. Tijdens haar bruiloft liet Provo rookbommen afgaan, tijdens haar troonsbestijging veranderden Amsterdamse krakers de stad in een slagveld. Beatrix kwam streng over in „het harnas dat ze droeg om het instituut te verdedigen”, maar ze kon volgens de geïnterviewden ook los en geestig zijn. Toen de populariteit van haar afstandelijke regeerstijl taande, zette ze in 1988 effectief die charmes in: ze bracht een verrassingsbezoek aan de vrijmarkt in de Amsterdamse Jordaan waar ze zich losjes onder het gewone volk begaf en een voorbijganger haar zoende.

Jurken passen

Nieuws brengt deze documentaire niet. Ook komen Beatrix en haar naasten nauwelijks aan het woord. Dichter bij dan een jeugdvriendin, een hofdame, de hofschilder en de couturier komen we niet. Dat is onvermijdelijk, maar jammer. Het verhaal wordt verteld door Oranje-biografen. Onder hen detoneert Volkskrant-journalist Jan Tromp. Ten eerste is hij geen biograaf, en ten tweede heeft hij zich gediskwalificeerd voor dit werk door in 2004 devoot de leugens van prins Bernhard op te tikken.

Een echt minpunt in de documentaire is de overmatige aandacht voor een oud-adjudant in Portugal. Zijn onthullingen zijn ontstellend mager: Beatrix noemde ooit de Portugese premier „een stuk” en ze keek de adjudant een keer boos aan omdat hij een blaadje liet vallen. Ik snap het wel, je probeert toch wat dichter bij de ongenaakbare vorstin te komen, en je bent er helemaal voor naar Portugal gevlogen, maar Van Ginkel had het eruit moeten knippen.

Daar staat het ontroerende interview met hofcouturier Sheila de Vries tegenover. Die vertelt over het jurken passen met Beatrix. Met enige schroom durft ze zichzelf een soort van vriendin te noemen, ze had zich als taak gesteld om de getroebleerde vorstin op te vrolijken. De grote liefde waarmee ze over Beatrix spreekt werkt aanstekelijk. Ook voor de republikeinse kijker blijft Beatrix zo overeind als een bijzondere, sterke vrouw die uitzonderlijk goed was in koningin zijn.

Delen

Mail de redactie

Muiterij bij basisscholen: vier scholen in Noord-Holland weigeren nog mee te doen aan de verplichte doorstroomtoets in groep 8, die moet helpen bepalen welk middelbare schoolniveau een leerling aankan. Ze vinden dat de toets, waarbij alleen taal- en rekenvaardigheid wordt gemeten, niet kan dienen als maatstaf voor de ontwikkeling van leerlingen en geen goede voorspeller is voor hun toekomstige leercapaciteiten. Dat de toets een zwaarder gewicht krijgt dan het advies van de school, die de prestaties en ontwikkeling van een leerling jarenlang observeert en bijhoudt, gaat er bij hen niet in.

Ze wijzen er ook op dat leerlingen door de toetsuitslag een stempel opgedrukt krijgen dat funest kan zijn voor hun zelfbeeld. Dat dit realiteit is blijkt wel uit het feit dat ‘kader’, een van de vier vmbo-niveaus, onder leerlingen wordt gebruikt als scheldwoord. De vier scholen nemen de toets alleen nog af als ouders daar om vragen.

De ongehoorzaamheid van de vier scholen, die een boete kunnen krijgen van de Onderwijsinspectie als ze niet snel in het gareel gaan, lijkt futiel. Maar ondergronds woedt in het basisonderwijs een veenbrand, terwijl de invoering van de doorstroomtoets vorig jaar juist een verbetering had moeten zijn ten opzichte van het systeem met eindtoetsen in april. De toets wordt nu al in februari afgenomen, zodat leerlingen hun definitieve advies op tijd krijgen voor ze zich bij de middelbare school moeten inschrijven. En de normering van de verschillende toetsen, er zijn inmiddels acht varianten, is neergelegd bij het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Voorheen deden toetsaanbieders de normering zelf, wat zorgde voor twijfels over de betrouwbaarheid.

Deze veranderingen lijken op zichzelf verstandige beslissingen. De pijn zit ergens anders. Sinds vorig jaar zijn scholen in principe verplicht het advies naar boven bij te stellen als de toets laat zien dat een leerling meer aankan. Dat steekt bij veel scholen, die vanaf groep 3 bijhouden hoe leerlingen presteren en zich gedragen in de klas. Op basis daarvan brengen ze advies uit, met in het achterhoofd de opdracht van het ministerie van Onderwijs om kinderen het voordeel van de twijfel te gunnen.

Uit onderzoek is bekend dat vooroordelen bij de advisering kunnen meewegen. Tegen een vrijblijvende ‘second opinion’ verzetten scholen zich niet, maar in de praktijk is de toets leidend geworden. Hoewel leerkrachten de uitslag terzijde mogen schuiven als ze een ander niveau niet in het belang van de leerling achten, laten de cijfers zien dat ze er in driekwart van de gevallen niet tegenin gaan.

Gemord wordt er wel. Leerkrachten twijfelen aan het eigen beoordelingsvermogen én de betrouwbaarheid van de toetsen. Het gevoel heerst dat uit sommige toetsen betere resultaten komen. Het ministerie noch het CvTE slaagt erin het wantrouwen weg te nemen door uit te leggen dat de normering voor alle toetsen gelijk is. Honderden scholen zijn overgestapt naar een andere toetsaanbieder.

De Tweede Kamer heeft staatssecretaris Mariëlle Paul (Funderend Onderwijs, VVD) gevraagd te onderzoeken of het mogelijk is om terug te gaan naar één toets. Zij geeft daaraan gehoor, al is het met dezelfde tegenzin als waarmee scholen meedoen aan de toets. Maar het probleem dat vwo wordt gezien als verheven boven vmbo wordt daarmee niet geadresseerd.

Delen

Mail de redactie