‘Als er een ander universum is”, smeekt SZA aan het begin van een van haar grootste hits, de vorig jaar verschenen single ‘Saturn’, „maak dan alsjeblieft wat geluid. Geef me een teken.”
Want, man, dít kan toch niet alles zijn? Ze háát het hier, zingt ze. Ze haat het vast te zitten op deze plek waar alles altijd maar hetzelfde is; in de „hel” van verlammende gedachten in haar hoofd en een eindeloze herhaling van pijn.
De singer-songwriter zong ‘Saturn’ vorig jaar tijdens de feestelijke uitreiking van de Grammy Awards, waar ze drie prijzen ontving voor haar tweede album, SOS. Die live-versie werd ook officieel uitgebracht, naast een a capella-versie, eentje in opgevoerde snelheid én de instrumentale track.
Het vat de positie van SZA – spreek uit als Sizza – in de muziekindustrie aardig samen. Vól in de schijnwerpers op de allergrootste podia, waar haar succes wordt gevierd en door haar en haar team vakkundig wordt uitgevent, terwijl ze in haar werk tegelijkertijd ook openlijk worstelt met het ongemak van haar roem en de aandacht en druk die dat met zich meebrengt: hoe ben ik hier in hemelsnaam in terechtgekomen?
Komend weekend staat ze met Kendrick Lamar op het grootste concertpodium in ons land, de Johan Cruijff Arena. Het is volgens muziekindustrietijdschrift Billboard de meest winstgevende tour met twee headliners in de popgeschiedenis.
Het was al jaren de bedoeling dat SZA een van dé grote popsterren van haar generatie zou worden. Alle seinen stonden op groen, ze moest het alleen nog even doen. Ze had, voor ze als artiest echt doorbrak, liedjes geschreven voor Rihanna en Nicki Minaj (met Beyoncé), stage gelopen bij Pharrell Williams, en tekende bij het succesvolle Top Dawg Entertainment, het platenlabel dat Pulitzerprijs-winnaar Kendrick Lamar uit Compton hielp uitgroeien tot de grootste rapper van zijn generatie.
En ook SZA loste haar belofte in. Ze werd na de release van haar sterke debuutalbum Ctrl in 2017 genomineerd voor vijf Grammy’s. Haar eind 2023 verschenen tweede album SOS stond 10 weken lang op 1 in de Amerikaanse albumlijst. Ze was de eerste zwarte vrouw die zo lang aaneengesloten op 1 in de lijst stond sinds Whitney Houston’s blockbuster-succes The Bodyguard een kleine 40 jaar eerder.
Eind vorig jaar verscheen een ‘deluxe’-versie van SOS die bijna twee keer zo lang duurt als het origineel. Maar dat album kwam er pas na een lange, lange zoektocht. Ze vertelde LA Times hoe ze van de ene muziekindustrie-wizard naar de andere stuiterde; eindeloos met creatieve goeroe Rick Rubin, Australische liedschrijver Sia en superster-producer Timbaland in de studio zat, en in de lente van 2022 „meer dan 100 nummers had” waarvan ze er precies nul wilde uitbrengen. „Ik was aan het doen alsof ik een artiest was”, zei ze.
Zwarte muziek hoeft niet alleen maar r&b te zijn. Wij zijn rock-’n-roll begonnen, waarom kunnen we niet wat breder denken dan zo beperkt?
In aanloop naar haar tweede album, dat meerdere malen werd aangekondigd en weer naar de toekomst werd verschoven, klaagde SZA openlijk dat haar platenlabel haar nieuwe muziek zou tegenhouden. Ze kwam later terug op die kritiek, nadat haar fans online een ‘#FreeSZA’-campagne lanceerden, en ze liet publiekelijk weten dat niemand haar of haar muziek gijzelde; dat het soms ook een zegen kan zijn voor een artiest om ‘nee’ te horen – en dat ze de mensen om haar heen volledig vertrouwde.
The Guardian noemde SZA een jaar geleden in een gloeiende vijfsterren-recensie van haar optreden op Glastonbury „De grootste hedendaagse r&b-ster.” Er zijn nogal wat sterren die verlekkerd met zo’n glanzend klinkende eretitel aan de haal zouden gaan, maar SZA is van een generatie die in het openbaar weifelt en wikt en weegt en die ook scherp de dominante perceptie bevraagt. Die de witte blik waarin een zwarte singer-songwriter die put uit genres van jazz en country tot rock en alternatieve pop, steevast gereduceerd wordt tot het voor artiesten met haar huidskleur gereserveerde hokje. „Ik ben er zo moe van om beperkt te worden tot een r&b-artiest”, zei SZA in Consequence. „Ik vind het super respectloos: ‘Oh je bent zwart, dan is dit wat je moet zijn’ (…) Het is heel lui mij in het hokje ‘r&b’ te stoppen. Ik hou ervan zwarte muziek te maken – punt. Zwarte muziek hoeft niet alleen maar r&b te zijn. Wij zijn rock-’n-roll begonnen, waarom kunnen we niet wat breder denken dan zo beperkt?”
De muziek van SZA is vaak pakkend, intiem en melancholisch, en inderdaad veelzijdig: met invloeden van rock, soul, dance, hiphop en meer. Haar pakkende en krachtige zangstem als het belangrijkste element in stemmige en sfeervolle producties waar het ene moment een gitaar giert en dan weer een synthesizer schmiert. Ze is in haar werk openhartig over onderwerpen als liefde en seks, eenzaamheid en onzekerheid, en mentale gezondheid en identiteit.
Wraakfantasieën
Ze reflecteert zelfverzekerd, humoristisch, soms introvert en dan weer aanstekelijk baldadig op die onderwerpen met puntige teksten waar je aan blijft haken of op kunt kauwen – over, zeg, driehoeksrelaties („Jij bent zijn 9 tot 5, ik ben het weekend.”); wraakfantasieën („Wellicht vermoord ik mijn ex; ik hou wel van hem maar ik ben liever in de gevangenis dan alleen.”) en kritiek op wie ze is, of hoe ze eruitziet.
Ook in haar zangstijl zoekt SZA de artistieke vrijheid. Ze kan waanzinnig uithalen en gloedvol zingen, en combineert dat met ritmisch soepele flows en een dramatische benadering, stevige attitude en verhalende nadruk. Een van de producers op SOS, muziekindustrieveteraan Rodney ‘Darkchild’ Jerkins, noemde haar benadering als vocalist en singer-songwriter „bijna die van een rapper”.
Het overduidelijke ongemak dat SZA voelt bij de supersterrenstatus waar ze afgelopen jaren met volle focus en aandacht naartoe heeft gewerkt en dat ze uit in haar werk en in interviews, hoort onlosmakelijk bij haar succes.
SZA centreert vol lef en artistieke overtuiging de woelende onrust en emoties in haarzelf, en de continue spanning die ze voelt tussen verlangen en onzekerheid, zelfbeeld en identiteit, en professionele ambitie en individuele gemoedsrust. De echt grote performers slagen er zelfs in voetbalstadions nog in om bezoekers het idee te geven dat ze ondanks de schaal, alléén voor hen optreden. Dat is wat SZA in haar muziek ook zo glansrijk doet – het is voortdurend alsof ze direct met ons praat, zo naturel en vertrouwelijk.
