Stoffen en weefsels zijn in Tilburg een bedding voor de meest uiteenlopende kunst

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie Beeldende kunst

Textiel De tentoonstelling in Tilburg ‘Textile Now’ is fantastisch veelzijdig. Kunst van textiel is wereldwijd in opkomst, misschien omdat het materiaal goed is in het dragen van complexe thema’s.

‘Piles of Oxytocin Shape Dreams Under Skin’ van Melanie Bonajo en Théo Demans, uit de collectie van het TextielMuseum.
‘Piles of Oxytocin Shape Dreams Under Skin’ van Melanie Bonajo en Théo Demans, uit de collectie van het TextielMuseum. Foto Josefina Eikenaar/ TextielMuseum

Het waren wandkleden, niet heel groot maar in mijn herinnering ongelooflijk mooi; paradijsjes van textiel. De maker heette Jeltje Kouwenaar, moeder van de kunstenaar David Kouwenaar en diens nog beroemdere broer Gerrit. Ze hingen aan de wand van een galerie in Bergen. Wat ermee gebeurd is, weet ik niet, dit is zeker veertig jaar geleden.

Jeltje exposeerde haar kleden een halve eeuw te vroeg: had ze dat nu gedaan, dan was de kans groot geweest dat ze serieus genomen waren als kunstwerken, en niet beschouwd als de artistieke handvaardigheid van een kunstenaarsmoeder.

Op overzichtstentoonstellingen van hedendaagse kunst is gevilte, getufte, geborduurde, geweven en geappliqueerde stof niet meer weg te denken. De laatste Biënnale van Venetië, The Milk of Dreams, toonde een paar wondermooie exemplaren, waaronder de meterslange wandkleden van de Roemeense Malgorzata Mirga-Tas. Ze stellen de geschiedenis voor van de Roma, doorsneden met de tekens van de dierenriem, in een vorm ontleend aan de fresco’s van het Palazzo Schifanoia in Ferrara. En er waren de golvende kussens in de sprookjesachtige installatie van de Nederlandse Melanie Bonajo.

In de wereldwijde beweging die nu gaande is op weg naar een meer omvattende kunst, is textiel zonder twijfel het meest verbindende, want universele materiaal. Het absorptievermogen van stoffen is groter dan dat van verf of steen, zo lijkt het, in het dragen van de complexe thema’s die spelen in de hedendaagse kunst. Dat blijkt ook op de tentoonstelling die het Textielmuseum presenteert met Textile Now, elke draad een verhaal, met werk van bekende en onbekende kunstenaars.

Patricia kaersenhout en Rolando Vázquez, Our Light Will Outlast Their Flags, 2021-2022. Uit de collectie van het TextielMuseum.
Foto Josefina Eikenaar/ TextielMuseum

Verwelkomend en inclusief

Textiel wekt daarbij al gauw een vrouwelijke associatie. De vrouw van Odysseus heette Penelope. Haar naam betekent ‘wever’ en zij dankt haar reputatie aan het stille verzet waarmee zij achter haar weefgetouw weerstand bood aan de mannen die haar wilden hebben. Dezelfde strategie volgen Patricia Kaersenhout en Rolando Vázquez in hun installatie in het Textielmuseum. Zij lieten foto’s van mensen uit andere culturen, in de vorige eeuw verstuurd als souvenir van de Wereldtentoonstelling, eerst op groot formaat weven om ze in de loop van de tentoonstelling ritueel uit te halen.

De verbinding van weefsel met het vrouwelijke element lijkt universeel. De Britse alleskunner en Erasmusprijswinnaar Grayson Perry (1960) verwoordde het zo: „Soms, kijkend naar het nieuws op televisie, denk ik dat alle problemen van de wereld kunnen worden herleid tot een ding: het gedrag van mensen met een y-chromosoom.” In protest tegen die toestand ontwierp hij een tapijt, het vijftien meter lange Walthamstow Tapestry waarin de weg van wieg tot graf wordt getoond als geplaveid met merken en smaken die onze moderne wereld hebben vergiftigd. Het tapijt is mooi, grappig, intrigerend en duister.

De verleiding bestaat dus om de opkomst van dit materiaal in de kunst te interpreteren in binaire termen: inclusief, warm en verwelkomend versus de exclusieve, minimalistische twintigste-eeuwse kunst. Grayson Perry contra Barnett Newman, Melanie Bonajo versus Donald Judd. Maar die visie gaat voorbij aan het feit dat zowel Bonajo als Perry die binaire benadering nou juist afwijzen, privé en in hun kunst. Hij gaat ook voorbij aan de echte geschiedenis van het epische wandkleed waar Perry het zijne door liet inspireren: het befaamde tapijt van Bayeux uit 1066, dat illustreert hoe Willem de Veroveraar King Harold versloeg. Het werd gemaakt door mannelijke borduurders. De tentoonstelling Hair Powerin het Rotterdamse Wereldmuseum toonde een Perzisch wandtapijt waarop de strijd van een Sjiitische krijgsheer Abbas tegen baardeloze barbaren wordt afgebeeld. De geschiedenis van de textielkunst, niet alleen de westerse, is doordrenkt met bloed en tranen, met overwinnaars en overwonnenen.

Otobong Nkanga, Tied to the Other Side (detail), 2021. Uit de collectie van het TextielMuseum.
Foto Willeke Machiels/ TextielMuseum

Bittere bron

Het binaire beeld vrouwelijk versus mannelijk doet ook geen recht aan de fantastische veelzijdigheid van de tentoonstelling die het Textielmuseum presenteert op de tentoonstelling Textile Now, elke draad een verhaal, met werk van bekende en onbekende kunstenaars. Er is het wandkleed van de Nigeriaans-Belgische kunstenares Otobong Nkanga en productontwikkelaar Stef Miero, van een soort diepzeevoorstelling waarin een droomachtige onderwaterwereld subtiel wordt verstoord door vallende lichaamsvormen en een schijnwerper van geweven geeloranje draden die het donkere blauw doorsnijden. Otobong Nkanga distantieert zich van makkelijke formules over kolonialisme en je begrijpt wat ze bedoelt: een onderstroom als bittere bron voor verhaalkunst en visuele poëzie.

Diezelfde lichtheid van verbeelding op een donkere bodem is de drijvende kracht achter de twee kleden die kunstenaar Karo Akpokiere weefde in het bij het museum behorende TextielLab over zijn geboortestad Lagos in Nigeria. Zijn wereld is een totaal andere dan die van Otobong Nkanga: een semi-cartoonistisch idioom, vertaald in synthetische en natuurlijke garens, waarin zelfs uitlaatgassen een vorm vinden.

Weer volkomen anders is de wereld in de schitterende kleden die Raquel van Haver in het TextielLab liet weven, geïnspireerd op een traditioneel weefsel van de Colombiaanse Wayuu-gemeenschap. En er is het collectief Bindweefsel van vijftien Tilburgse vrouwen met verschillende herkomst en de non-binaire kunstenaar Theodorus Johannes, die rond het lied ‘Coat of Many Colours’ van Dolly Parton samen een jas maakten die iedereen past.

Zo reist de bezoeker in Tilburg over de continenten en door de verbeeldingswerelden van uiteenlopende kunstenaars. Als iets deze kunstenaars verbindt, is het de elasticiteit van hun kunst, vol kleur en poëzie, en de wonderbaarlijk veelzijdige bedding die stoffen en weefsels daarvoor bieden.

Alle kunstenaars op deze tentoonstelling zijn bijgestaan door experts die hun tekeningen en ideeën wisten te vertalen in een nieuwe vorm van een grote gelaagdheid en schoonheid. Daarbij is het niet altijd duidelijk waar het werk van de kunstenaar eindigt en dat van de productontwikkelaar begint. Misschien geeft dat ook niet. Bij het betreden van de tentoonstelling voel je dat alles hier mogelijk is, mits het mooi, spannend en oorspronkelijk is. Er is ruimte voor humor, voor melancholie, schoonheid en verdriet, en de zachtheid van het materiaal vormt een prettig, kunstzinnig tegenwicht tegen de soms loodzware thema’s waar de tekstborden ons op wijzen. De geest mag vliegen, ook al is de materie zwaar.

Related Posts

Cappella Pratensis ontstoft muziek die klonk bij het eten van zwanen

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als je de binnenstad van ’s-Hertogenbosch vanuit het oosten binnengaat, kom je in de Hinthamerstraat langs een opvallend geelgrijs pand: het Zwanenbroedershuis. Daar komen al eeuwen de leden van het Illustere Lieve Vrouwen Broederschap samen. Onder andere om te musiceren: het broederschap liet in de eerste eeuwen vanaf zijn oprichting in 1318 muziek componeren door destijds grote componisten, om te zingen in hun eigen kapel in de Sint Janskathedraal. Lijvige koorboeken (online te bekijken) uit de periode 1450-1600 met muziek van componisten als Matthaeus Pipelare, Pierre de la Rue en Jean Mouton herinneren daar nog aan.

Het nog steeds bestaande broederschap zingt niet zelf (althans niet openbaar); die rol van het klinkend houden van deze Renaissancemuziek heeft het Bossche vocaal ensemble Cappella Pratensis op zich genomen. Destijds was het normaal om één groot koorboek op een grote houten lessenaar te zetten en daar samen achter te zingen. Cappella Pratensis doet dat nu dus ook: in hun tournee Het feest van de zwaan staan vijf zangers (kleine bezetting), een dirigent en vier musici samen op een kluitje. Het geeft het concert alleen al op zicht een enorm vriendelijke uitstraling.

Binnenpret

Ook Het feest van de zwaan is een verwijzing naar het broederschap. Elke 28 december kwamen de leden bij elkaar voor de ‘Zwanenmaaltijd’; een dure aangelegenheid, waarbij de schenker van de te verorberen zwaan van oudsher de eretitel ‘zwanenbroeder’ kreeg. Cappella Pratensis zingt deze tournee muziek die geklonken zou kunnen hebben op zo’n banket. Zoals een ‘Ave Maria’ van Jacobus Clemens non Papa, dat prachtig ingetogen en gecontroleerd klinkt.

Wel valt al snel op dat de stemmen wat individualistisch blijven, moeilijk mengen. Enerzijds klinkt dat realistisch: op een banket vroeger klonk de zang vast ook niet puntgaaf. Anderzijds vraag je je af of deze muziek niet beter tot zijn recht komt in een kerk. Op hun prachtige Obrechtalbum uit 2023 (dat in oktober nog knap een Gramophone Award won) worden de zangers geholpen door een rijke galm.

Feestelijk is niet het woord dat bij dit concert komt bovendrijven. Wel: ingetogen, intiem, voorzichtig twinkelend en met binnenpret. Het begeleidende Sollazzo Ensemble (eveneens in kleine bezetting: fluit, luit en twee vedels) voegt zich er knap naar, al zouden ze waarschijnlijk uitbundiger kunnen (en willen).

Liefdesverklaring

Verschillende stukken volgen elkaar slim op: devote misdelen blijken soms gebaseerd op maar al te wereldlijke werkjes, zoals de Missa Benedicti van Benedictus Appenzeller, dat gebaseerd blijkt op ‘Ick had een boelken uutvercoren’, dat verderop in het programma zit. Dat geldt ook voor ‘Myns liefkens bruyn ooghen’ van Tielman Susato, dat Jheronimus Vinders verwerkte in zijn mis. Ook dat klinkt samen. Daarin vallen ook opvallende uitspraakkeuzes op: de u in ‘Sanctus’ is bij Pratensis geen ‘oe’ maar ‘ù’ (zoals in: ‘Gut, dat klinkt grappig’). Benedictus wordt ‘Benedictès’. Agnus Dei klinkt als de vrouwennaam: Agnes. (Die in het Grieks dan weer ‘zuiver’ of ‘heilig’ betekent, dus zo gek lijkt de gedachte niet).

Dat er geen Nederlanders tussen de zangers zitten, maakt de paar Nederlandse teksten uit de Middeleeuwen nog moeilijker te verstaanbaar. En dichter Eric Alink heeft nog wel zo zijn best gedaan op de uitbundig sensuele liefdesverklaring aan de zwaan („’k Wil spelevaren in uw schoot, uw binnenzee beproeven / Bij eb en vloed en elke stoot, in uwe diepte toeven.”), op de anonieme melodie van ‘Ick had een boelken’. Maar echt lastig is het om te luisteren wanneer artistiek leider Stratton Bull als spreekstalmeester het woord neemt. Praatjes over de muziek zijn vaak nuttig of leuk. Zeker nu ‘het feest’ op geen enkele manier zichtbaar is gemaakt, is het aan Bull om je fantasie aan te zwengelen. Hij nodigt ons met luide stem en groot gebaar uit bij het rijke banket. Althans, dat probeert hij, maar zenuwen zitten hem in de weg. Hij staat zo deerniswekkend te beven dat het zweet je plaatsvervangend uitbreekt.


Nilüfer Yanya betovert met haar veelkleurige liedjes

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als Nilüfer Yanya het publiek in de Melkweg toespreekt, oogt ze verlegen. Maar als de 29-jarige Britse zingt, is er van schroom geen sprake. Dat doet ze adembenemend mooi, en met de natuurlijke vanzelfsprekendheid van een ruisende waterval. In combinatie met haar vier voortreffelijke muzikanten leidde het tot een betoverend concert.

Yanya heeft een experimentele, ongrijpbare sound, die vele genres doorkruist, van soul en jazz tot rock en grunge. Ze maakt in essentie gitaarliedjes, maar gitaarliedjes die weelderig uitwaaieren, en voortdurend van richting, ritme en kleur veranderen – zoals in jazz en grunge.

Haar gitarist en medecomponist Will Archer wringt behalve mooi slepende melodieën ook de vreemdste akkoordenschema’s uit zijn instrument. De ritmesectie varieert doorlopend in tempi, ook omdat Yanya graag songs schrijft die plots uitbarsten in gitaargeweld. En dan heeft ze nog multi-instrumentalist Jazzi Bobbi aan haar zijde (dochter van Spargo-zanger Ellert Driessen), die op keyboards de gitaarsongs van een extra knisperende laag voorziet en op haar saxofoon voortdurend een portie zachte tonen door de liedjes vlecht.

Bijzondere techniek

Over dat schuimige mengsel vlijt Yanya haar hees-hoge soulvolle stem. Vaak zet ze zingzeggend in, maar als ze voluit zingt, hanteert ze vaak een bijzondere techniek, die eerder draait om klank dan om het volledig uitspreken van woorden. Dan kan de naam van Elizabeth Fraser, de etherische zangeres van de Cocteau Twins zich opdringen. Zelf noemt Yanya in interviews vaak Big Thief en Nina Simone als inspiratiebronnen voor haar zingen en schrijven.

Haar schetsmatige manier van zingen sluit aan bij haar impressionistische, poëtische manier van schrijven, die al even weinig houvast biedt. „You’re my best machine, you’re my midnight sun, always I did it for you”, luidt bijvoorbeeld karakteristiek het refrein van ‘Midnight Sun’, het prijsnummer waarmee ze het concert afsloot.

Dat lied komt van haar goed ontvangen tweede album Painless, uit 2022, die alle beloftes inloste van haar debuut Miss Universe uit 2019. Dit najaar verscheen het derde album, My Method Actor. Ook dat nieuwe album leverde weer een aantal prachtige, pakkende singles op, zoals ‘Like I say (I runaway)’ en ‘Just A Western’. Die songs kregen live een gloedvolle uitvoering, die de intensiteit van de songs nog eens extra aanzette.

Anders dan dit nieuwe album kende het concert geen enkel minder moment. In elk lied zat energie en voortdurend kon je je verbazen over het raffinement van deze band. Een groot podiumpersoonlijkheid is Nilüfer Yanya niet, maar de muziek maakt alles goed.


Rijksmonumenten bedreigd door verkrotting. ‘De eigenaar is officieel nooit op zijn vingers getikt’

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

‘INSTORTINGSGEVAAR!! NIET BETREDEN”, zegt een waarschuwingsbord aan de rand van Sluis. Het hangt aan wat eens een monumentaal toegangshek was. De toegang en het terrein erachter zijn overwoekerd met bomen en struiken. „Hierachter ligt Het Hoompje”, zegt Arjen Drijgers, voorzitter van de afdeling Zeeland van de erfgoedvereniging Heemschut.

Het in 1909 gebouwde villacomplex met torentje en kapel was een klooster voor de zusters Franciscanen. Tot 1986 is het ook in gebruik geweest als internaat voor kinderen met een beperking. Daarna kwam het leeg te staan. Zesentwintig jaar geleden is het complex onder nummer 509259 ingeschreven als rijksmonument.

Intussen geldt Het Hoompje in erfgoedkringen als schoolvoorbeeld van een rijksmonument dat ondanks, of misschien juist wel dóór zijn speciale status al jarenlang door zijn eigenaar zo wordt verwaarloosd dat het verkrot raakt. De eigenaar is in dit geval een BV, onderdeel van het beursgenoteerde bedrijf Bever Holding, die het complex in 1992 heeft gekocht. Daarachter gaat de vastgoedinvesteerder Ronnie van de Putte schuil die in Nederland en België zo veel monumentale gebouwen heeft laten verwaarlozen dat hij de bijnaam ‘de Krottenkoning’ heeft gekregen.

Via een olifantenpaadje verderop is het mogelijk het terrein van Het Hoompje te betreden. „Ik blijf hier even wachten”, zegt Drijgers. Een bord ‘Verboden toegang’ staat er niet, maar zijn Heemschutafdeling heeft in juli 2021 aangifte gedaan van opzettelijke en stelselmatige verwaarlozing. „Daarom lijkt het me beter dat ik niet het terrein op ga.”

De muren van het complex staan nog overeind, maar alle deuren en ramen zijn weg. Overal, buiten en binnen, zit graffiti. Het trappenhuis is deels verdwenen, evenals een stuk vloer van de bovenverdieping. In het dak gaapt een groot gat. Klimop overwoekert met dikke, kale wortels de achterkant van de kapel.

Verwaarlozing

Het Hoompje is geen uniek geval, blijkt uit gegevens van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. In de recent gepresenteerde tweejaarlijkse ‘monitor monumenten en archeologie’ staat dat volgens opgave van gemeenten 93 rijksmonumenten ‘ernstig verwaarloosd’ zijn. Dat zijn er vijf meer dan twee jaar geleden.

Leonard de Wit, die zich bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) al jaren met de materie bezighoudt, is aanvankelijk geneigd het probleem te relativeren – „we hebben in totaal ruim 61.000 rijksmonumenten in Nederland” – maar vertelt toch veel tijd te stoppen in verwaarloosde rijksmonumenten. „Verwaarlozing gebeurt onder andere omdat een boer die met zijn bedrijf stopt, geen zin heeft zijn monumentale schuur te onderhouden. Of omdat een parochie geen geld heeft voor onderhoud van een kerk. Met die mensen probeer je er door praten uit te komen.” Maar er zijn volgens De Wit ook eigenaren die bewust een monument verwaarlozen, bijvoorbeeld omdat ze het gebouw willen laten slopen om er een ander, winstgevend project neer te zetten.

De eigenaar van Het Hoompje hoort tot die categorie, stellen Drijgers en De Wit afzonderlijk van elkaar. Dergelijke eigenaren hebben vaak diepe zakken en kunnen er daarom ook nog eens juridisch alles aan doen om niet aan hun verplichtingen te voldoen, luidt hun gezamenlijke conclusie. Bever Holding zelf zegt desgevraagd dat er geen woordvoerder voor commentaar beschikbaar is.

Volgens de Erfgoedwet hebben eigenaren van een rijksmonument een instandhoudingsplicht. De Wit: „Dat is geen plicht tot een alomvattende restauratie, maar het begint wel met wind- en waterdicht maken.” Aan gemeenten is al sinds de Monumentenwet van 1988 de taak om erop toe te zien dat eigenaren hun rijksmonumenten goed onderhouden. Daar zit ook een probleem: veel gemeenten hebben niet genoeg mensen, kennis en geld in huis, zeker niet voor langdurige juridische procedures.

Het in 1909 gebouwde villacomplex Het Hoompje in Sluis.
Foto Theo Toebosch

Handhavingsactie

„Ambtenaren van Sluis wilden enkele jaren geleden wel via een dwangsom de eigenaar van Het Hoompje dwingen het gebouw niet langer te verwaarlozen”, vertelt Drijgers. „Maar uiteindelijk heeft de gemeente die laten verlopen en nooit officieel gehandhaafd.” Het dossier rondom Het Hoompje loopt al heel lang, geeft een woordvoerder van de gemeente Sluis in een reactie toe. „Dit rijksmonument wordt al tientallen jaren verwaarloosd door de eigenaar. We voerden eerder een handhavingsactie uit tegen de eigenaar. Maar dit heeft niet tot het gewenste resultaat geleid.”

In een perfecte wereld letten de provincies erop dat gemeenten hun taak als toezichthouder en handhaver goed uitvoeren. Maar ook dat gebeurt te weinig, heeft de Inspectie voor Overheidsinformatie en Erfgoed vastgesteld.

In principe kan ook justitie optreden tegen verwaarlozing van een rijksmonument, omdat dat als economisch delict geldt. „Daarom hebben we drie jaar geleden ook aangifte over Het Hoompje gedaan”, vertelt Drijgers. „Het Hof in Den Bosch heeft echter begin dit jaar bepaald dat strafrechtelijke vervolging niet opportuun is, omdat de eigenaar officieel nooit door Sluis op zijn vingers is getikt.”

Vijf jaar na Kamervragen over de uitvoering van erfgoedtaken is OCW dit jaar een programma gestart dat het toezicht en de handhaving bij gemeenten en provincies moet verbeteren, daarbij bijgestaan door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Desondanks stelt de gemeente Sluis nu dat de toestand van Het Hoompje zo slecht is, dat behoud geen zin meer heeft. De gemeente heeft daarom verzocht het complex als rijksmonument te schrappen. De Wit: „Ik heb de gemeente gezegd dat het verzoek na jarenlang zelf niet opgetreden te hebben niet zo netjes is.”

Drijgers heeft nog goede hoop. „Uit onderzoek van twee jaar geleden zou blijken dat behoud nog wel mogelijk is. Als Het Hoompje niet als monument in stand wordt gehouden, rest een ruïne die alleen nog interessant is voor urban explorers.”