Stikstofminister Van der Wal zal dwang ‘niet schuwen’

Als nieuwe provinciebesturen zich na de verkiezingen verzetten tegen de stikstofaanpak van het kabinet, zal stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) ze uiteindelijk dwingen, bevestigde zij donderdag in de Tweede Kamer. „Dat zal ik niet schuwen”, zei Van der Wal. „Er is een pallet aan mogelijkheden.”

Het zou goed kunnen dat provincies die nu nog meewerken aan de stikstofaanpak dat na 15 maart wel weigeren, schetsten diverse partijen tijdens het debat. Zeven provinciale afdelingen van het CDA en vijf van de VVD verzetten zich nu al tegen het landelijke stikstofbeleid, blijkt uit de stemwijzer van Kieskompas, zoals NRC beschreef. Ook de kritische BoerBurgerBeweging (BBB) en JA21 willen in provincies meebesturen.

Welke dwangmaatregelen de minister kan nemen om provincies toch te dwingen, zal ze in een „escalatieladder” aan de Tweede Kamer beschrijven, zegde Van der Wal toe. Het kunnen ook „generieke maatregelen” zijn, gaf ze als voorbeeld. Zo trekt het kabinet 24,3 miljard euro tot 2035 uit voor de duurzame hervorming van de landbouw – maar dat geld is alleen voor provincies die meewerken.

De nadruk op dwang wil Van der Wal zelf helemaal niet leggen, zei ze. „Het is zoals als een kies trekken, terwijl we nog gaatjes kunnen vullen”, zei ze. Indien nieuwe provinciebesturen weigeren, wil ze eerst in gesprek.

Urenlang debat

Drie weken voor de Provinciale Statenverkiezingen ging de Tweede Kamer donderdag urenlang in debat met elkaar en het kabinet. De aanleiding waren Kamerbrieven over het landelijk gebied en de stikstofaanpak in het algemeen – maar daarover zijn nu nog meer vragen dan antwoorden.

Vanaf 2024, over tien maanden, kunnen boeren al worden gedwongen te stoppen of te verplaatsen. Maar de vrijwillige uitkoopregeling waar 3.000 ‘piekbelasters’ eerst gebruik van kunnen maken, wordt pas in april bekend – zelfs de lijst van deze grote stikstofvervuilers is er nog niet. Die tijdsdruk is juist goed, verdedigde Van der Wal zich: het moet zorgen dat meer boeren zich laten uitkopen.

Boeren hebben ook nog geen idee hoe ze de omslag naar duurzame ‘kringlooplandbouw’ moeten maken. Het Landbouwakkoord tussen het kabinet en boeren over de toekomst van de agrarische sector wordt ook pas eind april verwacht. Als het Landbouwminister Piet Adema (ChristenUnie) tenminste lukt een echte doorbraak op gevoelige punten zoals ‘dierwaardige veehouderij’ te bereiken.

Het stikstofdebat had donderdag veel weg van een verkiezingsdebat, waarin scherpe woorden vielen.

De BBB bijvoorbeeld werd door Kamerlid Gideon van Meijeren van Forum voor Democratie opnieuw weggezet als een partij die meegaat in het ‘valse naratief’ van het stikstofprobleem – waar Forum niet in gelooft. BBB-leider Caroline van der Plas deed daarop een persoonlijk beroep op Van Meijeren om stil te staan bij zijn woorden. Zij wordt via sociale media, telefonisch en persoonlijk op een nare manier geïntimideerd, zei ze.

Kamerlid Wybren van Haga ging zover dat hij Van der Wal als minister verantwoordelijk hield voor boeren die geen uitweg zien in de stikstofcrisis en zich van het leven beroven.

„Zó”, zei Van der Wal tot drie maal toe verbolgen. Kamervoorzitter Vera Bergkamp greep in, Van Haga droop af bij de interruptiemicrofoon.

Het lukte D66-Kamerlid Tjeerd de Groot het eerste deel van het debat te domineren. In Trouw pleitte hij ’s ochtends al voor een versnelde stikstofaanpak: de vergunning van boeren bij kwetsbare natuur moet per november al worden ingetrokken.

Het was een voorstel waarmee D66 zich binnen de coalitie opnieuw kon profileren als doorpakker, terwijl alle critici van de stikstofaanpak zich weer tegen D66 konden afzetten als een partij die tegen boeren zou zijn.

‘Toneelstukje’ van D66

„Gelooft D66 wel in het eigen anti-polarisatieverhaal?”, zei CDA-Kamerlid Derk Boswijk. Polderen is beter, want boeren dwingen tot stoppen leidt tot slepende rechtszaken tegen de Staat, zei Pieter Grinwis van de ChristenUnie. „Het juridische spoor in Nederland is het traagste spoor”. „Het uiteindelijke doel van D66 is het halveren van de veestapel en de boerderijen. Dat is een oorlog tegen het platteland”, zei Derk Jan Eppink (JA21).

Na een stekelig uur was het GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet die door het voorstel van D66 heenprikte. „Is dit een toneelstukje voor de verkiezingen?”, vroeg ze. Wat stelde het eigenlijk voor: twee maanden eerder beginnen met dwingende maatregelen? „Ja, het verschil is eigenlijk best wel weinig”, gaf De Groot toe. Het zou moeten voorkomen dat het kabinet de stikstofaanpak in november tussentijds gaat evalueren.

Wat opviel, was dat Van der Plas van BBB weinig interrupties kreeg – en dat is wel anders geweest. Niet onnodig zendtijd geven aan een jonge partij in opkomst, of aan populistische retoriek, hebben partijen op rechts en links mogelijk gedacht.

De Groot van D66 prikte op zijn beurt door een debattrucje van Van der Plas heen. De BoerBurgerBeweging is toch voor halvering van de 162 Natura 2000-gebieden in Nederland gebieden, had De Groot in een initiatiefnota van BBB en JA21 gelezen?

Dat staat helemaal niet in die nota, antwoordde Van der Plas. Schande, had De Groot dat stuk soms helemaal niet gelezen? Maar „Halveer het aantal Natura 2000-gebieden” bleek er wel gewoon bij te staan op de website van de BBB, zocht De Groot op. U verdient de „de nationale charlatan-award”, zei hij tegen Van der Plas.

Volt-Kamerlid Marieke Koekkoek concludeerde dat het Kamerdebat verteerde als een koe. „Alle uitspraken komen steeds terug en worden weer herkauwd.” Politieke partijen graven zich steeds dieper in. „Waar iedereen schreeuwt, luistert niemand.”