Spijt van de swastika op je rug

Posted on by admin

De eerste tatoeage die Steven liet zetten was een portret van een SS-soldaat, op z’n kuit. Hij was toen zeventien. Hij wilde de wereld laten zien hoezeer hij geloofde in de idealen van het nationaal-socialisme. Hij had er geen enkel probleem mee zo door het zwembad te lopen.

Het was begonnen met muziek, vier jaar eerder, rond de eeuwwisseling. Hij groeide op in een dorp in deelstaat Thüringen, in de voormalige DDR, waar de jeugdcultuur werd vormgegeven door bomberjacks en gevechtslaarzen, rondhangen op het dorpsplein en bier drinken. Hij ruilde cassettebandjes en cd’s uit met klasgenoten, en op sommige ervan stonden nummers met extreemrechtse teksten. Wie er tegen de muur moesten worden gezet, wie er moesten hangen. Dat fascineerde hem. De teksten beloofden een betere wereld, als jíj, luisteraar, maar in actie kwam. Steven zag zichzelf al verwikkeld in een eindstrijd om het Duitse volk, de natie, het ras.

Zijn moeder had het niet in de gaten, ook niet toen hij haar meenam naar een winkel voor een paar Dr. Martens-schoenen met stalen neuzen, een bomberjack van Harrington – merken die neonazi’s vaker dragen – en een Ku Klux Klan-hoodie.

Het was pas later, tijdens een vakantie met het gezin, toen ze in een opwelling de koptelefoon van zijn Discman pakte en opzette. Toen begreep ze het pas.

Foto’s Jakob Ganslmeier

Twee docenten van Steven probeerden met hem te praten. Hij was niet de enige rechts-extremist in de klas, laat staan op school. Er werden schoolprojecten aan gewijd, maar dat maakte het voor hem alleen maar interessanter. En dat die leraren zich zorgen maakten, kon hij zichzelf goed uitleggen: zij vertegenwoordigden de staat, en dus ook de wetten en de meningen die door de geallieerden waren opgelegd.

Ook zijn ouders maakten geen schijn van kans. Alleen zijn overgrootmoeder drong enigszins tot hem door. Ze vertelde over de Kristallnacht, over een Joodse vrouw in een naburige stad die aan haar haren het huis uit gesleurd was. Over de oorlog, over de voet van een van haar vriendinnen, achtergebleven in een schoen na een bombardement.

Maar hij rechtvaardigde het, Steven, hij wilde het zo graag rechtpraten. Hij zei tegen zijn overgrootmoeder dat de Duitsers zo goed als gedwongen waren oorlog te voeren. Hij spijt hem, nu, terugkijkend, hoe onverschillig hij tegen haar deed.

Steven zag zichzelf al verwikkeld in een eindstrijd om het Duitse volk

Een vriend had hem geïntroduceerd bij een groep die zichzelf een ‘kameraadschap’ noemde en elke vrijdagavond samenkwam in het stadje Zella-Mehlis, ook in Thüringen.

Hij werd er met open armen ontvangen en voelde zich meteen thuis. Deze mensen déden iets, ze hingen niet alleen maar op het dorpsplein om bier te drinken en muziek te luisteren. Ze gingen naar demonstraties, wisselden politieke teksten en ideeën uit en gaven lezingen, bijvoorbeeld over hoe de beruchte SS-Sturmbrigade Dirlewanger tijdens de Tweede Wereldoorlog tekeerging. En ze bespraken wat er in de nabije toekomst moest gebeuren.

Nooit meer zou hij een groepsgevoel ervaren als toen. De gedeelde lotsbestemming, de defensieve strijd waar ze als één in verwikkeld waren. Hij zou voor die mensen sterven als het nodig was.

Steven liep stage als slager, maar was 24 uur per dag, zeven dagen per week een nazi. Als hij aan het werk was, dacht hij erover na: wat moet er nog gebeuren? Ze moesten mensen aan zich binden en zien te behouden, ze moesten een massabeweging op gang krijgen en de wereld op z’n kop zetten.

Foto’s Jakob Ganslmeier

Hij liet meer tatoeages zetten. Op zijn bovenarmen: „Ave et Victoria”, te vertalen als „Heil und Sieg”, een subtielere vorm van Sieg Heil. Op zijn rug: een ronde swastika, als een zonnewiel, waarin hij de eeuwigheid van de nazi-ideologie gesymboliseerd zag.

Aanvankelijk bestond de groep waar hij bij hoorde uit tien mensen, maar ze begonnen samen te werken met andere groepen uit de buurt. Ze hielden demonstraties, drukten pamfletten en organiseerden feesten. Het werd professioneler.

Hij ging zich ook anders kleden. Steven merkte dat hij met witte veters in zijn zwarte gevechtslaarzen – scene code voor: ik ben een neonazi – mensen alleen maar bang maakte. Als hij benaderbaarder wilde worden, zodat mensen met hem wilden praten en hij ze kon overtuigen, moest hij uiterlijk niet te onderscheiden zijn van iemand uit de middenklasse. Hij trok een overhemd of polo aan en liet zijn haar een beetje groeien. Hij werd straight edge – geen alcohol, geen sigaretten of drugs, veel sporten – vanuit het idee dat een gezonde, gedisciplineerde Duitse geest alleen kan gedijen in een gezond Duits lichaam.

Exit Deutschland

De ommekeer kwam niet van de ene op de andere dag. Hij weet dat het voor anderen zo werkte, maar bij Steven was zo’n sleutelmoment er niet. Er was geen ochtend dat hij wakker werd, een lampje aanknipte en dacht: niet meer.

Jarenlang had hij uitsluitend literatuur uit rechts-extremistische hoek gelezen. Tot hij bedacht dat hij de ‘vijandelijke’ werken ook wilde lezen. Niet om het te begrijpen, maar om het te ontmantelen. Hij las onder meer de geschriften van Karl Marx, en had al snel door dat wat daar stond niet dom was.

Maar het was niet zo dat zijn wereldbeeld instortte. Het werd stukje bij beetje gerenoveerd met wat hij las of meemaakte. Er was die keer dat iemand de groep verliet en hij anderen hoorde zeggen: we weten waar hij woont, we spijkeren de deur dicht en gooien een molotov-cocktail door het raam. Het werkte hem meer en meer op de zenuwen dat mensen klakkeloos „Damals wie heute, Hitler-Leute” riepen bij demonstraties, of thuis foto’s van de Führer aan de muur hadden hangen.

Er was geen ochtend dat hij wakker werd, een lampje aanknipte en dacht: niet meer

Steven nam contact op met Exit Deutschland, een ngo die mensen helpt als ze de rechts-extremistische beweging willen verlaten. Want eenvoudig is dat niet: je gooit niet alleen je politieke ideeën overboord, maar je hele dagelijkse leven. Je verbreekt vriendschappen, je krijgt doodsbedreigingen van mensen die je tot je kameraden rekende. Sommigen moeten emigreren of hun naam veranderen.

Hij sprak af met iemand van Exit Deutschland in Berlijn en voelde na dat gesprek dat er een last van zijn schouders was.

Maar het proces van uittreden was lang en pijnlijk, het heropbouwen van een zelfbeeld, het onder ogen komen van wat hij zichzelf en anderen had aangedaan. Hij was twee, drie jaar lang depressief.

Foto’s Jakob Ganslmeier

Wat overbleef, waren de tatoeages. Dus die liet hij weghalen, die fysieke herinneringen aan waar hij bijna tien jaar lang in geloofd had.

Er kwamen littekens voor in de plaats.

Teruggaan naar de rechts-extremistische scene is uitgesloten, zegt Steven, inmiddels halverwege de dertig. Maar het beangstigt hem dat hij zichzelf nooit meer helemaal zal kunnen vertrouwen.

Fotograaf Jakob Ganslmeier, al langer geïnteresseerd in deradicalisering, kwam in 2016 in contact met Exit Deutschland. Hij wilde weten: hoe neem je afstand van iets dat zich zo lang in je gemanifesteerd heeft? Casemanager Fabian Wichmann vertelde hem over de tatoeages die ex-neonazi’s vaak hebben en hoe moeilijk het voor ze is om een tattoo-studio te vinden die bereid is eroverheen te tatoeëren, of een laserstudio die ze wil verwijderen. Waarna Ganslmeier op het idee kwam daar een fotoserie over te maken. Over het fysiek pijnlijke proces van een tattoo die weggehaald wordt en hoe dat samengaat met het mentaal pijnlijke proces van deradicalisering.

Exit Deutschland werd opgericht in 2000 en hielp inmiddels zo’n 950 mensen afscheid te nemen van rechts-extremisme en een nieuw leven op te bouwen. Jakob Ganslmeier fotografeerde elf van hen – negen mannen, twee vrouwen – en interviewde er acht. Onder hen ook Steven.

Foto’s Jakob Ganslmeier

Related Posts

Opinie | NSC, Nieuw Sociaal Geknakt

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

In de praktijk heeft de kiezer vaak ongelijk. Volgens het cliché is het omgekeerd, maar bekijk alle nieuwe politieke partijen sinds de eeuwwisseling en zie het resultaat. Ik maakte een lijst en kwam tot zestien nieuwe partijen die sinds 2000 door professionele media en opiniepeilers relevantie werden toegekend.

Leefbaar Nederland, de LPF, de Partij voor de Dieren, Trots op Nederland, 50Plus, Forum voor Democratie, Volt, Nieuw Sociaal Contract, etc.

Vaak gevormd uit betrokkenheid bij de democratie: burgerzin. Ze debatteerden onderling, schreven beginsel- en verkiezingsprogramma’s, ze presenteerden hun leider – Pim Fortuyn, Peter R. de Vries, Rita Verdonk, Pieter Omtzigt, etc. 

Daarna volgde doorgaans een periode van populariteit – meestal alleen in peilingen, soms ook op verkiezingsdag. Vervolgens zakten ze weg in een complex van onderlinge kift, zelfoverschatting of, meestal het belangrijkste, een gebrekkig inzicht in de democratische praktijk.

Democratie is aan de tekentafel eenvoudiger dan in de werkelijkheid. Zorgvuldig geformuleerde idealen botsen er op die van anderen. En democratische gezindheid kan ook ongemakkelijke conclusies oproepen: zie de NSC-Kamerleden die na de uitslag vorig jaar, hoewel hun partij een gedoogrol wilde, moesten aanzien dat de PVV aanstuurde op regeren met NSC.

Stapjes

Je las het in het oprechte interview dat de opgestapte Rosanne Hertzberger (NSC) aan NRC-collega Guus Valk gaf. Zij had weinig tot niets met de wereld van Wilders. Maar zij is ook democraat. „Hadden wij tegen Nederland moeten zeggen: wij gaan onder geen beding met de PVV samenwerken, ondanks haar grote democratische mandaat?”

Zo vrat de democratie aan haar wereldbeeld. „Kunnen we het niet tóch proberen, met rechtsstatelijke waarborgen, met goede afspraken vooraf? Het is een proces van acceptatie geweest, het is in stapjes gegaan. Ook bij mij.”

Het veranderde de culturele afstand tussen beide partijen niet. NSC-oprichter Omtzigt noemde eerder zijn katholieke achtergrond „een bron van inspiratie”. Het populisme van Geert Wilders is altijd volmaakt atheïstisch geweest. Voor politiek gewin is wat hem betreft vrijwel elke normoverschrijding een optie.

Omtzigt wist het uit eigen waarneming. Maar ook hij zette de stapjes die Hertzberger zette. Zo gebeurt het nu dat de man die als CDA-Kamerlid in 2010-2012 ervoer dat het CDA door de samenwerking met de PVV in crisis raakte, nu ervaart dat NSC door de samenwerking met de PVV in crisis raakt. 

Geknakt

Hoewel ik me afvraag of hij dit voldoende doorziet. In korte tijd twee bewindslieden verloren, twee Kamerleden, al bijna een jaar beroerde peilingen. Een partij die een gezonde bestuurscultuur nastreeft, maar deelneemt aan een coalitie met een zeer ongezonde bestuurscultuur. Een partij die het belang van visie onderstreept maar in een coalitie werkt met een stapeltje standpunten – het ‘Hoofdlijnenakkoord’ – dat allesbehalve een visie bevat.

Wat dit betreft had Omtzigts zonnige terugkeer naar het Binnenhof, woensdag, iets absurdistisch: de grondlegger, voor de tweede keer hersteld (?) van een burn-out, die het gedeelde leiderschap van een partij op zich neemt die na een jaar werken met de PVV ook zelf opgebrand lijkt: Nieuw Sociaal Geknakt.

Nu keek ik van een afstand vaak wel op van de aanhoudende berichtgeving over Omtzigts welbekende grillen. Niet altijd onlogisch gezien zijn rol in de formatie. Tegelijk veranderden de normen.

Premier Ruud Lubbers (1982-1994, CDA) was zo hyperactief, leert een recente biografie, dat hij een dwangmatige behoefte had zich met andermans portefeuille te bemoeien. Zijn opvolger Wim Kok (1994-2002, PvdA) kon zo ijzig chagrijnig zijn dat sommige bewindslieden hem liever uit de weg gingen. Mark Rutte (2010-2024, VVD) werd soms zo boos zijn dat hij de gordijnen uit de rails trok.

Allemaal bekende feiten, die tijdens hun politieke leven hooguit zijdelings aandacht kregen: media concentreerden zich op inhoudelijke keuzes en machtsverhoudingen. In deze coalitie is het anders: de media-aandacht voor inhoud en macht verliest het van media-aandacht voor Omtzigts gecompliceerde persoonlijkheid. Maar is dat nou de kern van het probleem?

Ontluisterend

Deze coalitie heeft een andere handicap die het gemier over personen verre ontstijgt: het totále gebrek aan bestuurlijke capaciteit van de PVV. Toen de eerste verkenner, PVV-senator Gom van Strien, afviel na enkele dagen NRC-onderzoek – deze week bevestigd door het Hof – had de PVV niemand meer om haar regierol in de formatie waar te maken.

Wilders koos voor een verkenner uit de PvdA, Ronald Plasterk, die ook in de problemen kwam door NRC-onderzoek. Hij werd later niettemin Wilders’ kandidaat-premier maar moest zich, mede onder druk van VVD-kopstuk Johan Remkes, terugtrekken voor die functie.

Het gevolg: een formatie die tegen het einde niet eens een kandidaat-premier had. Ontluisterend.

Een krankzinnige zoektocht volgde, talloze kandidaten werden gepolst, uiteindelijk zei Dick Schoof ja. Intussen kwam Wilders’ kandidaat-vicepremier, beoogd minister van Asiel en Migratie Gidi Markuszower, niet door de AIVD-screening. Andere PVV-brekebenen zonder rechtsstatelijk besef traden aan.

En de vrouw die Markuszower verving, Marjolein Faber, grossiert op het belangrijkste beleidsterrein voor dit kabinet – asiel en migratie – in blunders en ander geknoei. Om maar te zwijgen van haar kappersrekening, waar Henk en Ingrid zich een heel jaar van kunnen laten knippen.

Capitulatie

En het pijnlijkste tijdens Omtzigts afwezigheid was dat NSC zelfs afzag van steun aan een D66-voorstel dat de PVV zou hebben gedwongen een ledendemocratie te vormen, waardoor ook die partij mensen zou gaan opleiden.

Eerder bepleitte Omtzigt zelf dat alle parlementaire partijen „intern democratisch” moeten worden. Waarna Wilders hem toebeet: „Waar bemoei jij je mee?”

Dus toen vorige maand uitkwam dat NSC er zich inderdaad niet meer mee bemoeide, gaf de partij de autonomie op die ze in de formatie bedong: ze capituleerde voor Wilders.

Notulen

Het voorlopige dieptepunt was dinsdag, toen oppositieleider Frans Timmermans (GL-PvdA) een debat aanvroeg na berichtgeving over het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC) wegens beladen discussies in het kabinet. Hij vroeg daarom ook publicatie van ministerraadnotulen. Nog in 2021 publiceerde het kabinet beladen uitingen in de ministerraad over de Toeslagenaffaire.

Het verschil:

  • Wilders in 2021, toen oppositie: „Alle stukken vrijgeven en morgen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat en geen steun voor de notulen.”
  • De VVD in 2021, toen coalitie: „Wij steunen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor dit debat.”
  • Caroline van der Plas in 2021, toen oppositie: „Wij steunen de aanvraag voor dit debat, en wel zo snel mogelijk.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat.”

Niets stond NSC op papier in de weg de oppositie te steunen. Maar fungerend fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven zei: „Voor ons is de kous af.”

Er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen

In de democratie blijven in dit soort modderige omstandigheden alleen de beste politici overeind. Vaak is het acteertalent. Vaak is het democratische intelligentie: het vermogen voldoende principiële winst te boeken in een omgeving die je voortdurend uitdaagt je principes op te geven. Vaak zijn het de politici die (later) het verwijt krijgen dat ze geen visie hebben, dat ze opportunistisch zijn, plucheplakkers, leugenaars.

En juist dit soort kritiek op de politiek is sinds de eeuwwisseling de basis voor de populariteit van nieuwe partijen. Maar die basis blijkt telkens te smal. De visie, principes en zuiverheid die ze aanbieden, worden in de Haagse praktijk vanaf dag één op de proef gesteld, in de partij, in de Kamer, in een coalitie, en dat vergt een evenwichtskunst die maar weinigen beheersen: ziedaar de val van NSC.

Lego

In dat opzicht was de systeemkritiek van NSC achteraf vooral een Nieuw Sociaal Construct. Het had alles te maken met Omtzigts weerzin tegen de monistische houding van Rutte, diens beslotenheid, en het opereren van het CDA daarin. Vandaar zijn hang naar goed bestuur, visie, tegenmacht en openheid.

Hij bouwde een partij als een Lego-project. Mooi uitgedacht, correct opgezet, veelkleurig uitgevoerd. Maar niet bestand tegen de realiteit. Want als je kiezers na dit jaar van chaos zou vragen naar de premier van hun voorkeur – Schoof, Wilders, Omtzigt, Rutte? – lijkt me de kans erg groot dat ze Rutte aanwijzen.

De realiteit na deze week is dat de coalitie, mocht het echt niet meer gaan, het kabinet met een gerust hart kan laten vallen. Na alle vernietigende berichtgeving dit jaar, recentelijk gevoed door het vertrek van vier NSC-politici in twee weken en Omtzigts wankele terugkeer, staat de schuldige van de verstoorde coalitieverhoudingen in de beeldvorming wel vast: NSC. Het maakt het voor de anderen relatief veilig zo nodig aan te sturen op een val: de veroorzaker is bekend.

Dus als één van de andere drie het echt niet meer houdt: er is een uitweg. Een uitweg met een bonus: er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen.


Column | Schoofhondje

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.

Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.

„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?

„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.

„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.

Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.

Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.

„Bedoel je Veldkamp?”

Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?

Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.

„Antisemiet” brieste hij en hing op.

„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.

De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”

We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.

Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.

„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.

Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.

Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.

„Soms”, knipoogde hij, „heel soms!”


Wat vindt NRC | Europa mag zich niet laten verblinden door vage hoop op vrede in Oekraïne

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.

Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?

Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.

Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.

Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.

De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.

Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.

De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.

Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.

Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.

Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.

De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.