N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
SP-congres Zelden waren SP-thema’s als armoede en koopkracht zo dominant in de campagne als nu, maar de SP staat in de peilingen op verlies. Hoe kan dat?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data105694601-6b680a.jpg)
SP-leden snappen er niets van. Eindelijk praat iedereen over socialistische thema’s als armoede, herverdeling en doorgeschoten marktwerking. Maar wie profiteren er van die sentimenten? Twee oud-CDA’ers: Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract) en Caroline van der Plas (BBB), en GroenLinks-PvdA.
Dat voelt dubbel, zeggen SP’ers zaterdag op het partijcongres van de Socialistische Partij in Arnhem. „Het is ontzettend fijn dat hier aandacht voor is”, zegt oud-partijsecretaris Hans van Heijningen (70) in de pauze, in de lege concertzaal van Musis Sacrum. „En het is zuur dat de SP daar vooralsnog weinig voordeel van heeft.”
In de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van meerdere peilingen, zakt de partij al maanden weg, en staat ze nu op drie tot vijf zetels: een halvering van de negen zetels die de socialisten nu hebben in de Tweede Kamer. Vraag SP’ers hoe dat kan, en er klinken externe omstandigheden: kiezers rennen steeds naar een nieuw politiek gezicht, de peilingen hebben een zelfversterkend effect, en de media geven SP-lijsttrekker Lilian Marijnissen te weinig aandacht.
Maar er klinkt, heel voorzichtig, ook wat hoop: als bestaanszekerheid het modewoord blijft van deze campagne, dan móét Marijnissen haar concurrenten toch wel kunnen verslaan in tv-debatten? Zoals het Zutphense raadslid Mart de Ridder vanaf het podium verwoordt: „Wij zijn het origineel.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104714722-1581e3.jpg)
Diezelfde boodschap verkondigde Marijnissen later die middag in haar toespraak, die het begin markeerde van de verkiezingscampagne. „Bestaanszekerheid”, zei Marijnissen, „is de brand die de politiek de afgelopen jaren zelf heeft aangestoken. Terwijl wij geprobeerd hebben de boel te sussen, gooiden zij olie op het vuur. En nu roepen ze moord en brand om hun eigen brand te blussen.”
Het is aan de SP, zei Marijnissen, „om te zorgen dat die belofte van bestaanszekerheid niet eenzelfde loze belofte is als de belofte van de nieuwe bestuurscultuur. Uiteindelijk sprak iedereen erover, maar is er niet iets wezenlijk veranderd.”
Worsteling met migratie
Maar zoals de aandacht voor armoede en ongelijkheid al enkele jaren toeneemt, is de neergang van de SP ook al langer gaande. Sinds haar aantreden in 2017 heeft Lilian Marijnissen zes verkiezingen op een rij verloren.
„Dat begrijp ik ook niet”, zegt Diny Hendriks (70) uit Drachten na afloop in de foyer. Toch zag ze het gebeuren. „Ik heb meegemaakt dat mensen van de SP overvlogen naar Forum voor Democratie. En Geert Wilders gooit nog steeds hoge ogen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data105535166-bef83b.jpg)
Migratie, zeggen veel congresgangers, is een lastig onderwerp voor de SP. Maarten Boshove uit Zwolle merkt het als hij langs de deuren gaat. „Dan sta je te praten en denk je: hier staat een kameraad tegenover me. En dan eindigt het weer met: alle huizen gaan naar vluchtelingen.”
De SP heeft het weinig over asiel, en profileert zich liever met scherpe standpunten over arbeidsmigratie. Tot een goed werkend vergunningstelsel is ingevoerd om misstanden te voorkomen, mag geen enkele economische migrant naar Nederland komen, staat in het verkiezingsprogramma.
Ook daar zijn SP-leden over verdeeld. Vanaf het podium betoogde Lesley Arp, raadslid in Den Haag, dat de SP zich niet moet richten op „mensen die op zoek zijn naar een beter leven, maar op het kapitalistische systeem dat hen vermorzelt”. Namens vier lokale afdelingen verdedigde zij een wijzigingsvoorstel: niet voor migranten moet er een tijdelijke stop komen, juist hun werkgevers moet een halt worden toegeroepen. Bedrijven die overwegend met arbeidsmigranten willen werken, mogen geen nieuwe vergunning krijgen. Een meerderheid van de zaal verwierp het voorstel, op advies van het partijbestuur.
Concurrent Omtzigt
Arp hoopt dat Marijnissen deze campagne stevig vasthoudt aan het onderwerp bestaanszekerheid, zegt ze in de pauze. „Ik vind het een beetje een lelijk woord, maar je schijnt het nu zo te moeten noemen.” De SP is in campagnetijd weleens „strategisch uitgeweken” naar andere onderwerpen, zegt Arp. „Maar hiermee kunnen wij ons onderscheiden.” Ook tegenover Omtzigt, denkt ze, die deze term groot heeft gemaakt en populair is onder voormalig SP-stemmers.
„Afgelopen week stemde Omtzigt tegen de Kamermotie van Jesse Klaver om het minimumloon te verhogen”, zegt Arp. „Dan zie je: hij staat aan een totaal andere kant. Dat kunnen wij duidelijk maken aan de kiezer.” Omtzigt vond de financiering van het hogere minimumloon riskant: een zwaardere belasting voor bedrijven zou hen naar het buitenland kunnen jagen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data105672245-1176ab.jpg)
In haar toespraak zette Marijnissen zich maar nauwelijks af tegen de populaire Omtzigt, en des te meer tegen GroenLinks-PvdA-lijstrekker Frans Timmermans, die het óók graag over bestaanszekerheid heeft. Ze verwees naar zijn Brusselse wachtgeldregeling, door te grappen dat in Heerlen nu „de duurste flyeraar ooit” rondloopt.
Ook keerde ze zich tegen klimaatmaatregelen als rekeningrijden en een vlieg- of vleestaks. Gewone burgers, vindt de SP, hoeven niets te merken van klimaatbeleid. „Je kunt kiezen voor ‘een-beter-milieu-begint-bij-jezelfmaatregelen’. Maar wij kiezen voor klimaatrechtvaardigheid. Waarbij een beter milieu begint bij Shell.”
Gaat het Marijnissen lukken om alsnog te verrassen? Sommige SP’ers zijn al blij zijn als de partij geen zetels verliest. „Ik verwacht geen wonder”, zegt oud-partijsecretaris Van Heijningen. „Als het resultaat niet al te dramatisch wordt… Dan brengt dat allemaal geen rampen met zich mee.”
