‘Riffijnen hebben geen andere keuze dan hun leven te riskeren, op zoek naar een waardig bestaan”, zegt psycholoog en mensenrechtenactivist Saloua el Omari Dahmani. Deze zomer vertrokken duizenden Marokkanen uit het Rifgebergte naar het Spaanse Almería. Het is geen nieuw fenomeen, want in de afgelopen jaren zijn Marokkanen vaker de zee overgestoken. Maar ze kiezen nu soms voor een riskante oversteek met een kano, jetski of zelfs met een parachute.
In 2023 bereikten tot zover zo’n 25.000 mensen illegaal Spanje, ruim 20 procent meer dan vorig jaar. Ruim 35 procent komt volgens het Europese agentschap Frontex uit het noorden van Marokko. Maar deze groep kwam niet via de Canarische Eilanden, een populaire route. Zij kiezen vaak voor de route door de Alboránzee, het westelijke gedeelte van de Middellandse Zee. De meesten reizen op klaarlichte dag op opblaasbare boten die anders worden gebruikt voor drugsvervoer. De boten zijn van de maffia die daarmee extra geld verdient. Een enkele reis – op een boot waar tot veertig mensen op kunnen – kost rond de tienduizend euro per persoon.
Terwijl het aantal migranten via de Canarische Eilanden volgens de kustwacht ook toeneemt, is het aantal Noord-Afrikanen dat rechtstreeks de Spaanse kust bereikt verdubbeld ten opzichte van 2022. Daarbij maken de Spaanse autoriteiten zich zorgen over de gevolgen van de aardbeving van 8 september voor emigratie naar Spanje.
Volgens mensenrechtenactiviste El Omari Dahman vertrekken veel Marokkanen – zowel minderjarigen en jongeren als gezinnen – vanwege de slechte omstandigheden in de Rif en omdat ze door de Marokkaanse regering cultureel, politiek en economisch worden onderdrukt. Hun identiteit wordt ontkend, onder meer door jarenlang de taal – het tamazight – niet te erkennen.
Dood van een visverkoper
Eind 2016 gingen de Riffijnen massaal de straat op. Aanleiding was de dood van visverkoper Mohsin Fikri. Hij werd geplet in een vuilniswagen, nadat zijn vis door corrupte agenten in beslag werd genomen en weggegooid. Hij sprong in de vuilniswagen om zijn vis – de enige vorm van inkomsten – te redden, maar toen het mechanisme van de wagen werd aangezet werd Fikri gedood.
„In plaats van internationale mensenrechtenwetten na te leven, werden honderden Riffijnen die protesteerden gearresteerd en veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf. Daarnaast werd het gebied totaal gemilitariseerd”, zegt El Omari Dahman. „Mensen hebben niet eens het recht om zich te uiten op sociale netwerken, laat staan om deel te nemen aan georganiseerde protesten.”
Om de onvrede in te dammen heeft de Marokkaanse overheid de afgelopen jaren kleine veranderingen ingevoerd. Zo werd in mei dit jaar het Amazigh-nieuwjaar, yennayer, erkend als een officiële feestdag. Het tamazight (de taal van de Amazigh-volkeren) is nu veel zichtbaarder in het land, bijvoorbeeld op verkeersborden, overheidsgebouwen en in de klaslokalen. Maar voor veel Riffijnen is dat niet genoeg. Het zou in het Rifgebergte nog steeds ontbreken aan basisbehoeften zoals goede infrastructuur, ziekenhuizen en scholen. „De Marokkaanse regering is erin geslaagd de Riffijnse bevolking het zwijgen op te leggen door journalisten en activisten te arresteren die de realiteit van het gebied lieten zien. Na dit zwijgen geeft de regering onrealistische informatie over wat er gebeurt en de wereld gelooft het. Riffijnen die in het buitenland wonen en die de waarheid van dat autoritaire regime proberen te laten zien, worden bedreigd.”
De mensenrechtenactiviste gelooft dat de Marokkaanse overheid de Riffijnen bewust de oversteek laat maken, omdat het „een zorg minder” is. Ook de Spaanse kustwacht slaat alarm en beticht Rabat van laksheid bij het controleren van de zee-grens.
Bilaterale betrekkingen
„Marokko heeft migranten altijd gebruikt als betaalmiddel voor bilaterale betrekkingen met Spanje en de EU, voor zijn eigen economische en geostrategische belangen”, zegt Helena Maleno Garzón, oprichter van mensenrechtenorganisatie Ca-minando Fronteras. De organisatie zet zich in voor de verdediging van migranten. „Je opent en sluit de grens om een deal te sluiten. In het geval van Marokko gaat het vaak om geld, maar er zijn ook territoriale belangen mee gemoeid, zoals de Westelijke Sahara”, legt Maleno Garzón uit aan de telefoon.
„Ook maritieme belangen spelen een rol, omdat Marokko eenzijdig de wateren van de Canarische Eilanden wil annexeren.” Volgens Maleno Garzón is het een vorm van chantage die ertoe leidt dat een groot deel van het geld nu wordt geïnvesteerd in militarisering van de grens en versterken van het leger.
Spanje kan de migranten hierdoor steeds minder goed opvangen door gebrek aan faciliteiten. En dat is problematisch want elke week komen honderden migranten, voornamelijk uit Senegal, aan in Spanje.
Afgelopen weekend kwamen op één dag meer dan duizend migranten op zes kleine boten aan op de Canarische Eilanden. Een van die boten had 320 migranten aan boord, een recordaantal volgens de Spaanse kustwacht. De migranten zijn ondergebracht in verschillende opvangcentra op de eilanden Tenerife, Gran Canaria en El Hierro, maar die zitten vaak al overvol. De regering heeft daarom elfduizend nieuwe opvangplaatsen beschikbaar gesteld op de eilanden zelf in onder meer hotels, hostels en kazernes. Daarnaast komen er vier accommodaties op het Spaanse vasteland, op terreinen van Defensie in Madrid, Alcalá de Henares, Cartagena en Sevilla. Deze week heeft de regering duizend migranten op drie vluchten naar Madrid gezet.
Zodra migranten de Spaanse kust bereiken, worden ze 72 uur in politiehechtenis gehouden om hun status te beoordelen. Gedurende deze tijd moeten ze juridische bijstand krijgen, worden minderjarigen eruit gefilterd, moet er informatie worden verstrekt over asielaanvraag en moet er gekeken worden of ze mogelijk het slachtoffer zijn van mensenhandel.
„Maar door gebrek aan mankracht worden deze stappen vaak overgeslagen. Vaak zijn de migranten binnen vijftien dagen dakloos of ze krijgen geld om naar kennissen te gaan op de Canarische Eilanden of het vasteland. Dat gaat in tegen hun rechten.”
Maleno Garzón helpt aan beide zijden van de grens migranten die op doorreis zijn om toegang te krijgen tot hun rechten. „Van begeleiding tot seksuele en reproductieve gezondheid van vrouwen, registratie in de burgerlijke stand van kinderen die geboren zijn tijdens de overtocht of in opvangcentra.” Daarnaast heeft Ca-minando Fronteras een noodlijn waar migranten gebruik van kunnen maken als ze gevaar lopen. „Wat wij ook erg belangrijk vinden is dat de nabestaanden van slachtoffers geholpen worden. Dat doen wij door de zoektochten naar de vermisten te begeleiden. We helpen met het identificeren van slachtoffers in de mortuaria en proberen lichamen terug te geven aan de nabestaanden.”
Een oplossing voor de problematiek zien zowel Maleno Garzón als El Omari Dahmani niet zo snel. „De Riffijnse bevolking moet haar waardigheid en identiteit terugkrijgen. De vrijheid en het respect voor hun rechten moet centraal staan. Ieder mens verdient het om een minimum aan hoop te behouden om in hun land van herkomst een voortbestaan op te bouwen. Niemand wil zijn thuisland verlaten”, besluit El Omari Dahmani.
Maleno Garzón: „Het beleid van Spanje en Marokko is nu gericht op het beheersen van de migratiestroom. De focus zou veel meer moeten liggen op een humaan systeem.”
Correctie (30-10-2023): In een eerdere versie van dit artikel stond een cijfer verkeerd uitgelegd. Het aantal van zo’n 25.000 mensen dat illegaal Spanje bereikte, geldt voor heel 2023 in plaats van alleen september.
