Spanje is best geëmancipeerd maar het machismo is nog niet verdwenen

„Het was het meest seksistische, arrogante, fascistische en zelfs antidemocratische dat ik ooit heb gehoord”, zegt Sonía Gómez Menéndez. De Spaanse feministe is woest over de uitleg van voetbalbondvoorzitter Luis Rubiales over zijn ongewenste kus aan voetbalster Jennifer Hermoso. Ik ga niet aftreden, zei Rubiales vorige week vrijdag, tot vijfmaal toe, onder luid applaus van een groot deel van zijn collega’s. Niet machismo is een plaag in Spanje, maar „nepfeminisme”, zei Rubiales.

„En daar bleef het niet bij”, briest Gómez, werkzaam voor Confluencia Movimiento Feminista, de koepelorganisatie voor alle feministische groeperingen in Spanje. „Hij beloofde ook het salaris van coach Jorge Vilda te verdubbelen.”

In de aanloop naar het WK kwam Vilda in opspraak nadat speelsters hem in een email aan de voetbalbond beschuldigden van ongepast gedrag. Zo zou hij hen op het trainingskamp hen gedwongen hebben hun slaapkamerdeur open te houden, zodat hij kon controleren of ze wel in bed lagen. De vrouwen die de email ondertekenden, werden niet geselecteerd. „Dat applaus, die beloningen en machtsmisbruik. Ze zijn allemaal Rubiales”, zegt Gómez.

Lees ook: Ongevraagde kus van voetbalbaas zorgt voor opschudding in Spanje: ‘We zouden de vrouwen moeten vieren. Dit is triest’

De voetbalbond-affaire vestigt aandacht op het ogenschijnlijk nog sterke machismo in Spanje. Maar de kwestie laat ook zien dat Spanje is veranderd door de grote feministische beweging die daartegen ageert.

Mobilisatie

Spaanse feministische organisaties kwamen na de kus direct in actie, al was half Spanje nog op vakantie. Wat volgde, waren demonstraties voor het hoofdkantoor van de voetbalbond en in het centrum van Madrid, waar honderden mensen bijeen kwamen om het machismo te veroordelen en steun uit te spreken aan Hermoso. Op sociale media ging #Estamoscontigo, een veelgebruikte hashtag onder feministen om machogeweld te veroordelen, weer viraal. Ook #SeAcabó, het is klaar, werd veel gebruikt.

„Wat er nu met Rubiales gebeurt, laat zien dat de samenleving bewuster en gevoeliger is geworden voor het identificeren van vormen van seksueel geweld”, zegt gendersocioloog Rosa Cobo Bedia, verbonden aan de Universiteit van A Coruña. „#SeAcabó is een waarschuwing: er is een einde gekomen aan straffeloosheid.”

Wat er met Rubiales gebeurt, laat zien dat de samenleving gevoeliger is geworden voor het identificeren van vormen van seksueel geweld

Rosa Cobo Bedia gendersocioloog Universiteit van A Coruña

Daar ging een lange geschiedenis aan vooraf. Al vóór de Spaanse burgeroorlog uitbrak in 1936, claimden vrouwen in de toen nog sterk door de Katholieke kerk gedomineerde Spaanse maatschappij hun positie in de samenleving. „De Spaanse Republiek gaf vrouwen ook die ruimte door zeer vooruitstrevende wetgeving in te voeren”, legt Gómez uit, verwijzend naar 1933, het jaar dat vrouwen stemrecht kregen. De beide wereldoorlogen zorgden dat vrouwen op grote schaal aan het werk gingen, ter vervanging van de mannen die aan het front zaten.

Terugslag

Een terugslag kwam onder dictator Francisco Franco. Vrouwen werden weer in de rol van huisvrouw en moeder gedrukt. Scheiden, abortus en anticonceptie werden verboden. Voor alles wat ze buiten de deur wilden doen, zoals reizen, moesten ze een toestemmingsformulier van een man hebben.

Hoewel dit veranderde na de dood van Franco in 1975 en het herstel van de democratie, is de machocultuur blijven bestaan. De extreemrechtse partij Vox, die in ruim tien grote gemeentes en vier regio’s regeert, staat bijvoorbeeld pal voor de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw. De partij vindt dat het feminisme het traditionele gezinsmodel demoniseert en vrijheid ontneemt aan vrouwen die ervoor kiezen om thuis voor de kinderen te zorgen.

Ook de kerk blijft een rol spelen, maar lang niet meer zo sterk. Niet alleen heeft het land zich losgemaakt van het katholicisme, ook is het feminisme de kerk binnengeslopen. Zo spraken vrouwelijke theologen zich uit over het discrimineren en achterstellen van vrouwen. Ze eisen gelijkheid en meer autoriteit. Begin dit jaar gaf de kerk gehoor aan deze oproep en beloofde beterschap. Ook de politiek is vooruitstrevend.

Lees ook: Vertrouwensbreuk in Spaanse coalitie om verkrachtingswet

Bovendien is de maatschappij opgeschoven. Spanje heeft als het gaat om vrouwen, vooruitstrevender wetten dan veel andere Europese landen. Er is de verkrachtingswet, de transgender- en abortuswet en het menstruatieverlof. Volgens Gómez en Cobo zouden die er zonder de feministische beweging nooit zijn geweest.

Strijd tegen ongelijkheid

„De strijd tegen ongelijkheid en seksistisch geweld kan alleen worden bereikt met beleid. Zowel op de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld door salarissen gelijk te trekken) als in het onderwijs; zowel in cultuur als in de wetenschap; zowel in het gezin als in de religie, enzovoorts”, somt Cobo op. „En zulk beleid kan niet tot stand komen zonder feminisme. Als het feminisme sterk is, als het vermogen heeft om te mobiliseren, dan zal de politieke macht een deel van dat ongemak voelen en het omzetten in rechten of openbaar beleid. Zonder feminisme kun je de levens van vrouwen niet verbeteren.”

Op het oog doet Spanje het redelijk wat betreft vrouwenemancipatie. In 2022 hadden 53,8 procent van de vrouwen een betaalde baan. 55,7% van de studenten aan de universiteit, is vrouw. In het bedrijfsleven zijn van elke 100 CEO’s maar zes vrouw, terwijl in de politiek momenteel dan wel weer de helft van de 22 ministersposten wordt bekleed door vrouwen.

De extreemrechtse partij Vox staat pal voor de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw

Volgens Gómez is Spanje er evenwel nog lang niet. „Jongens willen voetballers worden, omdat ze miljoenen kunnen verdienen. Meisjes weten dat ze zich dood moeten werken als ze professioneel willen voetballen om rond te komen”, stelt ze. „Een vrouw die een hoge positie wilt bekleden, moet waarschijnlijk haar gezinsleven volledig opgeven, terwijl dit nooit van een man wordt gevraagd. Bij sollicitatiegesprekken krijgen vrouwen nog steeds de vraag of ze een kinderwens hebben. Het antwoord bepaalt hun toekomst. Ondertussen blijven de machtsposities in handen van mannen. Het is heel lastig voor een samenleving om vrouwen te respecteren, als machomannen in die machtsposities blijven.”

Opvoeding

Voor diepgravende verandering is daarom meer nodig, betoogt Gómez. „We moeten ook naar onderwijs kijken. Als we daar al seksistisch worden opgevoed en opgeleid, dan heeft een wet geen zin. Het begint bij de opvoeding”, betoogt ze. „Genderstereotypen moeten volledig uitgeroeid worden. Een vrouw is een vrouw omdat ze hakken draagt. Nee, dat is een genderstereotype.”

Gómez gelooft dat zichtbaar maken van allerlei typen vrouwen een manier is om machismo tegen te gaan. „Van jongs af aan al, want als je pas begint bij adolescenten wordt het al ingewikkelder.”

Lees ook: Het succes van de Spaanse minister van Gelijkheid stokt

Ze denkt daarnaast dat ook de pers een eerlijker beeld van vrouwen kan neerzetten. „Neem het WK. Er waren weinig voorpagina’s waarop de kersverse kampioenen stonden afgebeeld. In plaats daarvan zag je Rubiales en coach Vilda. We zijn bijna vergeten dat de vrouwen de kampioenen zijn. Dit zou nooit bij een mannenploeg gebeuren”

„We hebben het glazen plafond gebroken, maar er zit nog een stalen plafond dat moet worden doorboord,” vat Gómez de situatie samen. En: „Mannen moeten gaan meedoen. Een fout die afgelopen decennia is gemaakt, is dat mannen niet bij het feminisme werden betrokken. We hebben ze nodig als goed geïnformeerde bondgenoten. Niet om onze posities in te nemen, maar om zich bewust te zijn van hun privileges en daar afstand van te nemen.”