Soldaten bij Kramatorsk hebben âalleen nog hun lichamenâ om de frontlinie op zijn plek te houden

Posted on February 23, 2024 by admin

Op het perron van het treinstation in Kramatorsk geeft een militair een vrouw met zwart haar in een rode jas een harde kus. En nog een. En nog een. Een laatste. Dan laat hij los en loopt met ferme stappen weg zonder achterom te kijken.

Zo neemt een soldaat afscheid van de vrouw met wie hij vijftien jaar is getrouwd. Ina heet ze, ze is 32. Zo dicht bij het front, met een partner in het leger, in een stad waar nog altijd heimelijke pro-Russen zijn, geven mensen hun achternaam niet. Vanaf haar stoel in de coupé vertelt ze wel dat ze samen drie tieners hebben. Praten over hoe graag ze wil dat haar man weer gewoon thuiskomt, thuis is, kan ze niet. Tranen springen in haar ogen.

Echt verlof, dat hebben de meeste Oekraïense soldaten al maanden niet of zelfs nog nooit gehad – Oekraïne kan niemand missen aan het front. Maar een dag of twee in Kramatorsk wordt ze door een commandant wel vaker gegund. Het biedt ze kans familie te ontmoeten. Op het treinstation wachten soldaten op hun echtgenotes en vriendinnen. Sommigen hebben bloemen, die ze vasthouden als hun geweer; bloemknoppen naar beneden.

Deze Oost-Oekraïense stad, op 25 kilometer van de frontlinie bij Bachmoet, is voor militairen een plek waar ze even van het civiele leven kunnen proeven. Er zijn restaurants en winkels. Er is handel in de huur van appartementen van gevluchte inwoners, waar ze kunnen slapen, wassen en douchen. Op straat lopen meer militairen dan burgers.

Wat vliegt daar? Een soldaat voor het station wijst naar de grijze lucht, waar een witte condensstreep naar boven trekt. „Ah, luchtafweer”, antwoordt zijn collega. Dan rolt een doffe knal met een restje schokgolf over het stationsplein. Uit de bomen schrikken zwermen vogels op. Voetgangers kijken even op, determineren de herkomst van het geluid, en vervolgen hun weg.

Dit weekend zijn er twee jaar voorbij sinds Rusland besloot het kleinere buurland Oekraïne binnen te vallen. Nog steeds is Moskou op alle manieren in de aanval. Wapen- en munitietekorten en grote verliezen van manschappen, brengen Oekraïne steeds verder in de problemen.

Soldaten nemen afscheid op het station van Kramatorsk.

Foto’s: Kostyantyn Chernichkin

Bergschoenen

Danyll draagt burgerkleding, maar zijn groene bergschoenen verraden hem. Hij is pas achttien, spreekt Engels en studeerde in Litouwen tot de dag dat hij achttien werd – vorige zomer – toen hij zich aanmeldde voor het leger. Verliefd staart hij naar de deuropening van de trein, waar Daria staat, tot de deuren dichtgaan en ze uit zicht is.

Afgelopen weekend stond hij nog in de cokesfabriek, in de laatste verdediging van de stad Avdiivka. „We zijn de vijand tot 35 meter genaderd. Ik kon hun ogen zien.” Hij heeft al meer dan een week niet geslapen, zegt Danyll, eerst vanwege de Russische vliegtuigbommen die boven de fabriek werden uitgestort en waar hij video’s van laat zien, daarna vanwege Daria.

Met een verhouding van zeven tegen één overweldigden de Russen afgelopen week de verdediging van Avdiivka, verklaarden de Oekraïense autoriteiten. De stad ligt op 15 kilometer afstand van de regionale hoofdstad Donetsk die sinds 2014 bezet is. Tien jaar hield Oekraïne daar de frontlinie op zijn plaats. Maar Rusland heeft Oekraïne er deze maand met brute kracht uitgejaagd: „Alleen onze brigade heeft daar in de laatste dagen al duizenden Russen gedood”, zegt Danyll. Hoe groot de Oekraïense verliezen zijn, wordt geheimgehouden. Duidelijk is wel dat ze onderbemand zijn, én onderbewapend. Ze moesten zich terugtrekken uit de stad.

Na twee jaar grootscheepse oorlog is het moreel tanende en zijn rekruten schaarser. Het eerste jaar stonden de mannen in de rij om hun land te dienen en was het animo zo hoog, dat niet voor iedereen een nuttige taak gevonden kon worden. Afgelopen jaar eindigde dat. Iedereen die graag bij het leger wilde, heeft zich al aangesloten.

Lees ook
Russen vielen bijna drieduizend Oekraïense burgerdoelen aan

Ondertussen lopen de verliezen op. Een onbekend aantal is gevangen genomen. NRC hoort verhalen van soldaten die slechts dagen of weken aan het front dienden voor ze zwaar gewond raakten of erger. Inmiddels kent iedereen wel iemand die aan het front is omgekomen.

Nu zijn er Oekraïense mannen die proberen de mobilisatie te ontduiken door valse papieren te kopen, de grens over te vluchten, door zich in te schrijven bij universiteiten of zelfs door onder te duiken. In de twee jaar sinds de oorlog begon wist de Oekraïense grensbewaking meer dan 24.000 mannen aan te houden die illegaal de grens probeerden over te steken.

Dit is niet volgens protocol, maar ik moet zeggen: in het eerste jaar had ik meer optimisme

De weerzin tegen de mobilisatie veroorzaakt een tweedeling in de samenleving. Want vraag een militair of hij nog vrienden heeft die niet willen dienen, en hij antwoordt: dat zijn mijn vrienden niet meer. Een Oekraïner die smoesjes verzint en bovendien geen geld inzamelt voor de troepen, verfoeien ze.

„We zitten in een heel moeilijke fase van de oorlog”, zegt Danyl. „Mensen beginnen de oorlog te vergeten. Maar de militaire jongens vechten niet voor een of ander hoger idee. We vechten voor onze familie, voor onze vriendinnetjes, voor onze vrouwen, voor onze kinderen.” Voor iedere levensveranderende ervaring die hij in zijn diensttijd heeft, laat hij een tatoeage zetten. De achttienjarige dient nu zes maanden aan het front. Hij heeft meer dan twintig tatoeages.

Oekraïense verdediging

Sinds halverwege januari is Kramatorsk weer vaker doelwit van Russische aanvallen. Met burgerdoden tot gevolg. Afgelopen dinsdagavond werd de stad ook beschoten met een Ch-22 Boerja, een raket met een explosieve lading tot bijna 1.000 kilo. Die explosie deed ramen in de wijde omgeving breken en verwoestte het waterzuiveringsstation, wat paniek onder de bevolking veroorzaakte over de veiligheid van het kraanwater. Door de oorlog is een deel van de inwoners zijn werk kwijtgeraakt en voor voedsel afhankelijk van humanitaire hulp.

Het logistiek knooppunt Kramatorsk staat al lang op Russische verlanglijst. In 2014 grepen door Moskou gesteunde gewapende separatisten er drie maanden lang de macht. Oekraïne gooide hen eruit, maar iedereen is het erover eens dat er nog altijd een flink aantal ‘wachters’ in de stad zijn: mensen die uitkijken naar een Russische annexatie. Doorgaans zijn dat mensen die simpelweg overtuigd zijn door de mooie verhalen van de Russische staatstelevisie, hoewel ze niet van de bank af zullen komen om Rusland dichterbij te brengen. Maar er zijn ook mensen die als spion opereren en gevoelige informatie over de troepen doorspelen.

Over de eerste groep, de openlijke pro-Russen, maken de militairen zich geen erge zorgen. Ze weten wel wie het zijn. Gevaarlijker zijn degenen die informatie inwinnen. Afgelopen donderdag werd er nog een vrouw gearresteerd die, zo luidt de verdenking, voor haar zoon in het bezette deel van Donetsk foto’s maakte van troepenbewegingen en militaire ziekenhuizen.

Inwoners van Kramatorsk bezig met herstel van een getroffen huis.

Het lijkt of het wantrouwen en de oorlogsmoeheid zich tussen de schouders van de inwoners van Kramatorsk hebben genesteld. Veel mensen trekken een boos gezicht als ze worden aangesproken door een onbekende, zeker één met vragen over de stad.

Niemand is optimistisch. Sinds de val van Avdiivka gaat iedereen ervan uit dat de Russen zullen proberen naar Kramatorsk door te breken. De verdediging zal eerst nog bij het industriestadje Kostyanty-nivka komen te liggen, 25 kilometer ten zuiden van Kramatorsk. Op gelijke afstand, in het oosten, vallen de Russische troepen al maanden aan bij Tsjasiv Jar. Daar liggen de Oekraïense troepen sinds het verlies van de stad Bachmoet – het is een redelijk goede positie, omdat het dorp op een heuvel ligt en de Russen van onder moeten komen. Maar niemand is er gerust op.

Ik lees onophoudelijk het nieuws. Maar daar schetsen ze het allemaal veel te rooskleurig

„Op het nieuws doen ze alsof alles oké gaat. Maar wij weten wel beter”, zegt Pavel, een soldaat met een Hollywoodglimlach die een paar dagen in Kramatorsk doorbrengt vanwege een hersenschudding. Hij liep naar de frontlinie toen een mortiergranaat in de buurt insloeg.

„Ik lees onophoudelijk het nieuws. Maar daar schetsen ze het allemaal veel te rooskleurig”, zegt Oleksandr. Hij heeft bruin haar en pretogen. Hij heeft een paar uur vrij en staat in een winkel voor soldatenbenodigdheden naar handschoenen te kijken. Aan zijn gezicht is het niet af te zien, maar hij dient al bijna twee jaar en vocht onder meer in Bachmoet.

„Dan schrijven ze ‘de situatie is moeilijk, maar onder controle’”, zegt een loopgraafgenoot die evenmin zijn voornaam wil geven. „En dat is heel ver bezijden de waarheid. Feitelijk kan het dan volledig klote zijn.”

„Ik snap het wel”, zegt Oleskandr. „Als mensen weten hoe het echt gaat, zou er net zoveel paniek ontstaan als in 2022, toen iedereen op de vlucht sloeg.”

Veel soldaten, zeker degenen die in de frontlinies dienen, moeten behalve hun wapen alles zelf kopen. Tot het eten dat ze meenemen naar de loopgraven aan toe – gedroogde kip, voor -Oleksandr. Op veel posities kan er niet of nauwelijks bevoorraad worden. Ze huren in de stad zelf hun appartementen en wassen daar zelf hun kleren. Er is wel een legerkloffie, maar wie ervan verzekerd wil zijn dat hij het ’s nachts, als het onder nul is, warm houdt, koopt zijn kleding zelf.

In een stad als Kramatorsk is de oorlog doorgedrongen in alles. Veel niet-noodzakelijke winkels zijn omgekat tot ‘VoenTorg’ – oorlogsbenodigdheden. Oleksandr: „Er zijn mensen die zeggen dat ze belasting betalen en de strijdkrachten op die manier steunen. Ik betaal ook belasting. Ik koop nu handschoenen en daarover betaal ik belasting. Als je het zo bekijkt vecht ik op twee fronten.”

Soldaat Hennadi Sitsj (55) rust uit in een zomerhuisje in Kramatorsk.

Rustpunt

Even buiten Kramatorsk hebben militairen van de 22ste brigade een basis ingericht. Basis is een groot woord: het zijn zomerhuisjes met tuinen waar de strijdkrachten hun intrek hebben genomen. Er is een veldkeuken en een velddouche. Binnen ruikt het naar brandhout.

Een van de mannen daar is Hennadi Sitsj (55). Hij komt uit Mykolajiv en meldde zich de eerste dagen van de oorlog aan. „De vijand stond vrijwel meteen buiten de poort.” Hij gooit een houtblok in de kachel en dringt erop aan om thee te zetten, met limoen erin. „Dit is niet volgens protocol, maar ik moet eerlijk zeggen: in het eerste jaar had ik meer optimisme.” Hij noemt de door het Westen beloofde wapensteun, die uitblijft. „Dat verzuurt de stemming.”

Hennadi heeft de bijnaam ‘uil’. In het civiele leven was hij acteur in kleine lokale producties. „We hoopten op meer hulp. Vanuit Amerika is nu alles opgehouden. Aan het front voel je echt dat er niet genoeg meer is. Misschien kun je het opschrijven, of tegen wat mensen schreeuwen, zodat iemand het hoort”, zegt Hennadi. „Wat we nu moeten doen is onmogelijk, dat is mijn mening.”

Tijdelijk afgeloste frontsoldaten hebben even tijd voor ontspanning in Kramatorsk.

Tijd voor ontspanning voor soldaten van 22 Br, in Kramatorsk.

Sinds de zomer beginnen de tekorten echt op te lopen, zegt Hennadi. Rusland heeft ondertussen honderdduizenden granaten van Noord-Korea kunnen kopen. Afgelopen week werd ook bekend dat Rusland honderden ballistische raketten van Iran zal kunnen krijgen. Tegelijk heeft Moskou de eigen wapenproductie flink uitgebreid.

Ook de Iraanse aanvalsdrones Shahed, maakt het land nu zelf. „Ze hebben zo veel wapens”, zegt Hennadi. „De aarde schudt, de bomen schudden, de huizen schudden van wat zij allemaal afschieten. Wij kunnen niets beantwoorden. De mannen van ons land houden de frontlinie op zijn plek met niets meer dan hun eigen lichamen.”

Begraafplaats

Het vers gegraven kerkhof voor militairen ligt ook buiten Kramatorsk. Op de begraafplaats zijn explosies te horen van het front, bij Bachmoet, 25 kilometer verderop, en klinken er geweerschoten van een trainingsveld, tegen een koor van hondengeblaf. Geluid draagt ver over de Pontische steppe.

Het laatste graf is twee weken oud. Automonteur Kyrylo Tisjsjenka kwam om op 7 februari. Hij werd 36, staat op zijn kruis. Na anderhalf jaar oorlog wilde hij zijn zesjarige dochter weer zien. Zijn vrouw was met haar gevlucht naar Tsjechië. In Oezjhorod, in het westen van Oekraïne, spraken ze af. Dat vertelde zijn broer aan de nieuwssite Kramatorsk Post, die alle doden in de stad portretteert.

Bij aankomst op het treinstation in Oezjhorod werd Tisjsjenka terstond gemobiliseerd. Hij kreeg een training en werd vervolgens in Zaporizja gestationeerd. Niet veel later kwam hij om door een Russiche drone-aanval. ‘Kyrylo,’ staat met de hand op een lint geschreven. ‘Liefs, van je vrouw en dochter.’ Hij heeft ze niet meer kunnen zien.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”