Slowaakse ouders willen niet dat hun kind met Roma-kinderen in de klas zitten

Posted on April 28, 2024 by admin

Langs hoopjes poep op straat, afval in de bermen en brandende vuilnishopen baant Dominik Selep (32) zich een weg in het Noord-Slowaakse dorpje Lomnicka. Hij valt op in het dorp, gekleed als prototype hipster: zwarte Dr. Martens-schoenen, spierwitte sokken, een zwarte designertrui en een zwart mutsje half over zijn hoofd getrokken.

„Een gezegende dag”, zeggen oudere bewoners tegen hem in de veronderstelling dat Selep wel van de kerk moet zijn. „Andere witte mensen dan van de kerk komen hier niet”, zegt hij zelf over Lomnicka, waar 3.500 mensen wonen die allemaal tot de Roma-minderheid in Slowakije horen.

De kinderen herkennen hem wel. Zodra hij langs hen loopt, verschijnt er een glimlach op hun gezicht. „Leraar, leraar, hoe is het met u?” roepen ze. De jongetjes stormen op hem af, enkele meisjes omhelzen zijn benen. „David, Stano, Ratko”, lepelt Selep hun namen op. „Hoe gaat het met je ouders, hoe gaat het met je broer, ga je überhaupt nog naar school?” vraagt hij aan de kinderen van wie de oudste zestien is.

Leraar Dominik Selep praat met zijn voormalige leerlingen

Selep was jarenlang leraar op de enige school in het dorp. „Ik kom uit een dorp verderop, achter de heuvel”, zegt Selep. „Maar ik kwam nooit in contact met de Roma. Ik wilde ze leren kennen”, verklaart hij zijn keuze om na zijn studie politieke wetenschappen les te gaan geven aan Roma-kinderen. Hij gaf drieënhalf jaar les in Lomnicka, maar werkt nu in een ander Roma-dorp als leraar. Toch bezoekt hij af en toe Lomnicka. „De mensen hier voelen als mijn familie.”

Slowaakse leraren op een school met Roma-kinderen zijn een uitzondering, laat staan Slowaakse kinderen op een school met Roma-kinderen. Slowakije kent namelijk hardnekkige segregatie van Roma-kinderen in het onderwijs. Roma-kinderen worden systematisch gescheiden van niet-Roma-kinderen, of „witte kinderen” zoals ze in Lomnicka worden genoemd.

Vader Rasto Hangurbadzo (40) in Lomnicka.

Kritian en Denisa Mirga en hun kinderen bij hun caravan.

In Slowakije gaat 65 procent van de zes- tot vijftienjarige Roma-kinderen naar scholen waar alle of de meeste leerlingen Roma zijn, blijkt uit EU-onderzoek. Velen van hen worden gescheiden van andere kinderen in aparte klassen of moeten naar speciale scholen voor kinderen met een licht verstandelijke beperking. Met als gevolg: slechte onderwijsresultaten, hoge werkloosheid en blijvende armoede.

Hoewel dit probleem al jaren speelt en Brussel Slowakije herhaaldelijk op de vingers tikte, is de segregatie de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Vorig jaar besloot de Europese Commissie om Slowakije voor het Europees Hof van Justitie te dagen omdat het EU-land Roma-kinderen discrimineert door hen in aparte klassen en scholen onderwijs te geven.

Ondertussen is discriminatie tegen de Roma-gemeenschap in Slowakije wijdverbreid en daar zit nauwelijks een verbetering in, blijkt uit een vijfjaarlijkse Roma-enquête van de EU. Bovendien werd de Roma-gemeenschap in recente politieke campagnes veelal als zondebok neergezet voor problemen in het land.

Bijna 10 procent van de Slowaakse bevolking is Roma – zo’n vijfhonderdduizend mensen in totaal. Daarmee kent Slowakije één van de grootste Roma-gemeenschappen van Europa. Zij leven veelal in armoedige dorpen met minimale voorzieningen, hebben een lagere levensverwachting dan andere Slowaken en minder dan één op de vijf van hen heeft een baan.

De straten van Lomnicka liggen vol afval.

Honderden kinderen in de straten

Tussen de vrouwen die tapijten schrobben op straat, joelen spelende kinderen. Honderden zijn het er in de enige straat die Lomnicka kent. Tientallen van hen stormen op Selep af. „Dit was een van mijn beste leerlingen”, zegt Selep over de zestienjarige David, die naar de middelbare school gaat in een dorp verderop én in een klas zit met niet-Roma-kinderen. Iets wat veel kinderen uit Lomnicka niet lukt. Maar volgens David is het simpel. „Zonder onderwijs kan ik niet werken en zonder werk ben ik niet nuttig”, zegt hij achter zijn lange neergeslagen wimpers. „Bovendien wilde ik graag naar een witte school om een andere cultuur en andere regels te leren kennen. Want witte mensen komen hier niet, omdat wij andere gebruiken hebben.”

Even verderop staat Ratko (14) die graag profvoetballer wil worden en uitblonk in wiskunde in Seleps klas. Ook hij kon vanwege zijn goede resultaten naar de middelbare school een dorp verderop waar hij in een klas terecht kwam met ‘witte’ kinderen. Maar hij stopte al snel. „Ik vond het moeilijk”, zegt hij. „Het niveau was heel hoog en sommige kinderen vonden mij leuk, maar anderen niet.”

De afstand tussen ‘het dorp verderop’ – Podolinec, waar docent Selep vandaan komt en de middelbare school van Ratko en David staat – en het Roma-dorp Lomnicka is slechts drie kilometer. Maar na die drie kilometer opent zich een totaal andere wereld. Aan de rand van Lomnicka staan de krotten. Woningen gemaakt van houten platen, met een golfplaat op het dak. Toilet of douche zijn er niet. Water halen ze af bij een tappunt, midden in het dorp.

Boven het dorp rijzen twee oude grijze flats op uit de tijd van het communisme, met rottende kozijnen en een modderstroom met afval voor de ingang. Hoe verder het dorp in, hoe beter de huizen. In het oudste gedeelte van Lomnicka staan enkele vrijstaande huizen. Die van de burgemeester is van de buitenkant het best onderhouden.

Burgemeester Maria Orackova: „Waarom zouden witte kinderen hierheen komen?”

Burgemeester Maria Orackova (54) – lid van premier Robert Fico’s Smer-partij, die openlijk tegen de Roma-gemeenschap ageert – kent het probleem van de schoolsegregatie, maar het lijkt niet op haar prioriteitenlijst te staan. „De helft van onze bewoners is onder de achttien jaar”, zegt Orackova schouderophalend. „We hebben honderdtwintig kinderen op de kleuterschool, negenhonderd kinderen op de basisschool en zo’n vijftig gaan naar de middelbare school.” Witte kinderen zijn er niet. „We zijn een 100 procent Roma-dorp, waarom zouden witte kinderen hierheen komen?”

Sabrina Orackova (20) – volgens leraar Selep zijn beste leerling – zit in haar ouderlijk huis, terwijl ze haar jongste kind vasthoudt. „Niet iedereen wil hier zo leven”, zegt ze over het afval in de straat en de hoge werkloosheid. „We hebben goed onderwijs nodig voor goed werk.” Daarom praat ze tegen haar kinderen (een en twee jaar) regelmatig in het Slowaaks, zodat ze niet alleen Romani leren. Ze is nu met ouderschapsverlof, maar hiervoor werkte ze als kok in een welnessresort. „Dankzij de goede lessen van Dominik”, zegt ze over leraar Selep.

Haar ouders hebben het onderwijs met de jaren achteruit zien gaan. Tijdens het communistische bewind in het toenmalige Tjsechoslowakije had iedereen werk en ging iedereen naar school, vertelt vader Rasto Hangurbadzo (40). „We hadden onderwijs, spraken Slowaaks en hadden altijd werk, voor de Roma-gemeenschap waren het betere tijden.”

„Ja”, zegt moeder Bozena Hangurbadzova (37), terwijl ze een schaal chocoladecake op tafel zet: „Veel mensen kijken op ons neer.”

De vader knikt.

Moeder: „Alleen God weet wat ons te wachten staat, maar de maagd Maria zei al dat er geen haat zou moeten bestaan en daar bid ik voor.”

Vader: „Mijn vrouw heeft gelijk. Politici verspreiden haat tegen onze gemeenschap en dat zouden ze niet moeten doen.”

Een met afval gevulde sloot stroomt dwars door Lomnicka.

Voetballer Ratko (midden) in gesprek met leraar Dominik Selep.

Roma-kinderen op paardenkar in Lomnicka.

Discriminatie zit diep

De segregatie van Roma-kinderen in het onderwijs is al decennia een onderwerp in Slowakije. Maar er lijkt weinig te gebeuren. De politiek trekt zich weinig aan van de Europese Commissie, die in 2015 een inbreukprocedure tegen het land startte vanwege discriminatie in het onderwijs. Ook maatschappelijk is er weinig druk om iets aan de situatie te veranderen. „Als mensen zouden kunnen stemmen voor segregatie of desegregatie in het onderwijs dan zou de meerderheid van de Slowaken kiezen voor segregatie”, zegt Pavel Hrica, directeur van de ngo Cesta Von (de uitweg) in zijn kantoor in Bratislava. „De discriminatie tegen Roma is geworteld in de Slowaakse maatschappij.”

Terwijl Roma en niet-Roma vaak wijzen naar de etniciteit als oorzaak van de segregatie, ziet Hrica vooral een maatschappelijk probleem. „Het gaat om intergenerationele armoede en sociale segregatie”, zegt Hrica. „De Roma-kinderen gaan vaak pas op hun zesde voor het eerst naar school, kennen meestal geen Slowaaks en zien dan voor het eerst een boek. Bovendien hebben ze thuis vaak te maken met stress, schulden en geweld.” De kinderen hebben een achterstand en daarom willen veel Slowaken dat hun kinderen niet in een Roma-klas zitten.

Met zijn ngo probeert Hrica de Roma-gemeenschap op verschillende manieren vooruit te helpen, beginnend bij de jongsten. „We leiden lokale Roma-moeders op tot vroedvrouwen, die gezinnen kunnen helpen de jongste kinderen voor te bereiden op school”, zegt Hrica. „Want de ontwikkeling van een kind in de eerste duizend dagen is bepalend voor de rest van zijn leven.”

Maar die hulp wordt niet overal even goed ontvangen. Moeder Bozena Hangurbadzo wilde in Lomnicka graag werken als vroedvrouw. „Maar de andere moeders accepteerden dat niet”, zegt ze. „Ze wilden niet dat ik geld zou verdienen met de opvoeding van hún kinderen. Terwijl sommigen twaalf kinderen hebben – te veel om überhaupt op te voeden.”

Lopend door Lomnicka vertelt leraar Selep dat onderwijs geven aan deze kinderen anders is. „Ik praat veel met ze over regels, over hoe ze moeten communiceren, hoe ze om moeten gaan met emoties.” Ook hij ziet dat het probleem vooral ligt in de structurele armoede. „Dat is het grootste probleem dat moet worden opgelost.”

Lees ook
De toekomst van de Slowaken is in één klap veranderd

Net als Jezus Christus

Als Selep de enige andere witte man in Lomnicka tegenkomt, kijkt hij raar op van zijn opmerkingen. Priester Lukas Bris (35) woont een halfjaar in Lomnicka. „Ik houd van deze kinderen”, zegt hij terwijl hij een rondje zieken doet „om samen met hen te bidden – net als Jezus Christus deed”.

Gevraagd naar het gesegregeerde onderwijs is hij stellig. „We moeten het hebben over de waarheid”, begint hij. „Het gaat niet om discriminatie, het gaat om hard werken. Ik kom uit een arm gebied, we hadden thuis niks, maar door hard werken kwamen we verder. Deze Roma-mensen werken niet. Ze moeten gaan werken.” Of hij hen daarbij kan helpen? „Ik hoef ze niet te veranderen. Ik woon hier, houd van de kinderen – het is mijn werk om van ze te houden. Zij moeten gaan werken.”

Priester Lukas Bris: „Het gaat niet om discriminatie, het gaat om hard werken.”

Sabrina Orackova hoort de woorden van priester Bris van een afstandje aan en buiten zijn zicht wil ze er graag op reageren. „Wij Roma, wij willen wel werken”, zegt ze. „En de discriminatie bestaat wel degelijk, veel Roma in het dorp werken namelijk wel. Het is juist zijn taak, als priester, om ons aan te sporen te gaan studeren.”

Zij is het levende voorbeeld dat die aansporing helpt, vertelt ze. Toen ze jonger was – „en luier” – wilde ze samen met een vriendin niet meedoen aan een wiskundewedstrijd. „We dachten dat we toch niet konden concurreren met de witte kinderen.” Maar de vorige priester in het dorp spoorde hen aan en beloofde een reis naar Rome als ze zouden winnen. „Hij zei: geef niet op.” Ze gaven niet op en wonnen de wiskundewedstrijd.

En zo vloog ze voor het eerst in haar leven in een vliegtuig naar het buitenland. In Rome zag ze de Paus, vertelt ze met glinsterende ogen. En misschien wel belangrijker: ze merkte dat mensen haar op straat als gelijke zagen. „We werden gegroet op straat en toegelachen”, herinnert ze zich. „Daar was geen discriminatie, het was daar perfect.”

Sabrina Orackova: „We hebben goed onderwijs nodig voor goed werk.”

Aan de rand van Lomnicka staan de krotten.

Lees ook
‘Tot ik sterf blijf ik boos dat ik geen keus had over sterilisatie’

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”