Senegalese oppositiepoliticus maakt zich op voor zijn ‘combat finale’

Natuurlijk moest het eindigen op straat. Voor zijn huis in Ziguinchor, gekleed in een felgroene polo en met een legerpetje op deed Senegals populairste en meest gevreesde oppositiepoliticus zijn toegestroomde aanhangers vorige week een belofte. „Het is tijd voor le combat final”, zei Ousmane Sonko (48). De eindstrijd. „We zien elkaar in Dakar.”

Twee weken lang blokkeerden honderden van zijn aanhangers zijn straat in Ziguinchor, in de zuidelijke regio Casamance. Zandzakken werden metershoog opgestapeld, boomstammen op de weg gesleept. Alles om te voorkomen dat ordetroepen hun leider zouden dwingen voor te komen in een rechtszaak die zijn politieke toekomst zal bepalen.

De voorman van Pastef – Les Patriotes zat nog verschanst in Ziguinchor toen de openbaar aanklager vorige week tien jaar cel tegen hem eiste wegens de verkrachting van een medewerkster van een massagesalon. Sonko ontkent. Het is een complot, claimt hij. Van president Macky Sall die hem zo uit de race voor het presidentschap in 2024 wil houden. Sonko en zijn aanhangers zijn niet van plan dat te accepteren.

Lees ook: In Dakar is een belofte geen erewoord meer

Er staat dus veel op het spel als de rechter donderdag uitspraak doet. Niet alleen Sonko’s presidentiële ambities, maar, zo vrezen Senegalezen, ook de ontregeling van hun land. Sinds de destijds 19-jarige vrouw in 2021 aangifte deed, braken herhaaldelijk dodelijke rellen uit. Ook de afgelopen dagen ging het mis, getuige het geluid van sirenes en zwarte rookpluimen die de lucht in Dakar vulden.

„Of Macky Sall trekt zich terug”, bezwoer de politicus, omringd door bodyguards, „of we gaan de confrontatie met hem aan om hier een einde aan te maken.”

Wie is deze man op wie alle ogen in het land nu zijn gericht?

Klokkenluider

Sonko wordt geboren in Thies, de tweede grote stad van Senegal, maar groeit grotendeels op in het zuidwestelijk gelegen Casamance, waar zijn vader vandaan komt. Deze regio, grotendeels van de rest van het land gescheiden door Gambia, kent een lange geschiedenis van weerstand tegen de bestuurders in Dakar. Het is een voedingsbodem voor rebellieën die er tot op de dag van vandaag aan de grens woeden.

Anders dan de meeste Senegalese politici, op wier cv’s diploma’s prijken van prestigieuze universiteiten als Sciences Po in Parijs, blijft Sonko in Senegal. Hij studeert rechten en gaat daarna naar de Senegalese École Nationale d’Administration, waar hij wordt klaargestoomd voor een baan in de ambtenarij. Net als zijn ouders. Eenmaal afgestudeerd krijgt Sonko een baan bij het Directoraat-Generaal Belastingen en Domeinen als belastinginspecteur.

Macky Sall heeft de instituties. De politie, de rechtspraak. Sonko heeft de straat

Alioune Tine burgeractivist

Daar begint, zonder dat hij dat direct doorheeft, zijn politieke carrière. Eerst klein, met de oprichting van een vakbond. Gaandeweg begint hij zich publiekelijk over zaken uit te spreken. Over de corruptie en fiscale fraude bij zijn werkgever. Over Senegals belasting ontduikende elite. En over president Sall, die deals sluit waar vooral zijn eigen familie van zou profiteren.

Sall is niet van die kritiek gediend en ontslaat Sonko in 2016 wegens schending van de ‘ambtelijke terughoudendheid’. Een dag later verschijnt de inspecteur alsnog op zijn kantoor en deelt op Facebook een foto van hem, zittend in een fauteuil. „Wachtend op de slapende leeuw”, schrijft hij triomfantelijk, verwijzend naar een waarschuwing van Sall aan de oppositie: „Je moet een slapende leeuw niet wakker maken.”

Het is Sonko ten voeten uit. Provoceren, confronteren. Hoe meer hij botst met het regime van president Sall, hoe meer zijn populariteit stijgt. „In zekere zin is Sonko Salls creatie”, zegt Alioune Tine, oprichter van denktank Afrikajom en een prominent gezicht in Senegals burgerrechtenbeweging. „Alle vervolgingen maken dat mensen hem willen beschermen.”

Sonko is een panafrikanist (beweging die uitgaat van gedeelde belangen van Afrikaanse volken), een nationalist en ook een populist. Hij pleit voor het verhogen van importtarieven, het heronderhandelen van handelsverdragen én het afschaffen van de CFA, de munt die Frankrijk haar voormalige kolonies in Afrika oplegde.

Dat maakt hem niet anti-Frans, nuanceerde de politicus eerder dit jaar in een interview met de Franse publieke radio en tv. Naast hem stond een Senegalese vlag en een portret van Thomas Sankara, Burkina Faso’s wijlen revolutionaire leider wiens woorden Sonko die middag echode: „Wat we willen is een evenwichtig partnerschap. Gagnant, gagnant.”

Zijn tegenstanders noemen Sonko een radicaal en een salafist, wat hij ontkent. Een conservatieve moslim is hij zeker. Net als het gros van de Senegalezen. Zo beloofde hij dat zijn eerste taak als president zal zijn om een strengere homowetgeving door te voeren (nu al geldt een celstraf van één tot vijf jaar voor vrijwillige homoseksuele contacten).

Klankbord

Bij zijn eerste gooi naar het presidentschap, in 2019, eindigde Sonko als derde. Dat kwam deels doordat twee van ’s lands belangrijkste oppositieleiders ontbraken: beiden waren door juridische procedures onverkiesbaar geworden. Politieke afrekeningen, klonk ook toen. „Daar was veel woede over. Sonko werd het klankbord van die woede”, zegt Mauriece Soudieck Pione, politiek wetenschapper aan de Université Gaston Berger in Saint Louis. „Toen barstte de affaire-Sweet Beauty los.”

In deze massagesalon in hoofdstad Dakar zou de politicus zich in 2020 en 2021 meermaals aan een medewerkster hebben vergrepen. Leugens, volgens Sonko, die wel toegaf de salon te hebben bezocht (voor „rugpijn”). Ook anderen, van politici tot activisten, plaatsen vraagtekens. Vooral omdat de zaak samenvalt met een gerucht dat dan steeds luider klinkt: president Sall zou, tegen de grondwet (en zijn beloftes) in, voor een derde termijn willen gaan.

Als Sonko zich in maart 2021 bij de rechtbank moet melden, roept hij zijn aanhangers op hem massaal te vergezellen. Het loopt uit op chaos. De politicus wordt gearresteerd en Dakar ontploft. Auto’s en winkels – vooral Franse – gaan in vlammen op. Veertien demonstranten komen om, de meesten door politiekogels. De boel kalmeert pas als ’s lands religieuze leiders interveniëren en Sonko wordt vrijgelaten.

Lees ook: Onrust in stabiel Senegal: ‘We moeten onze woede tonen’

Enkele maanden later eindigen lokale verkiezingen in een grote zege voor een oppositiecoalitie onder leiding van Sonko. Hijzelf wint het burgemeesterschap van Ziguinchor. Bij parlementsverkiezingen die daarna volgen, verliest de partij van president Sall voor het eerst de absolute meerderheid. Sonko mag niet meedoen: vanwege een „vormfout” zijn hij en andere oppositiepolitici uitgesloten. Ook dan breken rellen uit.

De achterban opzwepen

Nu het presidentschap lonkt, graven Sonko en de zijnen zich in. Want niet alleen de verkrachtingszaak hangt hem boven het hoofd; de politicus werd onlangs ook veroordeeld voor smaad – nadat hij een minister beschuldigde van corruptie. Ook die veroordeling kan hem onverkiesbaar maken, als zijn beroep wordt afgewezen.

Dus doet de politicus wat hij het beste kan: zijn achterban opzwepen. Vrijdag vertrok hij in een ‘vrijheidskaravaan’ vanuit Ziguinchor naar Dakar, zwaaiend vanuit een open dak naar mensenmassa’s die met hem mee renden. Na twee dagen grepen ordetroepen in en brachten hem eigenhandig naar zijn huis in de hoofdstad. Daar houden bussen vol gendarmes nu de wacht.

Sonko noch zijn aanhang laat zich hierdoor stoppen. In een livestream vanuit zijn woonkamer riep hij maandagavond opnieuw op tot „verzet, verzet, verzet”. Diezelfde dag gingen op meerdere plaatsen autobanden en auto’s in vlammen op. „Beide partijen gebruiken de wapens die ze hebben”, zegt burgeractivist Alioune Tine. „Macky Sall heeft de instituties. De politie, de rechtspraak. Sonko heeft de straat.”