Schrijver Niccolò Ammaniti: ‘Ik voel me licht onthecht van de wereld rondom me’

Acht jaar was het uitkijken naar een nieuwe roman van Niccolò Ammaniti. Met zijn laatste boek Anna, uit 2015, een sciencefictionverhaal over een dodelijk virus dat de wereld overspoelt en alleen kinderen laat overleven, voorspelde hij in zekere zin de pandemie. In zijn nieuwste, Het intieme leven, is de Romeinse auteur weer helemaal zichzelf: grappig, een tikje gemeen en bovenal meeslepend. Het verhaal begint als een gitzwarte komedie en mondt uit in een spannende thriller.

De plaats van afspraak is bij de schrijver thuis, in hartje Rome. Anna en Paola, een buldog en een speelse staffordshire-bullterriër, vormen het vrolijke welkomstcomité. De ravottende hondjes schieten geregeld voorbij in Ammaniti’s ruime, witte woonkamer, waarin achter de knalgele sofa’s een imposant en donker aquarium de aandacht trekt.

Ammaniti houdt van de paradox: tegelijk teruggetrokken auteur, maar als scenarioschrijver en regisseur ook vertrouwd met de Italiaanse wereld van showbizz en glamour. Hij is uiterst charmant, gastvrij en genereus met zijn tijd, maar ook moeilijk peilbaar. Soms doodernstig, dan weer lijkt hij met zijn antwoorden – of met de interviewer – te spelen.

In zijn jongste roman gaf Ammaniti zijn vrouwelijke hoofdpersonage Maria Cristina wezenlijke diepgang en kracht. En toch laat hij zich soms betrappen op een subtiel vleugje Zuid-Europees machismo. Zoals wanneer hij het heeft over de worsteling van vrouwen met ouder worden – in Italië gaat uiterlijke schoonheid boven alles. Soms lijkt hij koket, of provoceert hij daarmee juist? Met al dit soort lagen speelt hij ook in zijn boek.

Tussen zijn twee laatste romans zat Ammaniti niet stil. Hij schreef het scenario van de hilarische tv-serie Il Miracolo, over een atheïstische premier die na de ontdekking van een Madonnabeeld dat tranen huilt van bloed een religieuze volksgekte in Italië tracht te voorkomen. Hij regisseerde die reeks, en daarna ook de verfilming van zijn sciencefictionroman Anna. En toen overspoelde een écht virus de wereld, en de lockdown zou de schrijver opnieuw duwen in de armen van de literatuur.

Dat komende herfst ook zijn nieuwe roman wordt verfilmd, is best spannend en uitdagend, geeft Ammaniti toe. „Immers, La vita intima slaat in het Italiaans op iemands seksleven – en daarom zit er dus zeker ook een portie seks in dit verhaal – maar tegelijk gaat dit net zo sterk over het gevoelsleven van het hoofdpersonage, over haar intiemste gedachten en diepste angsten”, zegt de auteur, bij een gitzwarte espressokoffie aan zijn design-eetkamertafel. Een deel van ons innerlijk leven, zoals onze obsessies en terugkerende gedachten, delen we volgens hem niet makkelijk, zelfs niet met onze partner. Maar terwijl dialogen goed werken in film, wordt het een stuk complexer om op camera het innerlijke leven van zijn personages te belichten.

„Ogenschijnlijk heeft Maria Cristina Palma alles wat haar hartje begeert”, zegt de schrijver over zijn hoofdpersonage. „Ze is van rijke komaf , wordt de mooiste vrouw ter wereld genoemd, en is bovendien getrouwd met de Italiaanse premier.” Kortom, Maria Cristina is zó bevoorrecht, dat het eerst moeilijk lijkt je met haar te identificeren.

Snel blijkt echter dat deze vrouw niet te benijden is. Als de First Lady van Italië in het openbaar dreigt te praten, krijgt de entourage van haar man het Spaans benauwd. En dan duikt plots een twintig jaar oude video op, die niet alleen haar lot en haar publieke leven dreigt te bezegelen, maar ook dat van de Italiaanse regering. Haar angst brengt haar aan de rand van een zenuwcrisis. Ammaniti duikt in de vloedgolven van Maria Cristina’s innerlijk leven, tot in de meest ongemakkelijke details.

Maria Cristina wordt geleefd. De mediamanager van haar man is een excentrieke goeroe die in een stinkende camper woont, en die bepaalt wat zij zegt, draagt, en welke haarkleur geschikt is. De premier zelf is vooral met de peilingen bezig. „Ik maak alleen maar een foto van de situatie”, reageert Ammaniti. „Politici zijn voortdurend op zoek naar bevestiging, naar populariteit. Onlangs belde onze premier Giorgia Meloni in een tv-uitzending live met Fiorello (een Italiaanse tv-presentator en comedian, red.) en deed alsof ze een imitator was van zichzelf. Hilariteit alom, natuurlijk, maar je stelt je dan toch de vraag of een premier zich echt met zo’n grap bezig moet houden. Met Meloni hebben we eindelijk een vrouw aan het roer in Italië, en daarover ben ik best tevreden, ook al omdat ze vrouwelijke sensibiliteit toevoegt aan haar rechtse partij. Maar zo’n tv-grap heeft wel als enige doel om sympathiek over te komen.”

„In de politiek telt hoe je je presenteert, wat je aantrekt en wat je zegt. Tegelijk ontbreekt het aan projecten op de lange termijn. Doorgaans reageren politici ad hoc, ze spelen in op de situatie. Ze vinden het ook volstrekt normaal als ze in korte tijd, en zonder uitleg, radicaal van mening veranderen. In politieke interviews, tenminste in Italië, zie je irritante karakters die vooral niet antwoorden op de vraag. Zoals een kind dat aan zijn vader vraagt waarom het naar school moet gaan, en als antwoord krijgt: vanavond eet jij soep.”

Was het ooit anders?

„Ik ben een kind van de jaren zestig, toen er nog politieke ideologieën waren en gedachten die als richtlijnen golden. Ik beweer niet dat politici toen niet corrupt waren, maar destijds had je nog de indruk dat de politiek een soort roeping was. Vandaag de dag hebben politici geen roeping meer. En om hun positie te behouden of op te klimmen, concurreren ze met rivalen in hun eigen partij.

„Domenico Mascagni, de premier in mijn boek, vreest zijn eigen partijgenoten meer dan de oppositie. Paleisintriges nemen zoveel tijd in beslag, dat leiders geen tijd meer hebben om zich bezig te houden met het land.”

Niet premier Mascagni, wel zijn vrouw Maria Cristina speelt de hoofdrol in dit verhaal. Waarom?

„Maria Cristina wordt gezien als een trofee waarachter de politieke armoede van haar echtgenoot schuilgaat. Dit overkomt vooral zeer mooie vrouwen, van politici, maar ook van voetballers of rijke ondernemers. Zulke vrouwen posten vaak de hele dag door foto’s, en ik vroeg me af wat daarachter kon schuilen. Hoe de relatie eruit zou zien van zo’n vrouw met een politicus die langzaam wordt gecorrumpeerd door de politiek, overweldigd door een gewicht dat hij niet kan dragen. Ik popelde om in het hoofd te kruipen van zo’n bloedmooie, en bekende vrouw.”

‘De tijd verstrijkt, maar het lichaam moet hetzelfde blijven. Een treffend concept’

Niccolò Ammaniti bleek eerder al een meesterverteller vanuit het standpunt van een kind. Hij brak internationaal door met Ik ben niet bang, een verhaal over een jongetje dat een akelig geheim ontdekt. Ook in die andere bestseller Ik haal je op, ik neem je mee speelt een kind een belangrijke rol. „Ik heb geen kinderen, maar ben natuurlijk zelf zo’n jongetje geweest.”

Om in de huid van een volwassen vrouw te kruipen, moest hij eerst scherp observeren. „O maar dat is geen karwei hoor, dat zou ik voortdurend kunnen doen”, zegt hij met pretlichtjes in de ogen. Het resultaat van die observatie is een mix van hilarische én zeer dramatische momenten. Ammaniti wroet naar hartenlust in Maria Cristina’s diepste angsten en gedachten, en schetst tegelijk haar vrouw-zijn, soms op tragikomische wijze.

Als de premiersvrouw op een receptie beschonken raakt, achtervolgt een wildvreemde Indiase kapster haar tot in het toilet. Waar ze na een huilbui ook nog moet aanhoren dat ze een uitgroei heeft die echt iedereen zal opmerken. De kapster dringt aan tot ze het zilveren strookje mag bijwerken met een beetje mascara.

Voor Maria Cristina, 42 jaar, lijkt haar uiterlijk van levensbelang.

„Een periode die tegelijk heel interessant en moeilijk is bij vrouwen die er tussen hun dertigste en hun zestigste precies hetzelfde uitzien. Niet álle vrouwen natuurlijk, maar wel de vrouwen die in het publieke oog lopen, en ook modellen en influencers. Ze laten zich ombouwen of ze posten online bijgewerkte foto’s.”

Geldt dat niet vooral in een land als Italië, waar Berlusconi op zijn tv-zenders het concept van de schijnbaar eeuwig jonge vrouw heeft geïntroduceerd?

„Het verband met Berlusconi zie ik niet meteen, want dit fenomeen lijkt me echt niet uitsluitend iets Italiaans. Overal streven actrices naar die zogenaamd eeuwige jeugd. In films en bij Netflix gaat de rol van een vijftigjarige vrouw naar een actrice van veertig, en dezelfde logica speelt ook in de reclame. Een antirimpelcrème wordt ook aangeprezen door een jongere vrouw die er goed uitziet.”

Voelt u medelijden met vrouwen die jarenlang strijden tegen veroudering?

„Ja, ik voel met hen mee. Aan de buitenkant zien ze er jarenlang identiek uit, maar vanbinnen woedt een storm. De menopauze komt dichterbij, het moment breekt aan dat ze geen kinderen meer kunnen krijgen. Ouder worden is complex in deze moderne maatschappij, vooral voor erg mooie vrouwen die als schoonheidsiconen werden beschouwd.”

Maar Maria Cristina beantwoordt juist niet aan het vooroordeel ‘erg mooi en dus vast dom’. Zij krijgt juist steeds meer diepgang. Als lezer ga je piekeren over wat haar overkomt.

„Ze kreeg altijd te horen dat ze te mooi is om ook intelligent te zijn, en haar schoonheid isoleerde haar. Maar plots duikt die video op en zij begint te onderzoeken en te graven, en ze graaft ook in zichzelf. Ze is vol schaamte en best preuts. Ze schaamt zich zelfs voor wat ze denkt. Uiteindelijk gooit ze haar leven in de waagschaal voor iets groters. Zo wordt het een Bildungsroman. Maria Cristina vindt haar eigen mening en doet, in alle waanzin, iets heel moedigs. Ze is een van mijn diepzinnigste personages.”

Uw boek leest ook als een forse aanklacht tegen tv-journalistiek in Italië, en tegen de media in het algemeen. Bewust?

„Alles draait om klikcijfers. Elke hiërarchie in het nieuws is zoek, tenminste in Italië. Nieuws over de scheiding tussen voetballer Francesco Totti en Ilary Blasi is blijkbaar evenveel waard als de bommen op Kyiv, of een hond die capriolen maakt terwijl hij de bal graait. Alles is even belangrijk op de homepage van een krant, en jij moet zelf maar beslissen wat jou interesseert. Die trend brak echt door toen online nieuws de bovenhand kreeg op de gedrukte krant.”

U hanteert een hoog verteltempo en bent genereus met visuele prikkels. Speelt u zo dan zelf ook niet in op de kortere aandachtsboog van lezers in deze internettijd?

„Nee, ik heb altijd filmisch geschreven, ook voordat ik scripts ging schrijven of ging regisseren. Ik vind het wel moeilijk om ook als schrijver niet langer te kunnen doen alsof sociale media niet bestaan. Je kunt geen personage meer schetsen met een betekenisvolle maatschappelijke rol, zoals een premier, zonder het over diens bestaan op sociale media te hebben. In deze roman plaats ik dat aspect centraal, en op die manier kan ik ermee leven.”

U bent zelf niet actief op sociale media, voor zover ik kon nagaan. Heeft dat een reden?

„Ik heb enkele fake profielen, zodat ik zaken kan bekijken. Uiteraard kies ik zelf voor die online anonimiteit. Ik wijt het aan sociale media dat opinies tegenwoordig zo sterk zijn gepolariseerd. Ook tv speelt daarbij een rol; daar komen steevast tegenovergestelde meningen aan bod. Vroeger vond je altijd wel een raakpunt, ook met wie er politiek anders over dacht. Maar toen er een vaccin tegen het coronavirus werd gevonden, spleet dat Italië in tweeën.”

„Ik heb biologie gestudeerd en ik geloof dat wetenschap vooruitgang brengt. Maar het vaccin was als een rivier die de Italiaanse bevolking in twee groepen verdeelde, ook in mijn omgeving. En nu is in Italië het debat over Oekraïne weer net zo sterk gepolariseerd.”

Vroeger sprak u soms over de last om aan een roman te beginnen. Speelt dat na dertig jaar carrière nog steeds?

„Nee, nu speelt iets anders. Nu ik ouder word, ervaar ik eerder een licht gevoel van onthechting tegenover de wereld rondom me, vanuit de overtuiging dat ik mijn eigen ideeën heb, en daarnaast misschien andere verlangens en noden. Ik voel niet het verlangen naar Dubai te gaan om te tonen dat ik daar op een strand lig, terwijl het thuis koud is en iedereen daar aan het werk is. Je vraagt je dan af of je met wie wel zo in het leven staat, nog kunt communiceren, en je denkt dan: wel, misschien niet.”

Dat klinkt inderdaad onthecht. Maar media en showbizz zijn toch ook sterk uw wereld?

„Ik beweer ook niet dat ik totaal onthecht ben van de wereld rondom mij. Als we een serie draaien, zie ik uiteraard veel mensen. Ook om inspiratie op te doen voor mijn romans, moet ik wel naar buiten. Ik hou gewoon niet altijd van een even druk sociaal leven. Precies dit is mijn punt: je eigen imago uitbouwen, en misschien wel een ander beeld ophangen van jezelf, behoort allang niet meer exclusief tot de wereld van showbizz en film. Door sociale media kan iedereen – van onbekende mensen tot politici – aan imagebuilding doen. Eerder dan een waardeoordeel is dat een observatie. Als een man die uit de vorige eeuw stamt, stel ik vast dat de relatie van mensen tot de wereld grondig is veranderd.”