Schrijver en kunstenaar Jan Cremer is woensdag op 84-jarige leeftijd overleden. Dat heeft zijn uitgever, De Bezige Bij, bekendgemaakt. „Nederland verliest een icoon, die de kunst en literatuur ten diepste heeft veranderd”, zo schrijft de uitgeverij in een reactie. „We zijn intens bedroefd en diep getroffen door zijn dood.”
De in Enschede geboren schrijver en kunstenaar introduceerde zichzelf in 1964 aan het Nederlandse publiek met het boek Ik, Jan Cremer. Zijn boek, dat Cremer schreef toen hij 21 jaar oud was, ontlokte veel reacties vanwege het gedurfde taalgebruik en de expliciete seksscènes. Het autobiografische boek werd in Nederland haast onmiddellijk een daverend succes — eerste oplage van vijfduizend exemplaren was binnen een week uitverkocht — en groeide uiteindelijk uit tot internationale bestseller.
Twee jaar later bracht hij het vervolg Ik, Jan Cremer deel 2 uit, dat eveneens succesvol en spraakmakend was. Cremer, die zijn opleiding genoot aan de kunstacademies in Arnhem, Den Haag en Parijs, woonde sinds eind jaren vijftig samen met zijn vrouw Babette in Amsterdam.
In 2020 ontving hij nog de Amsterdamse Frans Bannink Cocqpenning. Die onderscheiding geldt als erkenning voor mensen die zich minstens tien jaar bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor Amsterdam. Loco-burgemeester Rutger Groot Wassink noemde Cremers’ grootste verdienste destijds dat hij „zich nooit iets van conventies heeft aangetrokken”. Hij omschreef de schrijver als „een voorganger en een pleitbezorger van het vrije Amsterdam zoals we dat nu kennen en waar iedereen welkom is”. Later dat jaar opende Museum JAN in Amstelveen een tentoonstelling waarin Cremers’ werk aan het publiek werd getoond. Cremer zal in besloten kring begraven worden.
Drie weken geleden maakte de Leidse universiteitsbibliotheek bekend dat ze 400.000 buitenlandse proefschriften zou gaan vernietigen, maar dinsdag werd duidelijk dat er een streep gaat door dit voornemen. The Internet Archive neemt de dissertaties over en zal ze digitaliseren en online beschikbaar maken.
Het gaat om 400.000 buitenlandse proefschriften van na 1850. Vanaf haar oprichting in 1575 tot 2004 heeft de Leidse UB deelgenomen aan een uitwisselingsprogramma voor proefschriften met diverse buitenlandse universiteiten. De in die periode ontvangen dissertaties nemen 3,2 kilometer plankruimte in beslag (op een totaal van 125 kilometer).
De proefschriften waren niet gecatalogiseerd en daardoor in de praktijk nauwelijks bruikbaar. Om deze reden, en omdat ze schaarse ruimte in het depot bezetten, besloot de bibliotheek ze af te stoten. In de praktijk betekende dit dat ze tot pulp vermalen zouden worden.
Albert Einstein
Het besluit van de Leidse UB stuitte op onbegrip. Anton van de Lem, gepensioneerd conservator oude drukken van de Leidse UB en als Scaliger fellow nog altijd verbonden aan het instituut, zei in NRC dat hij jammer vond dat de bibliotheek koos voor „de gemakkelijkste oplossing”.
Een kleine steekproef voor een tentoonstelling in 2005 had dissertaties opgeleverd van onder meer Niels Bohr, Marie Curie, Emile Durkheim, Albert Einstein, Otto Hahn, Carl Jung, J. Robert Oppenheimer, Max Planck, Luigi Pirandello, Gustav Stresemann en Max Weber.
Jos Damen, hoofd van de Leidse African Library, was daarom ook kritisch op het plan. In het Leids Universitair Weekblad Mare zei hij: „Er kunnen nog veel meer verborgen schatten tussen zitten. En buitenlandse universiteiten zullen niet alles zelf meer hebben.”
Alvorens tot het besluit voor afstoting te komen, had de Leidse UB bij buitenlandse universiteiten gepolst of zij interesse hadden om (een deel) van de collectie over te nemen. Dat bleek niet het geval. De bibliotheek aan de Witte Singel is nu heel verheugd, aldus een woordvoerder van de universiteit, dat The Internet Archive „deze collectie een tweede leven kan geven”.
Alle menselijke kennis
The Internet Archive is een website en project dat tot doel heeft universele toegang te bieden tot alle menselijke kennis. Het bedrijf is gevestigd in San Francisco in de Verenigde Staten. De website bevat op dit moment 835 miljard webpagina’s, 44 miljoen boeken en teksten, 15 miljoen geluidsopnames (inclusief 255.000 live concerten), 10,6 miljoen video’s (inclusief 2,6 miljoen tv-nieuwsprogrammas’s), 4,8 miljoen afbeeldingen en 1 miljoen software-programma’s.
Daar komen nu dus de 400.000 Leidse proefschriften bij. „De boeken worden op dit moment ingepakt en gereed gemaakt voor verscheping naar de VS”, aldus de woordvoerder.
‘Ik zou prachtige symfonische muziek kunnen schrijven”, zei Louis Andriessen (1939-2021) ooit, maar de crux van zijn meesterwerk De Staat was nu juist om dat níét te doen. De Staat sloeg op 28 november 1976 in als een bom en vestigde ook internationaal Andriessens reputatie als voornaamste Nederlandse componist. Vrijdag speelt het Rotterdams Philharmonisch Orkest De Staat in de Doelen, gekoppeld aan de Harmonielehre van John Adams, en gedirigeerd door Adams zelf.
Nog een citaat: „De Staat van Louis Andriessen is het enige werk van een ander dat ik graag zelf gecomponeerd zou hebben”, aldus John Adams in het Rotterdamse programmaboekje. Wat maakt juist deze compositie van Andriessen zo bijzonder? Heeft het stuk nog altijd zo’n impact? En wordt het eigenlijk veel gespeeld?
Om met die laatste vraag te beginnen: ja en nee. Op de website van het recent opgerichte Louis Andriessen Platform staan 77 uitvoeringen sinds de première achtenveertig jaar geleden, wat neerkomt op een gemiddelde van 1,6 keer De Staat per jaar. Maar in de lijst ontbreekt in elk geval een uitvoering in Warschau in 1977, die volgens Andriessen de eerste uitvoering buiten Nederland was. De lijst is dus niet compleet. Ook de huidige concertreeks door Asko|Schönberg en Ensemble Klang, waarvoor Andriessens leerling Oscar Bettison speciaal een companion piece schreef, staan niet in de lijst. In november zijn er nog drie concerten van die tournee.
Onorthodoxe bezetting
Belangrijker dan het precieze aantal uitvoeringen is echter dat De Staat over de hele wereld gespeeld wordt, van de VS tot Australië en van Finland tot Wenen. Het is een moderne klassieker, een stuk dat je gehoord moet hebben, dat vinden ze ook in Albuquerque. Alleen: vanwege de onorthodoxe bezetting en de moeilijkheidsgraad is De Staat een lastig werk om te programmeren. Dat het zichzelf daarmee niet uit de markt heeft geprijsd tekent zijn voortdurende relevantie.
Die vreemde bezetting is niet zomaar een gebbetje van de componist, maar raakt aan de kern van waar het werk over gaat. Andriessen componeerde voor vier vrouwenstemmen, vier hobo’s of althobo’s, vier trompetten, vier hoorns, drie trombones, bastrombone, twee elektrische gitaren, elektrische basgitaar, twee harpen, twee piano’s en vier altviolen. Dit ensemble wordt deels uitversterkt, om de onderlinge balans te regelen en om een rock-’n-roll-volume te bereiken. „De manier waarop de musici worden ingezet en de combinatie van instrumenten is gericht tegen het symfonieorkest”, zei Andriessen in 1991 in een interview met Ruth Dreier, opgenomen in zijn boek Gestolen tijd.
Lees ook
Rebel Louis Andriessen was grootste Nederlandse componist sinds eeuwen
Andriessen was van mening dat het symfonieorkest en de concertzaal hadden afgedaan – want „bourgeois” – en dat muziek midden in de samenleving moest staan om een maatschappelijke functie te hebben. Als medeoprichter en pianist van het coöperatieve Orkest De Volharding speelde hij zelf veelvuldig op straat. De ironie wil dat De Staat in première werd gebracht in het Concertgebouw in Amsterdam, met op het podium het door musici van het Concertgebouworkest opgerichte Nederlands Blazers Ensemble.
De vier vrouwenstemmen zingen in het oud-Grieks fragmenten uit de ‘Politeia’, Plato’s dialoog over de ideale staatsinrichting. Plato meende dat muziek de macht had om mensen vergaand te beïnvloeden en dat sommige muziek daarom verboden moest zijn in de ideale staat. Als je de wetten van de muziek verandert, veranderen namelijk ook de wetten van de staat, klinkt het in het slotkoor van De Staat. Die macht had Andriessen als componist maar wat graag gehad, zei hij: „De woede van het stuk komt voort uit mijn teleurstelling over het feit dat Plato het mis had.”
Plato’s ideaal heeft ongemakkelijk totalitaire trekken, die door Andriessen geïroniseerd worden. De tekst is volstrekt onverstaanbaar en heeft ook geen dramatische functie, de stemmen worden eerder instrumentaal ingezet. Alle partijen zijn even belangrijk en even moeilijk. Het spelen van De Staat is een vorm van arbeid, een solidariteitsverklaring met de werkende klasse. Een typisch andriesseniaanse paradox is dat dergelijke anarchistisch-marxistische sympathieën zijn uitgewerkt in een hyper-gereguleerde partituur waarin geen radertje uit de pas mag draaien.
Het resultaat is een muzikale machine die zijn weerga niet kent en die live nog altijd een verpletterende indruk maakt. De hypnotische opening van kronkelende hobolijnen is Andriessens hoogstpersoonlijke variant van de vroege minimal music van Philip Glass en Terry Riley. Maar de energie, de beukende ritmes, het gebruik van volksmuziekflarden en de schurende harmonische inventiviteit verraden de veel diepere invloed van enerzijds de Europese muziektraditie, met Stravinsky voorop, en anders Andriessens grote liefde voor jazz. Met die unieke cocktail is De Staat een klassieker die generaties luisteraars van hun sokken heeft geblazen en die je nog jaarlijks kunt horen, van Hobart tot Milaan, en soms, zoals vrijdag, gewoon in Rotterdam.
Een nieuwe noodopvang voor asielzoekers in het Gelderse dorp Ugchelen is in de nacht van dinsdag op woensdag beschadigd geraakt na een explosie, schrijven lokale media. In het voormalige schoolgebouw moeten vanaf vrijdag tijdelijk honderd asielzoekers worden opgevangen om het volle aanmeldcentrum in Ter Apel te ontlasten. Een deel van de dorpelingen is het niet eens met dat besluit, dat pas vorige week bekendgemaakt werd. De politie onderzoekt de vernieling, maar heeft nog niemand aangehouden.
Dinsdag rond middernacht was er een „luide knal” te horen, vertelt een buurtbewoner aan Omroep Gelderland. De schade aan het gebouw is aanzienlijk. De ruiten zijn gesprongen, plafondplaten op de grond gevallen en er ligt glas in de hal. Ook is de gevel zwartgeblakerd en hangt er een sterke brandlucht. Met de beveiliger die op het moment van de ontploffing aanwezig was zou het goed gaan, schrijft persbureau ANP.
Sommige tegenstanders van de opvang geloven niet dat de asielzoekers er tot december zullen blijven, zoals de bedoeling is. Afgelopen week was er een protestactie met spandoeken. Woensdagavond staat opnieuw een protest op de planning, op hetzelfde tijdstip dat de gemeente in gesprek gaat met omwonenden. Het komt vaker voor dat azc’s langer in gebruik worden genomen dan is gepland en met omwonenden afgesproken, omdat opvangplekken schaars zijn.
Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) betreurt de vernielingen, meldt ANP. De gemeente Apeldoorn, die het bewind voert over het plaatsje Ugchelen, stelt dat de noodopvang ondanks de explosie ,,gewoon doorgaat.”
