Schrijver Dimitri Verhulst maakt zijn filmdebuut: ‘Het is niet zo dat ik als schrijver behoefte had aan een dure hobby’

Posted on November 1, 2024 by admin

‘Ja, Hugo Claus heeft het mij wel moeilijk gemaakt”, zegt Dimitri Verhulst (52) via Zoom, daags na de Vlaamse première van zijn film Waarom Wettelen?. Over Claus’ filmdebuut De Leeuw van Vlaanderen schreef NRC ooit dat het „een wonder was” dat men de film „überhaupt één week” wilde vertonen. „De herinnering daaraan was nog niet vergeten toen wij geld zochten”, zegt Verhulst. „‘O, een schrijver die denkt dat hij een film kan maken. Dat kennen we.’ Ik hoop dat ik de nalatenschap van Claus heb gedood. Met betrekking tot film dan.”

Dimitri Verhulst is een van de weinige Vlaamse schrijvers die ook in Nederland een gevestigde naam is, sinds De helaasheid der dingen. Dit jaar kwam zijn vijfentwintigste boek uit: Bechamel Mucho, een succes bij publiek en kritiek. Waarom Wettelen? is zijn filmdebuut. Hij schreef het scenario, zocht geld, bewees in test-shoots tijdens de pandemie zijn competentie, regisseerde, en keek zich een oogontsteking in de montage.

Frikandel

Beeld regeert dus in Waarom Wettelen?, dialogen zijn spaarzaam. Naarmate de stoet dichter bij Wettelen komt, wordt de film steeds meer een opvolging van absurdistische, schilderachtige tableaus. Een groep mannen wacht naakt voor de wasmachine. Twee trouwende vrouwen delen een frikandel, in plaats van een bruidstaart. Men eet een laatste avondmaal in een verlepte circustent: tijger op het menu.

„Ik vind de esthetische kant van cinema heel belangrijk. Dat realiseerde ik mij nooit zo, maar ik begin daar nu op een bijna filosofische manier over na te denken. Ik heb veel onbevangener in mijn leven naar films en foto’s gekeken dan ik boeken heb gelezen. Die invloeden zijn zuiverder geweest. Omdat ik niet probeerde ervan te leren.”

„Neem Amadeus van Milos Forman. Ik was dertien toen ik die zag. En die film, los van het verhaal, die deed mij iets. Maar ik kon niet zo goed duiden wat dat was. Na Waarom Wettelen? dacht ik: eindelijk snap ik het. Het heeft met color grading [kleurcorrectie red.] te maken!”

Verhulst zegt niet het „temperament van een schrijver” te hebben: „Te sociaal”. Maar misschien heeft hij ook niet de interesses van een schrijver.

„Een jaar of tien geleden heb ik ooit eens, heel arrogant, in een interview gezegd dat ik meer verstand heb van fotografie dan van literatuur. Daar werd ik onlangs mee geconfronteerd. Of het waar is? Ik stel vast dat ik veel fotografie koop. Ik loop vaak met een camera rond. Ik heb ook wel een boek gemaakt samen met Magnum-fotograaf Harry Gruyaert. Dus ik ben er altijd mee bezig geweest, zonder aspiraties of verwachtingen dat ik daar ooit in zou thuiskomen, die fotografietaal.”

Temptation Island

Eerder kwam hij al dicht bij film, in het theater. „Dat is gewoon een paar miljoen goedkoper.” Maar met film heb je meer controle, zegt Verhulst. „In het theater ben je na aanvang van de voorstelling de controle kwijt. Elke voorstelling zal er anders uitzien. Als romancier raak je die ook kwijt. Een lezer leest tien pagina’s, morgen dertig, dan laat hij het twee weken liggen omdat hij te druk is met de kinderen. Bij film ziet iedereen in één keer hetzelfde. Je kan als regisseur zelfs tussen het publiek zitten, meelachen en meewenen. Dat trekt mij heel sterk aan.”

Waarom kan en waagt Verhulst zich aan al die disciplines? Centraal: „De kern is het vertellen van verhalen.” En: „Het is tegenwoordig makkelijk om een autodidact te zijn.”

Waarom Wettelen? is daarom een film, maar toch onmiskenbaar Verhulst. Een verhaal met veel sympathie voor normale mensen die zijn verzonken in tragedie. Zoals de vrouw die begrafenissen afstruint op zoek naar een partner. Verhulst: „Ik vind dat wel origineel van haar, en niet zo gek, in een tijdperk waar jongeren bijna hun gescheiden moeders opgeven voor realityshows als Temptation Island.”

De film is ook een verhaal met veel humor, laverend tussen ‘laag’ en ‘hoog’: een terugkerende grap over in je broek „kakken” en diepe rouwsymboliek, of „het surrealisme terugbrengen in de Vlaamse kunst”. Verhulst noemt zich „een filosofische vetzak”.

„Als ik één hoofdgedachte in de film heb gestopt, is het dat een mens zicht voortplant in verhalen. Op de begrafenis blijkt: niemand kende Christine echt goed. Maar iedereen vertelt wat over haar, en zo vindt er een wedersamenstelling van de overledene plaats. Stel: ik ga een avond naar de kroeg. Ik zal zeggen dat het een aangename avond was als ik terugkom met een verhaal. Zo is het ook met een leven. Wanneer daar niks meer over te vertellen valt, stopt het.”

Toen Verhulst op 26-jarige leeftijd als schrijver debuteerde, vond hij zichzelf voor een debutant al acht jaar te oud, want Claus debuteerde als achttienjarige. Nu is hij twee keer zo oud, en debuteert hij als filmmaker. „Ik voel me nu gezegend”, zegt hij. „Ik ben rijper, of rotter, maar in ieder geval volwassener. De behoefte om te gloriëren is minder. Stoer wil ik er niet over doen. Schouderklopjes zijn nog altijd fijn. Maar, weet je, toen ik mijn tweede boek schreef, had ik eigenlijk maar één ambitie: ’m beter maken dan het eerste. Dat is geen gezonde instelling.”

Wat Verhulst níét wil, is te boek staan als ‘schrijver die het ook eens in de bioscoop probeert’. „Het is niet zo dat ik als schrijver behoefte had aan een dure hobby. Ik heb het héél serieus genomen. Maar als een kunstenaar multidisciplinair blijkt te zijn, worden andere disciplines vaak niet zo serieus genomen als de hoofddiscipline.

„Lou Reed exposeerde zijn foto’s ooit in New York. Maar hij werd gezien als een rocker die dacht: ‘Ik heb toch naamsbekendheid, ze zullen die foto’s ook wel kopen.’ Ik denk dat dat niet leuk was voor Lou Reed. Ik geloof die man wel als fotograaf. Dat zou moeten kunnen.

„Na het schrijven van het scenario heb ik de schrijver in de koelkast gezet. En ben ik als filmmaker gaan denken.”

Plannen voor een nieuw boek heeft Verhulst nu niet. Voor een nieuwe film is „het denkwerk wel ingezet”. Al is „de weg lang, alleen al financieel. Maar ik heb nu de microben, en ik ben niet van plan antibiotica in te nemen.”

Waarom Wettelen? is sinds donderdag in de bioscoop te zien.

Van Bruegel tot Khnopff: het artistieke scheppingsproces in tekeningen en schetsen

admin
November 6, 2024
0

Het roept onweerstaanbare associaties op, het kleine paneeltje dat de Brusselse kunstenaar Guillaume Vogels omstreeks 1881 schilderde. Het werk, getiteld Laaghout, toont een bosgezicht met struiken en bomen waarvan de toppen buiten beeld vallen. De vegetatie is klaarblijkelijk snel neergezet, met grove verftoetsen in groene en roestbruine tinten. Het meest bijzondere aan het slechts twee decimeter brede werkje is misschien wel dat het is geschilderd op het deksel van een sigarenkistje. Wie dat eenmaal weet, ziet het helemaal voor zich: de schilder op zijn tocht door het bos, getroffen door de charme van het struikgewas op die heldere herfstdag. Hij stopt zijn rokertjes los in de jaszak en gebruikt het doosje om het tafereel ter plekke vast te leggen.

Uit de expositie Drafts. From Rubens to Khnopff, nu in de Brusselse Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, blijkt dat negentiende-eeuwse plein-air schilders zoals Vogels (die zijn paneeltje overigens natuurlijk helemaal niet zo bij elkaar improviseerde als het lijkt) zorgden voor een nieuwe invulling van het begrip ‘schets’. Met hun draagbare verftubes en lichte panelen waren ze in staat om, anders dan kunstenaars voor hen, indrukken van de natuur direct in verf te vangen. Aan de hand van tweehonderd werken uit de eigen collectie illustreert de tentoonstelling de verschillende manieren waarop kunstenaars van de vijftiende tot de twintigste eeuw hun ideeën en werkproces vastlegden. De resultaten kenmerken zich vaak door de snelheid van uitvoering, de spontaniteit van het moment, en het persoonlijke kunstenaarshandschrift.

Dat schetsen vaak tekeningen zijn, maar lang niet alle tekeningen schetsen, blijkt uit een tweede presentatie in het Brusselse museum: Oude tekeningen. Van Bruegel tot Rubens. Op de afdeling Oude Meesters is een zaal gewijd aan zestiende- en zeventiende-eeuwse tekeningen uit de eigen collectie, van voornamelijk Zuid-Nederlandse kunstenaars. De tekeningen, vanwege hun kwetsbaarheid zelden publiekelijk getoond, geven een staalkaart van stijlen en technieken, en daarmee een prachtig overzicht van werk van befaamde tekenaars zoals Pieter Bruegel (1526/1530-1569), Hendrick de Clerck (ca. 1560-1630) en Peter Paul Rubens (1577-1640). Veel ervan zijn uitgewerkte studies uit het laatste stadium voorafgaand aan het vervaardigen van een prent of schilderij.

François Bossuet (1798–1889): Gezicht op de kathedraal van Sevilla, met de Puerta del Perdón en Giralda (1841) | Grafiet en aquarel op papier | 295 × 405 mm | Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel

Foto Johan Geleyns

Guillaume Vogels (1836 – 1896): De sneeuw, avond (ca. 1883) | Olieverf op doek | Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel

Foto Guy Cussac

Vlotjes en levensecht

Heel anders van aard is een blad, toegeschreven aan de Antwerpse meester Cornelis de Vos (1585-1651) waarvan de voor- en achterzijde een studie tonen van het hoofd van een klein kind. In zwart en rood krijt heeft de kunstenaar de peuter, die een wijsvinger in de mond heeft gestoken, vlotjes en levensecht geschetst. Zo’n tekening is niet heel geschikt als voorbeeld voor een schilderij, maar eerder een vingeroefening van een schilder op zoek naar aansprekende gezichtsuitdrukkingen. De tekening van De Vos zou niet hebben misstaan in de Drafts-tentoonstelling, en er staat zelfs een andere tekening in de catalogus bij de tekeningenexpositie, die in werkelijkheid wordt getoond bij de schetsen in de andere: een blad van de hand van Jacob Jordaens met op de voorzijde een snelle pentekening van een allegorie van de vruchtbaarheid en op de achterkant een krijttekening van een groep koeien met twee knielende vrouwen bij een waterpoel. Jordaens’ grote schilderij (ca. 1625) dat losjes op de tekening is gebaseerd, hangt er in de schets-expositie pal tegenover.

Die tentoonstelling vat het fenomeen van ‘schetsen’ ruim op, waardoor een aantrekkelijk en compleet beeld ontstaat van de heel uiteenlopende manieren waarop kunstenaars vaak op virtuoze wijze hun scheppingsdrang kanaliseren: van eerste ideeën en probeersels in pen of olieverf bedoeld ter voorbereiding van geschilderde composities, tot modellen geboetseerd van terracotta of gips voor levensgrote beeldhouwwerken. De presentatie heeft een thematische opzet en bekommert zich niet bijzonder om de chronologie, waardoor er onverwachte en aardige combinaties ontstaan. De schilder en magistrale tekenaar Antoine Watteau, bijvoorbeeld, tekende omstreeks 1714 in rood en zwart krijt een vrouw gekleed in een elegante jurk met een trendy hoedje, drie maal op hetzelfde blad. Twee keer staat ze ten voeten uit, op de rug gezien. De tekening sluit daarmee mooi aan bij Jamer Ensors pastel Drie silhouetten uit circa 1880, met drie vrouwelijke rugfiguren, ook zij gekleed in lange jurken met hoeden. Waar Watteau vooral aandacht besteedde aan de lichteffecten op de draperieën, ging het Ensor blijkbaar eerder om de vluchtigheid van de donkere omtrekken.

Toch blijft de definitie van de schets in deze tentoonstelling diffuus. Hoewel in veel gevallen de aandacht uitgaat naar het vluchtige, ongedwongen aspect van de schets in twee of drie dimensies, dringt zich bij sommige werken toch de vraag op wat er schetsmatig aan is. De Belgische avant-gardekunstenaar Victor Servranckx schilderde in 1923 het abstract-futuristische doek Opus 47: de verheerlijking van de machine. De potloodtekening op halve grootte die ernaast hangt, is nauwkeurig opgezet met liniaal en passer op ruitjespapier. Meer dan een snel en trefzeker vastgelegde herinnering aan een moment lijkt deze tekening het resultaat van een langdurig, misschien moeizaam proces.

Ferdinand De Braekeleer: Ruïnes van de Kazerne (1832) | Olieverf op papier | 28,5 x 37 | Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel

Foto J. Geleyns / Art Photography

Jacques Jordaens (1593 – 1678): Allegorie op de vruchtbaarheid van het land | Papier, pen in bruin, bruin gewassen, deels over een aanzet op zwart krijt, andere sporen van zwart krijt ; kaderlijn met pen in grijs191 x 261 mm | Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, BrusselFoto J. Geleyns / Art Photography

Je kunt de choreografieën van Tao Ye zien als viering van verschillen, maar ze zijn ook gewoon erg mooi

admin
November 6, 2024
0

Tot elkaar veroordeeld zijn of werkelijk als gemeenschap verbonden zijn: het zijn twee beelden die oprijzen uit 13 & 14 van de Chinese choreograaf Tao Ye. Tenminste, dat is één manier om de twee choreografieën te bekijken. 13 & 14, onderdeel van de zogenoemde ‘numerical series’ – Ye geeft nummers in plaats van titels aan zijn werk – zijn puur en abstract, maar zetten het associatieve brein volop aan het werk.

In 13 zijn de dertien dansers uitgedost in ruime kostuums van grillig aan elkaar genaaide lappen en jaspanden, alsof elk beschikbaar stukje stof is gebruikt ter bescherming tegen barre omstandigheden. De dansers bewegen met voortdurend neergeslagen blik als groepje, dicht bij elkaar op een kluitje. Begeleid door repetitieve pianoklanken verzetten en krullen ze hun voeten secuur, en verplaatsen langzaam in cirkelende patronen over de vloer. Hun lichamen beschrijven cirkels in de ruimte, met het hoofd, de tors, benen, schouders, armen. Volgens het door in Tao Ye ontwikkelde ‘Circular Movement System’ is elk lichaamsdeel in staat als een pen bogen en cirkels te beschrijven.

Al snel wordt de perfecte synchroniciteit onderbroken door vallende of opspringende dansers die, opgevangen door een ander, eerst alleen, dan samen heel even een afwijking van het geheel creëren maar er al snel weer in verdwijnen of, als obstakel, achteloos uit de weg worden geschopt of aan een voet weggesleept om weer overeind gezet te worden.

Het China van Xi?

Eenheid tegen wil en dank? Gaat 13 over onderdrukking in het China van Xi? Zou kunnen, maar het hoeft niet. Het zou ook kunnen dat de beklemmende choreografie de harde weg naar perfectionering van het Circular Movement System verbeeldt. Het resultaat van dat proces is te zien in 14, waarin veertien fantastische dansers de totale beheersing van de techniek demonstreren. Het stuk is lichter van toon, niet alleen door de kleurige kostuums, maar ook door het enorme bereik van de bewegingen. Ook in volle vaart, extreme gewichtsverplaatsing en dynamiek blijven de dansers spatgelijk, om soms op slag in een pose te bevriezen.

Kortstondig ontstaat zo een beeld van mediterende monniken. Even plots springen ze weer, als één lichaam, in actie om een eindeloze reeks bogen, cirkels, ellipsen en lemniscaten in de ruimte te beschrijven. De techniek is veroverd, perfecte eenheid bereikt. Een ideale gemeenschap zelfs, want door eenheid in verscheidenheid; door de kleuren van hun kostuums is de groep dansers te zien als een menselijke regenboog, symbool voor de acceptatie en viering van verschillen. Tenminste, zo politiek kan je het zien. Maar het hoeft niet. Het is ook gewoon erg mooi.

Zinderende twaalfde editie van jazzfestival So What’s Next krijgt een rommelig slot

admin
November 3, 2024
0

Ze staan er, vooraan bij het podium, met hun neus erbovenop. Begerig bekijken ze zijn vingerzettingen, hoe de vingers bewegen over de frets. Een snaarvirtuoos als Al Di Meola, bekend om zijn indrukwekkende stijl die latin en jazz combineert met een snaarlenigheid om van te kwijlen, grossiert in devote bewonderaars. Het is smelten bij zijn snelle licks, runs, fills en verfijnde fingerpicking.

Maar niet per se deze avond. Met vier muzikanten was de Amerikaanse gitarist Al Di Meola (70), met zijn roots in jazzrock en fusion en zijn passie voor meer traditionele Argentijnse en Braziliaanse muziek, de slotact van het festival So What’s Next in Eindhoven. Iedereen wilde erbij zijn. De muzikant, die vorig jaar plots tijdens een concert in Boekarest een hartaanval kreeg en daarvan gelukkig goed herstelde, bewees deze zomer op North Sea Jazz al hoe hij terug is in vorm.

Wat een kroon had moeten zijn op een mooie gebalanceerde muziekavond van So What’s Next, werd echter een rommelige sof. Een verlaat begin door een uitgelopen soundcheck en chaotische opbouw. Dan maar een akoestische solostart door Di Meola vol bekwame nootjes zonder gevoel. En dan alsnog de zwaar verstrekte, elektrische fusionshow: helemaal uit het lood door ongebalanceerd geluid en – haast slapstick – een rondrennende tourmanager die tijdens de show nog van alles probeert te fiksen aan monitors en een kapotte laptop, met steeds gefrustreerder rakende muzikanten.

Al had ‘Ava’s Dance In The Moonlight’ van Di Meola’s nieuwe album Twentyfour nog best glans, zó wil je het niet.

**De Amerikaanse gitarist Al Di Meola** tijdens So What’s Next.

Geluidssoep

Zonde, want op die geluidssoep in de Grote Zaal na, had So What’s Next dit jaar echt veel aantrekkelijks. Alweer voor de twaalfde keer was het kleinschalige jazzfestival in het Muziekgebouw in Eindhoven. Een concertavond met twee stevige headliners (Branford Marsalis, Al Di Meola) en een mooi middensegment talent waarboven de nieuwe ster Lakecia Benjamin fonkelende. Plus nog een serie gratis zondagmiddagconcertjes in het centrum.

Het festival heeft een solide vorm gevonden. Door de stevige programmasteun van North Sea Jazz is de hoofdavond qua inhoud als een soort Brabantse mini-editie van het grote jazzfestival te ervaren. Zoals er volgende week met Rockit ook een Groningse eendaagse variant is, en Transition in Utrecht in het voorjaar het jazzseizoen alweer jaren aftrapt.

In de keurige ambiance van het Muziekgebouw heeft So What’s Next een behouden karakter. Maar pure muzikaliteit vierend tussen jazz, vintage soul en funk had de avond een goede opbouw.

De aftrap, niet het makkelijkste, was van trompettist Teus Nobel en saxofonist Sam Newbould. Die lieten zich met direct bevlogen spel in elk hun eigen zaaltje niet uit het veld slaan door arriverend rumoerig publiek. Newbould, op het stroefste podium in de open foyer, kon zelfs even verleiden tot meezingen.

Woelige toestanden

Hoewel het hoofdinstrument bij de in totaal negen optredens de saxofoon was (Branford Marsalis, Lakecia Benjamin, Hans Dulfer en Sam Newbould), werden gaandeweg in alle optredens andere overeenkomsten zichtbaar. Best wat artiesten refereerden aan de woelige toestanden in de wereld. „Het is een koude, koude wereld”, zong Michelle David in de gloedvolle vintage soulshow met haar True-tones. En ook haar soulballad was een vurige wens: „Will we have peace?”

En ook Lakecia Benjamin maakte zich zorgen. Uit veel van haar nummers spreekt urgentie. „En over een paar dagen weten we of Amerika crazy is”, refereerde ze aan de verkiezingen.

Met haar zinderende podiumpresénce, steeds weer het publiek aansprekend, bracht ze een razende set. Ze had haast, wat haar raps niet ten goede kwam, maar de noten op haar sax waren vuurballen.

Saxofonist **Lakecia Benjamin** tijdens haar spectaculaire optreden op So What’s Next.

Huzarenstukje

Haar huzarenstukje was ‘My Favourite Things’ van John Coltrane. Riemen vast, waarschuwde ze. Om met hoge lange trillers, een eindeloze exercitie op de stroom straffe roffels van haar piepjonge drummer, het publiek volledig in te pakken. Toen de vlammen uit de beker van haar sax sloegen, viel ze leuk en overdreven op haar knieën.

Je eigen geluid vinden, van copycat naar maatgever, alle jazzmuzikanten moeten erdoorheen. Maatgevend saxofonist Branford Marsalis, oudste zoon van de muzikale Marsalis-familie, heeft het allemaal allang achter de rug en zette zonder theater het krachtigste op So What’s Next neer. Met zijn vaste kwartet was er na wat onderlinge geintjes geen tijd te verliezen voor een goede, elegante set die in alles autoriteit uitstraalde.

Hem eens in de zoveel tijd horen, op tenor of sopraan, is altijd een genoegen. Rake noten, solide spel en een natuurlijke uitstraling die past bij jazz in eredivisie. In een zaal waarin je een speld kon horen vallen kwam bloedmooi geïnspireerd samenspel zonder automatische piloot of publiekspleasers. Of nou ja, eentje dan, de standard ‘On the Sunny Side of The Street’. Lekker breed uitgesponnen, met een lyrische sopraan bij het slepende ritme van drummer Justin Faulkner en diens vettige lachjes van geluk.