Schaatsen op natuurijs: cultureel erfgoed dat ‘bewaakt en bewaard’ moet worden – maar hoe lang kan het nog?

Posted on by admin

Schaatsen op natuurijs verbroedert, zegt Henk Angenent. „De wereld is knettergek aan het worden, maar als je valt op het ijs, staat er zo tien man klaar om je te helpen. Val je in een winkelcentrum, dan loopt iedereen je voorbij.”

Nee, zegt Ben van der Burg, het gaat nog veel verder: schaatsen op natuurijs „staat symbool voor het hele bestaan”. Vallen en opstaan. „Dat er jonge mensen zijn die nog nooit op natuurijs hebben gestaan, die gedachte kan ik gewoon niet aan.”

Oud-langebaanschaatser Van der Burg en Angenent, de laatste winnaar van de Elfstedentocht, zijn met alle plezier afgereisd naar het Noord-Hollandse natuurijswalhalla Ankeveen. Hier, in het onderkomen van de lokale ijsclub (anno 1887), lanceert schaatsbond KNSB deze woensdag een initiatief om ijsverenigingen in het hele land te ondersteunen: de Club van Natuurijs. Het doel is om ijspret, naast hagelslag en Sinterklaas misschien wel het belangrijkste culturele erfgoed van Nederland, „te bewaken en te bewaren”.

Schaatsen op natuurijs beleeft moeilijke tijden. In de eerste plaats door klimaatverandering. Het is dertien jaar geleden, vertellen de in groten getale aanwezige bestuursleden uit het hele land, dat ze voor de laatste keer een toertocht hebben georganiseerd. Sinds 2012 waren de winters te warm. Op eentje na dan: die van 2021. Maar ja, toen mocht er niets vanwege de coronapandemie.

Toch is het klimaat niet de enige bedreiging. De ijsverenigingen worstelen ook met teruglopende ledenaantallen, financiële krapte en een behoorlijke hoeveelheid wet- en regelgeving van de overheid – met name op het gebied van duurzaamheid en natuurbescherming. En dan is er ook nog een nijpend gebrek aan vrijwilligers. Als de schaatskoorts eenmaal is uitgebroken, wil iedereen wel komen vegen – maar plaatsnemen in een bestuur, ho maar. „Ik wil dolgraag de stoel vrijgeven”, zegt Rieks Poelman, al 43 jaar voorzitter van IJsvereniging Witten nabij Assen, „maar niemand wil hem overnemen.”

Een weiland, of poelen en plassen

Zo’n vierhonderd natuurijsverenigingen kent Nederland. Ze komen in alle soorten en maten. Beheerders van ‘landijsbanen’ – opgespoten water in een weiland, buiten het schaatsseizoen te herkennen aan de verweesde lichtmasten. Verenigingen die louter gebruik maken van poelen, plassen en vaarten. En clubs die beschikken over een eigen vierhonderdmeterbaan, zoals hier in Ankeveen. Hij licht er een beetje troosteloos bij op deze regenachtige novemberochtend.

Vrijwel alle verenigingen hebben zich aangesloten bij de Club van Natuurijs, vertelt Jurre Trouw van de KNSB, die twee jaar gewerkt heeft aan het initiatief. Hij probeert optimistisch te blijven over de toekomst van natuurijs. Klimaatverandering betekent weliswaar dat de winters korter en warmer worden, zegt hij, maar niet dat het nóóit meer stevig vriest. „We moeten die momenten dus beter gaan benutten. We hebben niet meer de luxe om het even een paar dagen te laten zitten.”

Trouw wil verenigingen onder meer gaan ondersteunen bij het opstellen van draaiboeken voor koude dagen en het vastleggen van kennis over het gebied, die nu vaak alleen „in de hoofden zit” van de – op leeftijd gerakende – clubbestuurders. „Hoe zit het gebied in elkaar? Waar zijn doorgaans de zwakke plekken in het ijs?”


Lees ook

Zingend ijs, het klappen van m’n schaatsen. Verder niets

Schaatsen op natuurijs

Ook een belangrijk doel van de KNSB: verenigingen helpen om wegwijs te worden in de overstelpende hoeveelheid regels en vergunningen van de overheid. Hier botst de romantiek van het natuurijs op de bureaucratische realiteit van het moderne Nederland, zegt Poelman uit Assen. „Vroeger had je op het gemeentehuis een bromsnor, die stempelde alles af en zei: ga lekker schaatsen. Nu zit er een afgestuurde hbo’er, die zegt: er ontbreekt nog iets op pagina 32.”

De meest gehoorde bureaucratische hindernissen deze woensdag in Ankeveen: de verplichte verkeersregelaars en de stikstofvergunningen in Natura2000-gebieden. „Dat speelt bijvoorbeeld in de Kop van Overijssel”, zegt Trouw van de KNSB. „Ik ben erin gedoken, en het is heel complex. Daar haken vrijwilligers echt op af.” De Club van Natuurijs, zo hoopt Trouw, zou een soort ‘stikstofregelsprotocol’ kunnen ontwikkelen om te delen met verenigingen.

De ijsbaan van Beetsterzwaag in Friesland, in maart 2019.
Foto Kees van de Veen

Weinig ruimte voor illusies

Toch keert het gesprek deze ochtend in Ankeveen telkens weer terug naar de donkere wolk van klimaatverandering. Een mini-college over ‘schaatsen in het nieuwe klimaat’ dat meteoroloog Amara Onwuka de aanwezigen voorschotelt, laat weinig ruimte voor illusies. Warmere en kortere winters leiden tot aanmerkelijk minder ijspret – zoals de afgelopen twee decennia al duidelijk werd.

Het antwoord volgens Onwuka? Realisme en vindingrijkheid. ‘Diepwaterbanen’ op plassen, meren en grachten (meer dan een halve meter diep) zullen straks tot het verleden behoren. Maar voor landijsbanen is er zeker toekomst – zeker met nieuwe technieken. Als voorbeeld noemt ze de natuurijsbaan in Winterswijk, die geïsoleerd is en voorzien van een witte coating, zodat hij nauwelijks warmte verliest. Begin vorige maand kon er geschaatst worden – terwijl het niet eens gevroren had.

Bij de natuurijsbaan in Dronten (anno 1963) zijn ze ook bezig met innovatie, vertelt secretaris Ab Schaaphok. Ze willen de grond onder de baan verharden, in samenwerking met de lokale skeelerclub, zodat-ie sneller opvriest. ’s Zomers skeeleren, ’s winters schaatsen. „Alleen: de skeeleraars willen een verhoging in de bocht, terwijl wij een vlakke baan willen. In dat soort discussies beland je dan.”

Vlak voordat de bijeenkomst ten einde is en de erwtensoep geserveerd kan worden, is daar toch de onvermijdelijke vraag voor meteoroloog Onwuka. De Tocht der Tochten, die Henk Angenent in 1997 won – komt-ie nog een keer? Misschien, alsjeblieft, please?

Onwuka: „Mijn diplomatieke antwoord luidt: ik hoop het.”




Related Posts

Met ‘Zanger zonder volk’ opent Giovanni Brand de gesloten wereld van het woonwagenkamp

„Twee violen en een trommel en een fluit, want Lientje is jarig en de vlaggen hangen uit!”

Elk jaar klinkt het lied voor Kleine Lien in het woonwagenkamp. Terwijl de jaren verstrijken, groeit hij op in de caravan met witte bank, wit kleed en witte keuken met gouden details. Op zijn verjaardag spreekt hij onder een gloeilamp die ene, langgekoesterde wens uit: „Dat die ouwe weer terugkomt.” Moeder Jaanie en broer Grote Lien zuchten, zij weten dat zijn vader nooit meer terugkeert.

In de muziektheatervoorstelling Zanger zonder volk geeft acteur en toneelschrijver Giovanni Brand een stem aan de woonwagengemeenschap. Het is een wereld die zelden zichtbaar is, laat staan in het theater. Afkomstig uit een Roma-familie, vertelt Brand het verhaal in de rol van Kleine Lien. Hoewel hij zelf nooit op een kamp heeft gewoond, maakt Brand invoelbaar met welke vooroordelen en worstelingen kampbewoners te maken krijgen, maar ook hoe sterk de onderlinge verbondenheid en liefde voor het kamp zijn.

De ‘burgerij’, de buitenwereld, kijkt op ze neer, de gemeente wil hen het liefst wegjagen, laaggeletterdheid maakt het moeilijk om mee te praten met de ouders op het schoolplein en er wordt keihard gewerkt om het hoofd boven water te houden. Het kamp is een afgesloten plek en draait niet mee in de samenleving. Maar voor Jaanie, Kleine Lien en Grote Lien is het ook een plek van trots. Zoals Grote Lien zegt: „Mensen die niet op wielen wonen, snappen het niet.”

Nieuw jasje

De voorstelling ging in 2023 in première en leverde Brand een nominatie op voor de Toneelschrijfprijs. Nu is Zanger zonder volk terug in een nieuw jasje, dankzij de livemuziek van ensemble Black Pencil. Percussie, piano, accordeon, viool en blokfluit ondersteunen de scènes en versterken de krachtige zang van Brand.

Samen met Janneke Remmers (Jaanie) en Steven Ivo (Grote Lien) vormt Brand een hechte drie-eenheid op het podium. Hun samenspel toont de complexe dynamieken binnen het gezin. Naarmate Kleine Lien ouder wordt, breekt hij zich los van zijn moeder, broer en het kamp. Op de havo streeft hij zijn moeder en broer al snel voorbij en na zijn eindexamen verlaat hij het kamp voorgoed om te gaan studeren.

Naarmate Kleine Lien ouder wordt, breekt hij zich los van zijn moeder, broer en het kamp

Waar Kleine Lien aan het begin van de voorstelling tien jaar oud is, is hij aan het eind een jongvolwassene. Toch is het niet altijd duidelijk in welke levensfase hij zich bevindt. Zijn kleding blijft de hele voorstelling onveranderd, als tienjarige en als jongvolwassene draagt hij nog steeds hetzelfde paarse joggingspak, alleen de badslippers zijn ingeruild voor leren instappers.

Zo langzaam als de tienerjaren van Kleine Lien aan het begin voorbij kruipen, zo plotseling voelen de laatste scènes. Jaanie ligt ongeneeslijk ziek op haar sterfbed en na ruim anderhalf uur snellen de spelers zich naar een afronding. Toch weet Brand de voorstelling overtuigend af te sluiten met een krachtig laatste nummer waarin hij zingt: „Ik ben een zanger zonder volk.”


Column | Zomerse felicitaties

In dit zonnige zomerweekend deel ik graag felicitaties uit. Allereerst aan president Trump die door zijn vriend Netanyahu is voorgedragen voor de Nobelprijs voor de Vrede. De manier waarop Bibi dit grote geschenk aan Donald gaf was teder en oprecht. Wat mij vooral raakte was de ontroerende reactie van de onschuldige Donald, die door dit aanbod volledig overvallen werd en daardoor zeer spontaan en oprecht aangedaan reageerde. Toen ik dit zag dacht ik: de Derde Wereldoorlog is voorlopig nog ver weg.

En ik feliciteer voormalig NSC-Kamerlid Jelle Soepboer die net op tijd van het zinkende partijschip is gesprongen, waardoor hij de totale ondergang van deze splinter eind oktober niet hoeft mee te maken.

Ook proficiat voor de gemeente Coevorden die de komst van veertien minderjarige meisjes heeft weten tegen te houden met brandbommen en openlijke geweldpleging. Echt fantastisch. Zo doen we dat. Ik feliciteer ook de vluchtelingetjes dat hen een verblijf in deze ongeletterdenstam bespaard is gebleven.

Verder feliciteer ik de Turkse president Erdogan, die het wederom gelukt is om in zijn land een aantal corrupte burgemeesters achter de tralies te krijgen zonder dat een westers land daar tegen protesteert. Echt heel knap.

En natuurlijk gaan mijn felicitaties ook naar Vieze Jeroentje Rietbergen die definitief niet vervolgd gaat worden voor verkrachting van de toen negentienjarige Nienke Wijnhoven. Het met lenige pianovingers betasten van een minderjarig meisje door een vunzige muzikant op leeftijd is inderdaad iets heel anders dan verkrachten en daarom inderdaad niet strafbaar.

Wie ik niet mag vergeten te feliciteren is de redactie van het NOS Journaal, die waren deze week zo vriendelijk om het wederom gênante nieuws over hun directeur Renate Eringa, de Geitenpaadjeskoningin des Vaderlands, niet uit te zenden en te gunnen aan hun collega’s van RTL. Echt een journalistiek hoogstandje. Ik denk dat jullie op opslag kunnen rekenen. En jullie weten: Renate is niet lullig met salarissen. Uiteraard feliciteer ik Renate zelf ook omdat ze ondanks alles schaamteloos aan het omroeppluche blijft plakken. Dat noem ik pas karakter lieverd.

En ik feliciteer een straatje in Zwolle omdat het gelukt is om het studentenhuis van Noor Visser tegen te houden. Noor is een meisje dat niet zo lang geleden haar vader verloor en van de erfenis een huis kocht. Daar wilde ze met een paar vriendinnetjes in gaan wonen. De buren kregen daar lucht van en maakten bezwaar bij de gemeente. De argumenten waren uiteraard: overlast, lawaai, drukte, feestjes. Allemaal vrolijkheid waardoor de zure zulten in Noor haar straatje te veel herinnerd zouden worden aan hun eigen baldadige jeugd. Dit soort zit liever gezapig te dommelen in hun verantwoorde laadpalenjungle terwijl het denkt aan de hypotheekrenteaftrek, de zonnepanelenweelde, de elektrieke bakfietsen en het heerlijke verkeersdrempelsucces. Ze willen niet geconfronteerd worden met hun eigen vroeger. Toen hun leven nog leuk was en zin had.

De gemeente verbood het studentenhuis, waarop Noor naar de rechter stapte. Dat leek mij een gelopen koers voor onze Noor. Wie bepaalt wie je in je eigen huis haalt? Zeker bij rechters die zelf ook gestudeerd hebben en daardoor alles weten van alcohol, grensoverschrijdend gedrag en nachtelijke lol. Dus die gaven Noor vast gelijk. Ik rekende op een studentikoos briefje van de president van de rechtbank aan de Zwolse reservaatbewoners waarin uitgelegd werd hoe gezond het is om wakker gehouden te worden door jong spul dat de nachten nog gebruikt voor vrijen en dromen. En niet door snurkende zoutzakken die over relatietherapie liggen na te denken.

Maar helaas. De licht demente rechters zijn hun eigen jeugd vergeten. Dus Noor verloor.

En daarom feliciteer ik ook Noor Visser. Al is het maar omdat ze op tijd gewaarschuwd is. Ik mag hopen dat ze het huis kan verkopen aan een of ander aanleunechtpaar dat in het zeikerige straatje zielsgelukkig gaat worden.

En ik ga de jongens en meisjes van de studentenhuizen hier om mij heen feliciteren met de zomer waarin ze op afgetrapte bankstellen op de stoep bier kunnen drinken. Koud bier. Kortom: proost!


Wat vindt NRC | Von der Leyen tast met haar handelswijze het geloof in de Europese democratie aan

Een Europese Unie waarin anti-Europeanen de toon zetten en klimaatsceptici de sleutels van het klimaatbeleid in handen krijgen: het is lastig voorstelbaar. Toch was dat het beeld dat afgelopen week ontstond in het Europees Parlement, tijdens een plenaire sessie in Straatsburg vol drama en onverwachte wendingen. In twee belangrijke Europese dossiers – klimaat en transparantie – wisten eurosceptische politici de show te stelen, en hadden middenpartijen het nakijken.

De komende jaren moet volop worden onderhandeld over welke klimaatdoelen de EU zichzelf oplegt voor 2040. De vraag die deze week in het Europees Parlement op tafel lag: welke fractie mag voor dit lastige, maar ook prestigieuze dossier de rapporteur leveren? Politieke families kunnen tijdens een soort ‘veiling’ bieden op deze invloedrijke positie. Dinsdag werd de winnaar bekend: Patriotten van Europa, de club van onder meer Geert Wilders, Viktor Orbán, Matteo Salvini en Marine Le Pen. Een fractie die de Green Deal liever vandaag dan morgen ziet stranden en recente voorstellen van de Europese Commissie voor vermindering van de uitstoot vierkant afwijst. Middenpartijen verweten elkaar niet goed te hebben opgelet.

Donderdag gingen eurosceptici er met nog een belangrijk thema vandoor: transparantie. In het verleden waren het juist radicaal-rechtse partijen die vaak in de problemen kwamen door een gebrek hieraan, bijvoorbeeld met betrekking tot partijfinanciering of het gebruik van EU-subsidies. Nu lukte het ze om de schijnwerper te zetten op Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie.

‘VDL’ lag al eerder onder vuur wegens haar onduidelijke rol bij de totstandkoming van vaccinatiedeals met Pfizer, ten tijde van de coronaepidemie. Het is iets waar ze zich nooit voor heeft willen verantwoorden, maar deze week móest ze wel, onder druk van de rechtsconservatieve ECR-fractie (Conservatieven en Hervormers), waartoe onder meer de SGP behoort, maar ook de PiS-partij, bekend van de aanval op de Poolse rechtsstaat.

Wat ‘Pfizer-gate’ is gaan heten, draait om het sms-contact dat VDL had met de Pfizer-top. VDL wilde geen inzage geven in de berichtjes, het Europees Hof oordeelde in mei dat ze dit wel had moeten doen, maar de Commissievoorzitter doet nog steeds geheimzinnig. Op aangeven van de Roemeense Europarlementariër Gheorghe Piperea werd voorgesteld om het vertrouwen in haar op te zeggen. De motie haalde het bij lange na niet, geheel volgens verwachting, maar de indieners ervan bereikten wel dat het wekenlang over weinig anders ging dan de minder mooie kanten van VDL, en in feite van de Europese democratie zelf. Missie geslaagd.

Na de Europese verkiezingen van juni vorig jaar schoof het Europees Parlement op naar rechts. Populisten zijn zich sindsdien beter en efficiënter in fracties gaan organiseren, weten middenpartijen slim tegen elkaar uit te spelen en slagen er steeds vaker in om hun stempel op de politieke agenda te drukken. Von der Leyen zelf heeft hier aan bijgedragen. Haar eerste termijn als Commissievoorzitter (2019-2024) draaide om de samenwerking tussen de twee traditionele molochen in het Europarlement: haar eigen politieke familie, de Europese Volkspartij (EVP), en die van de sociaaldemocraten (S&D), aangevuld met steun van de Liberalen (Renew). Sinds de verkiezingen van 2024 kan ze zowel over links als over rechts. Dat wil zeggen: radicaal-rechts. En dat doet de EVP, met stille goedkeuring van Von der Leyen, dan ook geregeld, met name om versoepelingen van het klimaatbeleid door te drukken.

Dit heeft, niet geheel onbegrijpelijk, veel kwaad bloed gezet bij linksere, pro-Europese partijen die VDL vorig jaar nog aan een meerderheid hielpen. „In tijden van wereldwijde volatiliteit en onvoorspelbaarheid heeft de EU kracht, visie en het vermogen om te handelen nodig”, schreef VDL donderdag na de stemming. Daar is geen woord van gelogen, maar het zou goed zijn als de EU-baas en haar partij zelf het goede voorbeeld geven. Samenwerken met partijen die klimaatwetenschap of de rechtsstaat ook maar een mening vinden of die stilletjes Poetin bewonderen, levert op korte termijn misschien politiek voordeel op, maar is op lange termijn een doodlopende weg.

De gebeurtenissen van afgelopen week geven constructieve partijen volop stof tot nadenken. Zij – en niet eurosceptici – zouden voorop moeten lopen als het gaat om thema’s als transparantie of klimaat. Dat sociaaldemocraten niet willen meestemmen met twijfelachtige, radicaalrechtse initiatieven is begrijpelijk. Als de motie het donderdag had gehaald, zou dit, zoals de regels voorschrijven, het aftreden van de voltallige Commissie in gang hebben gezet. Tegelijk moet er genoeg ruimte blijven voor het geven van kritiek op deze Commissie. Discussies kunnen niet steeds bij voorbaat worden gesmoord met het argument dat de wereld in brand staat. Op termijn zal ook dat het geloof in de Europese democratie aantasten.