‘Sancties tegen Noord-Korea werken niet als ze niet worden toegepast’

Tijdens hun eerdere ontmoeting, in september, zijn „onverwoestbare banden tussen strijdmakkers” ontstaan, schreef de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un afgelopen week in een felicitatie aan zijn Russische collega Vladimir Poetin, ter gelegenheid van Rusland-dag. Vorig najaar bezocht Kim kosmodroom Vostotsjny, in het Russische Verre Oosten, waar de twee hun samenwerking op het gebied van raket- en satelliettechnologie bezegelden.

Deze dinsdag brengt Poetin een tegenbezoek aan de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang, voor het eerst sinds 2000. Kim Jong-un was toen pas zestien – de destijds pas aangetreden Russische president werd ontvangen door zijn vader Kim Jong-il, met wie hij een ‘vriendschapsverdrag’ sloot en onder meer sprak over ontwapening.

Nu staat op de agenda vermoedelijk onder meer de levering van Noord-Koreaanse munitie, en ook de uitzending van Noord-Koreaanse arbeiders, die tekorten kunnen opvangen die ontstaan zijn nu veel Russische mannen zijn gemobiliseerd voor de oorlog in Oekraïne.

Rusland en Noord-Korea hebben hun onderlinge banden stevig aangehaald sinds de Russische invasie. Rusland gebruikt op het slagveld in Oekraïne nu al op grote schaal munitie en raketten die door Noord-Korea zijn geleverd, en geeft Pyongyang in ruil daarvoor vermoedelijk onder meer olie, voedsel en militair-technologische steun.

De afgelopen maanden lanceerde Noord-Korea met succes een militaire spionagesatelliet, en raketten die gebruik maakten van voortstuwingstechnologie waarover het land voor zover bekend eerder niet beschikte, al ontbreekt tot nu toe onomstotelijk bewijs voor Russische hulp bij die doorbraken.

Sanctieschending

De samenwerking tussen beide landen staat in ieder geval haaks op de VN-sancties tegen Noord-Korea, waarmee ook Rusland heeft ingestemd. Een deskundigenpanel van de VN stelde in maart vast dat die op grote schaal worden geschonden. Het land importeert veel meer ruwe olie dan is toegestaan. En hun rapport beschrijft in detail de bewegingen van twee Russische vrachtschepen die in een Noord-Koreaanse haven honderden containers ophalen, vermoedelijk met munitie. Op satellietbeelden zijn dezelfde containers later in het westen van Rusland te zien, niet ver van het front in Oekraïne.

Maar dat rapport is het laatste: enkele weken na de publicatie sprak Rusland in de VN-Veiligheidsraad zijn veto uit over een nieuw mandaat voor het panel, dat sinds 2009 systematisch informatie verzamelde over schending van de VN-maatregelen. China, eveneens buurland van Noord-Korea, onthield zich van stemming.

Niet gek, nu de wapenleveranties aan Rusland steeds meer in de schijnwerpers kwamen te staan, zegt Eric Penton-Voak aan de telefoon. De Britse sanctie-expert was van 2021 tot 2023 coördinator van het panel. „De Russen zijn nooit dol op het panel geweest, en hebben het altijd geprobeerd te ondermijnen. Maar dit jaar ging het ze echt te ver. Het was een onnodige ergernis waar ze een einde aan konden maken, en dat hebben ze gedaan.”

De sancties zelf blijven gewoon van kracht. Waarom is het erg dat het panel is verdwenen?

„De sancties zelf blijven en alle VN-lidstaten zijn verplicht om die toe te passen. Het panel was geen handhavingsmechanisme, maar een toezichtmechanisme. Dus op de implementatie – en belangijker: de niet-implementatie – van de sancties wordt nu door de VN niet meer toegezien. Nu dat toezicht wegvalt zullen sommige mensen zich vrijer voelen om de sancties te ontwijken. Dat deden ze voorheen ook, maar toen liepen ze wel het risico dat het aan het licht kwam. Dat risico is nu een stuk kleiner geworden.”

Aanbevelingen uit de rapporten van het panel zijn al jaren niet meer overgenomen. Hoe effectief was het panel eigenlijk?

„Die rapporten worden gemaakt voor de sanctiecommissie van de Veiligheidsraad. Het probleem is dat die commissie uit dezelfde landen bestaat als de Veiligheidsraad zelf. We hebben bijvoorbeeld heel veel schepen aangedragen voor de sanctielijst, omdat ze olie naar Noord-Korea vervoerden. Maar Rusland en China hebben simpelweg geweigerd om ook maar één van die adviezen uit te voeren. Ik denk dat er in 2017 voor het laatst een schip gesanctioneerd is.

De Russische en Chinese collega’s hadden een politiek doel: het werk van het panel en de sancties ondermijnen, en hun eigen landen beschermen

„Maar de adviezen zijn ook bedoeld voor het publiek. Degenen die écht iets hebben gedaan met aanbevelingen van het panel, zijn bedrijven, banken, financiële instellingen of maritieme organisaties. Die willen echt niet betrokken raken bij sanctieontwijking. De rapporten zijn heel nuttig geweest om bedrijven te informeren over zulke risico’s. Dat blijft grotendeels onzichtbaar, maar ik zou zeggen dat dat de grootste meerwaarde van de rapporten is geweest.”

U bent zelf twee jaar coördinator van het panel geweest. Dat moet soms frustrerend geweest zijn.

„Dat is zacht uitgedrukt. De Russische en Chinese collega’s in het panel zaten er met een politiek doel: het werk van het panel en de sancties ondermijnen, en hun eigen landen beschermen. Als je dan ook nog ziet dat je aanbevelingen niet worden overgenomen, dan vraag je je echt af waar je eigenlijk mee bezig bent. We hadden een belangrijke taak: tegengaan van de verspreiding van massavernietigingswapens. Maar het ontaardde in een soms heel fel politiek gevecht.”

Het laatste rapport van het panel laat zien dat het wapenprogramma van Noord-Korea ondanks de sancties bepaald niet gestopt is. Hebben de sancties eigenlijk wel zin?

„Sancties werken niet als ze niet worden toegepast. Het fundamentele probleem is dat China, en sinds de invasie van Oekraïne in toenemende mate ook Rusland, dat niet doet. Ze zeggen van wel, maar daar is geen snipper bewijs voor. China en Rusland zijn – naast Zuid-Korea – de enige twee staten met een landgrens met Noord-Korea. China is goed voor 90 procent van de legitieme handel met Noord-Korea, ik denk dat het redelijk is om te veronderstellen dat het ook verantwoordelijk is voor 90 procent van de handel die in strijd is met de sancties. Dan maakt het weinig uit wat de rest van de wereld doet.”

Hoe valt het toezicht op de sancties te organiseren nu het panel er niet meer is?

„Dat is een moeilijk probleem. Als er iets nieuws komt, moet er autoriteit achter zitten. De autoriteit van de VN klinkt gewichtig, maar stelt weinig voor, want er is geen manier om iets af te dwingen. China antwoordde altijd op onze brieven, maar schreef dat we ons vergisten, elders moesten kijken of ons mandaat te buiten gingen. ‘Hoepel op’, was in wezen de reactie. Je zou het misschien onder de vlag van de Algemene Vergadering kunnen doen, maar dan heb je nog steeds te maken met dezelfde politieke kwesties.

„Als je het buiten de VN om organiseert – zeg: via de G7 – dan zal Rusland zeggen: dit is duidelijk een instrument van het Westen, het is vooringenomen. Je zou ook alle onderzoeken kunnen uitbesteden aan instituten en denktanks, die doen al heel veel goed werk. Dan blijf je kwetsbaar voor het verwijt van partijdigheid: het is onwaarschijnlijk dat je een Chinese universiteit zou vragen onderzoek te doen naar hoe de Chinese douane de sancties niet handhaaft.”

Delen





Mail de redactie