NAVO-landen moeten 5 procent van hun bruto binnenlands product (bbp) besteden aan hun eigen verdediging. Het zou daarbij gaan om 3,5 procent aan defensie-uitgaven en 1,5 procent aan zaken als cyberveiligheid en infrastructuur. Die financiële verdeling staat in een nieuw voorstel van Mark Rutte, secretaris-generaal van de NAVO.
Eerder op vrijdag meldde het Amerikaanse persbureau Reuters dat Rutte met dit voorstel komt in aanloop naar een NAVO-top eind juni in Den Haag. Daar moeten de 32 landen van de militaire alliantie het eens worden over een nieuwe NAVO-norm: het verplichte percentage van het bruto binnenlands product dat landen minimaal aan hun defensie moeten uitgeven.
Het debat over de hoogte van die norm is al maanden bezig. De huidige NAVO-norm bedraagt 2 procent van het bbp. Jarenlang werd die norm door veel landen, inclusief Nederland, niet gehaald, maar de oorlog in Oekraïne heeft daar verandering in gebracht.
Sinds kort haalt Nederland de 2 procent-norm wel, maar voor de Amerikaanse president Donald Trump is dat niet genoeg. Hij wil dat NAVO-landen 5 procent van hun bbp besteden aan militaire investeringen. Begin januari pleitte NAVO-chef Rutte voor een norm van „3,6 á 3,7 procent” zodat de landen „toekomstige doelen van de militaire alliantie kunnen halen”.
Compromis
Nu lijkt hij de VS tegemoet te willen komen door het totale verdedigingspercentage op te schroeven richting de door Trump gewilde 5-procent. Het militaire deel blijft echter zo goed als gelijk aan wat Rutte in januari betoogde, alleen komt daar nu 1,5 procent bij aan uitgaven voor infrastructuur en cyberveiligheid.
Verschillende landen, zoals bijvoorbeeld Spanje, vonden de door Rutte voorgestelde 3,6 procent te hoog. Zij wilden een deel daarvan besteden aan de versterking van bijvoorbeeld bruggen en andere infrastructurele projecten. Daar gaat Rutte niet in mee, maar hij vindt dat dergelijke uitgaven wel onderdeel moeten uitmaken van de NAVO-norm.
In juni komen de 32 landen in Den Haag bijeen om een nieuwe financiële norm af te spreken. In aanloop naar die top doet Rutte nu een voorstel, een zogenoemd ‘Scoping paper’, in de hoop een compromis te vinden waar alle landen zich in kunnen vinden.
Met medewerking van Michel Kerres.
Lees ook
Wat een NAVO-norm van 5 procent voor Nederland betekent: ‘Dat kan alleen als de dienstplicht wordt geactiveerd’
Tegen 18.00 uur zijn alle plaatsen vooraan op de Dam in Amsterdam bezet. Zometeen begint hier de Nationale Dodenherdenking. Een gezin met jonge kinderen eet al zittend tegen het dranghek friet uit een grote witte zak. Verderop maakt een man in het zonnetje een selfie van de groep met wie hij naar de herdenking is gekomen.
Het is dit jaar een stuk minder gedoe om ‘binnen’ te komen. Vorig jaar moest mensen zich van tevoren aanmelden en bij de toegangspoortjes een ticket tonen. Ook werd iedereen gefouilleerd; vlaggen, borden en geluidsversterkende apparatuur waren verboden. Het waren extra veiligheidsmaatregelen door de verhoogde kans op onaangekondigd pro-Palestijns protest vanwege de oorlog in Gaza.
Die dreiging is nu minder groot en de extra maatregelen zijn niet nodig. Er is wel veel politie op de been, maar iedereen kan doorlopen bij de poortjes, waar vrijwilligers van het Nationaal Comité 4 en 5 mei herdenkingsspeldjes uitdelen.
Geduldig leggen de vrienden Maarten (24) en Mark (27) aan een toerist uit wat er gaat gebeuren. Beiden noemen hun achternamen niet. Ze zijn speciaal naar Amsterdam gereisd vanuit het Achterhoekse dorp Rekken. „Het is best belangrijk”, vindt Maarten. „Ik denk straks aan dierbaren die het moeilijk hebben. Niet zozeer vanwege oorlog. Al is vrede niet zo vanzelfsprekend als we lang hebben gedacht.” Mark knikt. „Nu ik hier ben denk ik aan de vrijheid die wij hebben. En gezien alles wat er in de wereld gebeurt, realiseer ik me hoe makkelijk je die kunt verliezen.”
De nichten Erna, Mirande en Dinette zijn met de trein uit de kop van Overijssel naar Amsterdam gekomen. Ze noemen hun achternamen niet. De broer van de 43-jarige Erna, een veteraan die tijdens de oorlog in Bosnië een halfjaar gelegerd was in Potocari, een stad ten noordwesten van Srebrenica, maakt deel uit van de erewacht op de Dam. „Ik ben hier voor hem, maar ook voor de mensen die hun leven hebben gegeven, in de Tweede Wereldoorlog én daarna.”
Een agent neemt foto’s van bezoekers, voorafgaand aan de Nationale Dodenherdenking op de Dam. Foto Olivier Middendorp
Eén van die mensen is de broer van Erna’s nichtje Miranda. „Hij was onderdeel van Dutchbatt dat in de jaren tachtig werd uitgezonden naar Libanon om daar de vrede te bewaren’’, vertelt Miranda. „Hij heeft daar dingen meegemaakt waar hij nooit over kon praten. Dat was geestelijk zo zwaar voor hem dat hij er aan onderdoor is gegaan. Hij was pas dertig jaar oud toen hij overleed.”
Dinette is hier voor haar twee neven die hebben gediend. „Ik heb zoveel respect voor mensen die hebben gediend en, zoals de broer van Miranda, de hoogste prijs hebben betaald”, zegt ze. „Het is belangrijk om daarbij stil te staan, zeker gezien alle ellende die er op dit moment is in de wereld.”
Ondertussen stroomt de Dam voller en voller. „Ik zie helemaal niets”, klaagt een vrouw in het publiek. Ze gaat op haar tenen staan. „De volgende keer moet ik hakken aandoen.” Even verderop zegt een lange jongen – die ongeveer even ver van het hek staat als de vrouw – tevreden tegen zijn vader dat hij „precies goed” staat.
De alternatieve herdenking
Het is niet de enige manier waarop 4 mei dit jaar verschillend beleefd wordt. De oorlog in Gaza duurt voort en onder een deel van de Nederlanders groeit het ongemak over de Nationale Dodenherdenking. Zij willen niet meer alléén slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenken.
Een groep ambtenaren en oud-diplomaten besloot ‘4 mei inclusief’ te organiseren, een alternatieve herdenking in Den Haag. De groep leerde elkaar kennen tijdens het wekelijkse protest tegen het Nederlandse Israëlbeleid, bij het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. De Alternatieve Nationale Dodenherdenking staat stil bij al het leed dat door toedoen of nalaten van de Nederlandse staat wereldwijd is veroorzaakt. Tegen NRC zei organisator en voormalig diplomaat Tessa Terpstra dat ze inmiddels „buikpijn” krijgt van de Nationale Dodenherdenking, vanwege „Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders die wél op de Dam de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenken, maar wegkijken van de genocide in Gaza”.
Om half zeven, een half uur voor aanvang van ‘4 mei inclusief’, lijkt de stoet aan mensen die vanaf Den Haag Centraal naar de herdenking loopt niet op te houden. De politie schat het aantal mensen dat zich tussen de bomen en rond het podium in de bosrand naast het Malieveld bij aanvang heeft verzameld op 2.500. Vijf keer meer dan de organisatie vooraf dacht. Een paar kinderen klimmen in de bomen om goed zicht te hebben op de sprekers en muzikanten. Sommige bezoekers dragen een keffiyeh – een Palestijnse sjaal – of hebben een kleine watermeloen opgespeld – symbool van het Palestijns verzet. Anderen hebben een zonnebloem, tulp, witte roos of olijftak bij zich.
De alternatieve dodenherdenking in Den Haag. <p>Foto Giel Bonte</p> Foto Giel BonteBezoekers van de alternatieve dodenherdenking in Den Haag. <p>Foto Giel Bonte</p> Foto Giel BonteBezoekers luisteren naar een toespraak tijdens de alternatieve dodenherdenking in Den Haag. <p>Foto Giel Bonte</p> Foto Giel Bonte
Één van de bezoekers is Nico Troost (66). Hij reisde vanuit Monnikendam naar Den Haag. In eerdere jaren bezocht hij een herdenking in Amsterdam, op het KNSM-eiland. Daar worden ieder jaar personeelsleden van de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij herdacht die tijdens de Tweede Wereldoorlog omkwamen. Maar nu wil hij hier zijn: bij een herdenking waar ook aan de pijn wordt gedacht van mensen die nú lijden, zegt hij. Bang voor verwatering van een herdenking is hij niet. „Het ene leed staat niet boven het andere. Alles verdient aandacht.”
„Ik heb gezien wat geweld kapot kan maken, welk geweld dan ook”, zegt Troost. Hij doelt op zijn vader, aan wie hij in eerste instantie zal denken tijdens de twee minuten stilte, zegt hij. Zijn vader maakte de Tweede Wereldoorlog mee, maar praatte daar nooit over. Volgens Troost werd hij in de jaren erna een strenge, koppige man die zich volledig stortte op zijn christelijke geloof.
Mohamed (35) uit Almere staat op blinkend witte schoenen en in een spijkerjack te wachten op een vriendin. Hij noemt zijn achternaam niet. Tijdens de twee minuten stilte denkt hij aan iedereen die overleden is voor zijn vrijheid, zegt hij. Hij wil denken aan het onrecht nu en tijdens de Tweede Wereldoorlog.
In het bijzonder denkt hij aan alle kinderen die nu lijden en geleden hebben. Hij werkt in de kinderopvang, vandaar. Hij vindt het nieuws over kinderen die honger hebben in Gaza verschrikkelijk pijnlijk om te zien, zegt hij. Hij voelt zich machteloos, het enige wat hij kan is doneren aan hulporganisaties. „En hier zijn.” Waarom wil hij óók bij Gaza stilstaan? „De belofte van dodenherdenkingen zijn: nooit meer. Dat moet ook nu nagekomen worden”, zegt hij.
Meer mensen dan vorig jaar
Ondertussen hebben zich op de Dam in Amsterdam zo’n 16.000 mensen verzameld. Een stuk meer dan vorig jaar, toen er zo’n 5.000 aanwezigen waren. De herdenking verloopt zonder grote verstoringen. Na de twee minuten stilte om acht uur houdt premier Dick Schoof een toespraak. Dat doet de minister-president op 4 mei eens in de vijf jaar. Enkele tientallen mensen keren hem de rug toe, waartoe activist Frank van der Linde eerder had opgeroepen. Kabinet-Schoof is volgens hem „medeplichtig aan de genocide in Gaza”. De politie heeft in totaal zes mensen opgepakt op en rondom de Dam, meldt ANP.
De Nationale Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam. Foto Olivier Middendorp
Gaza noemt Schoof niet in zijn toespraak. Wel vertelt hij over het oorlogsverleden van zijn familie; zijn opa werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gefusilleerd vanwege zijn verzetswerk. Een hint naar Gaza zou gevonden kunnen worden in de zin: „In een wereld vol oorlog verliezen mensen elkaar uit het oog.” Hij heeft het ook over „de echo uit verleden” die te horen is „op de donkerste momenten”. „Het is ook de echo die ons tachtig jaar na de bevrijding oproept om te blijven herdenken. En te overdenken wat dit hier en nu voor ons betekent.”
Felle kritiek op het kabinet
Bij de Alternatieve Nationale Dodenherdenking in Den Haag uiten de sprekers allemaal felle kritiek op het Kabinet-Schoof. Hedy d’Ancona, die de Holocaust overleefde, spreekt over het gevaar van populistisch leiderschap. „Toen en nu.” De uit Gaza gevluchte fotograaf Mohammed Al Zaanoun doet in zijn speech een verzoek aan koning Willem-Alexander: „Je stem kan een verschil maken. We vragen je om je platform te gebruiken en je uit te spreken voor Gaza, voor de bescherming van onschuldige burgers.”
De alternatieve dodenherdenking in Den Haag. Foto Giel Bonte
Ook is er aandacht voor de oorlog in Bosnië begin jaren negentig, die Mustafa Hadziibrahimovic ontvluchtte. „Fascisme is helaas niet verslagen in de Tweede Wereldoorlog, er zijn fascisten in ons kabinet, Tweede Kamer en media.” Emeritus hoogleraar sociale en culturele antropologie Gloria Wekker noemt het handelen van de huidige politieke wereldleiders „adembenemend schaamteloos”. Volgens de antropologe kijken we naar een stel „autocratische oude witte mannen die coördinerend terugverlangen naar de imperialistische macht van de jaren dertig.”
Het vaderschap heeft van Max Verstappen absoluut geen voorzichtiger coureur gemaakt. De viervoudig wereldkampioen ging in de Grote Prijs van Miami tot het uiterste, maar hij kon niet op tegen zijn veel snellere rivalen van McLaren. Oscar Piastri won de race en Lando Norris werd tweede op het stratencircuit rondom het Hard Rock Stadium.
De coureur van Red Bull moest ook George Russell van Mercedes nog voor zich dulden en genoegen nemen met de vierde plaats. Verstappen had meer dan een halve minuut achterstand op de winnaar.
Piastri boekte al zijn vierde grand-prixzege van dit seizoen en hij verstevigde zijn leidende positie in het kampioenschap van de Formule 1. Verstappen handhaafde zich op de derde plaats, maar hij raakte wel verder achterop. Hij staat nu 32 punten achter op Piastri.
Lees ook
Koelbloedige Oscar Piastri heeft alle kenmerken van een kampioen
Verstappen startte de race van poleposition en gaf alles om zijn eerste positie vast te houden. Dat lukte door Norris af te knijpen in de eerste bochtenserie, waardoor de Brit vol in de remmen moest en terugviel van de tweede naar de zesde plaats. Piastri profiteerde en schoof al snel op naar de tweede plaats achter de Nederlander.
Koppositie kwijt na veertien ronden
De 27-jarige Limburger, eerder deze week voor het eerst vader geworden, hield het veertien ronden vol aan kop. Toen moest hij de eerste McLaren voorbij laten gaan. Piastri had gewoon meer snelheid en meer grip in de bochten. En ook al verdedigde Verstappen met hand en tand, hij kon de Australiër niet de baas. Drie ronden later ging ook Norris, die alweer was opgerukt naar de derde plaats, hem redelijk makkelijk voorbij.
Tot overmaat van ramp ging na pitstops halverwege de race ook Russell hem voorbij. Voor Verstappen zat er weinig anders op de vierde plaats veilig te stellen en de bijhorende punten te pakken, hoewel hij tegen het einde van de race nog gevaarlijk in de buurt kwam van Russell. Een aanval op de derde plaats was echter niet meer mogelijk.
De race in Miami verliep zonder grote incidenten. De dreigende regen bleef uit. Er waren wel vier uitvallers en Ferrari stelde opnieuw teleur. Charles Leclerc en Lewis Hamilton kwamen als zevende en achtste over de finish. (ANP)
De radicaal-rechtse en Eurosceptische George Simion is hard op weg om de eerste ronde van de Roemeense presidentsverkiezingen te winnen. Dat blijkt uit het tellen van de stemmen dat hier live te volgen is. Met ongeveer 91 procent van de stemmen geteld is de winst waar Simion op af stevent nog groter dan verwacht in peilingen en exitpolls. Tot nu toe kan hij op veertig procent van alle stemmen rekenen.
Spannend is nu vooral de vraag wie het in de tweede ronde, op 18 mei, tegen Simion op gaat nemen. Wordt het Crin Antonescu, die door de middenpartijen naar voren wordt geschoven en deelneemt namens de huidige sociaaldemocratische en centrumrechtse regeringspartijen? Of wordt het Nicusor Dan, de huidige burgemeester van Boekarest, met een progressief, pro-Europees en anti-corruptieverhaal? Antonescu lijkt voorop te gaan, maar de twee ontlopen elkaar weinig. Belangrijk is dat de stemmen van de Roemeense diaspora nog geteld moeten worden. Dat kan voor Dan nog flink wat stemmen opleveren.
De presidentsverkiezingen in Roemenië zijn beladen, omdat het Constitutioneel Hof een eerdere ronde in november ongeldig verklaarde. Toen kreeg de ultranationalistische en partijloze presidentskandidaat Calin Georgescu 23 procent van de stemmen, terwijl hij in de peilingen op zo’n vijf procent uitkwam. Later bleek uit onderzoek van de veiligheidsdiensten dat influencers werden betaald om Georgescu te promoten op TikTok, en dat er sprake zou zijn geweest van Russische inmenging. Toch is Georgescu ook na alle commotie nog steeds populair in Roemenië. Hij verklaarde later zijn steun aan Simion, die zei de partijloze ex-presidentskandidaat te representeren.
Hoewel de overwinning van ultranationalistische Georgescu ongeldig werd verklaard, legde het wel bloot dat veel Roemenen hun blik mogelijk zullen verplaatsen van Europa naar Rusland. Volgens de NAVO is het buurland van Oekraïne belangrijk voor de verdediging van de zogenaamde oostflank. Het land besteedt meer dan de vereiste 2 procent van het bbp aan defensie, leverde luchtafweergeschut aan Oekraïne en sloot een tienjarige veiligheidsovereenkomst met dat land. Maar als het aan Simion ligt, gaat er geen militaire steun meer naar buurland Oekraïne dat in oorlog is met Rusland.
Lees ook
Onvrede over corruptie en politieke stilstand jaagt Roemeense kiezers naar extreemrechts
