Aan een NAVO-top gaan maanden politieke voorbereiding vooraf. De choreografie van een top luistert nu eenmaal nauw: een top móét resultaten boeken én eensgezindheid uitstralen. Hoe vervelend is het dan als een onverwachte gebeurtenis in Iran de zorgvuldige planning dreigt te overschaduwen?
De eerste dag van de NAVO-top in Den Haag had een gespleten karakter. Op diverse podia stonden van te voren geagendeerde thema’s centraal: Europees geld voor defensie, het stimuleren van de wapenindustrie, steun voor Oekraïne. Intussen keken militairen, politici en talloze duiders en analisten voortdurend op hun telefoon om het snelle wisselbad in het Midden-Oosten te volgen.
Na de schok van de Amerikaanse bombardementen op nucleaire installaties in Iran van afgelopen weekend, volgde maandagavond, net toen in Den Haag de eerste diners plaatsvonden, het nieuws dat Iran Amerikaanse bases in Qatar onder vuur had genomen. Bij het nagerecht bleek dat Iran de VS vooraf had gewaarschuwd en er mogelijk ontspanning in de lucht hing. Bij het ontwaken in Den Haag, dinsdagochtend, was er een staakt-het-vuren tussen Israël en Iran. De werkdag was amper op gang gekomen, of dat bestand was alweer onzeker.
Beetje bravoure van Rutte
Gastheer Mark Rutte probeerde dinsdagochtend het idee dat Iran de zorgvuldige choreografie wel eens zou kunnen torpederen meteen met een beetje bravoure te ontzenuwen. „Als we niet in staat zouden zijn om gelijktijdig om te gaan met het Midden-Oosten – ook al is het groot en domineert het de krantenkoppen – én met Oekraïne, dan hebben we in de politiek helemaal niets te zoeken. Als we niet meer dan één onderwerp tegelijkertijd aan zouden kunnen, dan zouden anderen het van ons over moeten nemen.” De NAVO, zei Rutte kan meer dan één crisis aan.
„Ik merk dat het iedereen natuurlijk wel bezighoudt”, zei minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) later op de dag tegen Nederlandse journalisten. „Er wordt nauwlettend in de gaten gehouden wat de actuele ontwikkelingen zijn. Het drukt iedereen met de neus op de feiten: hoe onveilig de wereld is waarin wij leven. De NAVO is een schild om de Russische agressie weg te houden, maar ook tegen mogelijke spill-overs vanuit het Midden-Oosten.” De meeste van zijn collega’s, met uitzondering van de Amerikaanse, hebben echter slechts een heel beperkte militaire betrokkenheid bij het Midden-Oosten.
En dus deed op dag één iedereen ook gewoon wat in het draaiboek stond. Rutte opende de top met de mededeling dat de Verenigde Staten nog steeds vierkant achter de NAVO staan. Hij refereerde daarbij onder andere aan de Europese vrees van eerder dit voorjaar dat de hoogste militair van de NAVO, traditioneel een Amerikaan, wel eens een Europeaan zou kunnen worden. Maar zei Rutte, dinsdag, er is net een nieuwe SACEUR (Supreme Allied Commander Europe) benoemd „en de laatste keer dat ik in zijn paspoort keek stond daar VS”.
Operatie ‘pak Trump in’
De operatie ‘pak Trump in’ ging ook in volle vaart verder. Dinsdag werd bekend dat Trump niet in een hotel zal overnachten, maar op Paleis Huis ten Bosch. Later bleek dat hij woensdag met de koning en de koningin zal ontbijten. Voor iemand die zijn Oval Office volhangt met goudkleurige ornamenten is een nachtje ten paleize vast een geschikt presentje.
Rutte, wiens politieke lenigheid al ten tijde van zijn premierschap legendarisch was, heette Trump op Trumpiaanse wijze welkom nog voordat Trump in Den Haag was gearriveerd. De Amerikaanse president publiceerde op sociale media een bericht dat hij van Rutte had ontvangen.
„Mijnheer de president, dear Donald, gefeliciteerd en dank voor uw daadkrachtige actie in Iran, dat was werkelijk buitengewoon en iets wat niemand anders zou durven. We zijn nu allemaal veiliger. […] U vliegt een ander groot succes tegemoet vanavond in Den Haag. […] Europa gaat betalen in a BIG way, zoals ze moeten, en het zal uw overwinning zijn.”
Rutte zei later tegen journalisten dat hij het geen probleem vond dat Trump zijn berichtje had geopenbaard. Er stond volgens Rutte niets geks in.
Artikel 5? ‘Ligt eraan hoe je dat omschrijft’
Het is altijd de vraag hoe ver je voor een man als Trump door de knieën moet gaan, maar dat het nodig blijft hem te charmeren bleek toen hij dinsdag in het vliegtuig op weg naar Europa met journalisten sprak. Op de vraag of hij het befaamde artikel 5 van het NAVO-verdrag onderschrijft, waarin de onderlinge solidariteit tussen de bondgenoten is vastgelegd, zei hij dat het eraan ligt hoe je artikel 5 omschrijft. Steeds weer druppelt Trump onzekerheid in het bondgenootschap dat drijft op de onaantastbare belofte dat de landen elkaar in geval van nood zullen helpen. Wél zei Trump dat sommige Europese leiders zijn vrienden zijn en dat hij ze wil helpen.
Rutte moest niet alleen proberen Trump te paaien, hij moest ook laten zien dat de NAVO, ondanks Trump, nog steeds achter Oekraïne staat. Dus was er veel aandacht voor de steun aan Kyiv. Inmiddels hebben Europese NAVO-landen dit jaar steun ter waarde van ruim 35 miljard euro toegezegd aan Oekraïne. In heel 2024 was dat 50 miljard.
In tegenstelling tot vorig jaar in Washington is er dit jaar geen formele vergadering waar de Oekraïense president kan aanschuiven. Dus werden er talloze ontmoetingen en optredens voor hem georganiseerd. Hij werd door premier Dick Schoof ontvangen op het Catshuis, en hij was te gast in de Tweede Kamer. Hij had een ontmoeting met de Franse president Macron en de top van de EU. Dinsdagavond zou hij aanschuiven bij het NAVO-diner. Op een forum voor wapenproducenten onderstreepte hij dat Rusland gesteund wordt door Noord-Korea, door Chinese ondernemingen én door Iran.
