De cirkel is weer rond. Voor 1,6 miljoen euro kocht het bedrijf Spirits International (ook wel SPI Group) de rechten van achttien wodkamerken in de Benelux. De aankoop is opvallend, want het van origine Russische bedrijf verloor in 2020 na een jarenlang juridisch geschil de rechten op de wodkamerken definitief aan het Russische staatsbedrijf FKP Sojoezplodoimport. De zaak draaide erom of SPI de rechten wel legitiem had verworven tijdens de privatisering van staatsbedrijven na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Onder de merken waren pronkstukken Stolichnaya en Moskovskaya.
Spirits International kocht de rechten maandag op een veiling in Den Haag. Dat de rechten werden geveild, was op zichzelf al nieuwswaardig. Op de merken was namelijk beslag gelegd door schuldeisers van de Russische staat. Dat gebeurde na een slepende arbitragezaak rondom het faillissement van het Russische olie- en gasbedrijf Yukos in 2006. De voormalige grootaandeelhouders van Yukos beschuldigen de Russische overheid ervan het bedrijf bewust het faillissement in te hebben gedreven. Zij kregen in 2020 definitief gelijk en Rusland moet hun nu een schadevergoeding van bijna 60 miljard euro betalen.
Rusland weigert echter de schadevergoeding te betalen. Daarom mogen de voormalige aandeelhouders nu beslag leggen op Russische staatsbezittingen. Met de veiling van de wodkamerken worden zij deels gecompenseerd voor het verlies van hun kapitaal. De veiling in Nederland was de eerste keer dat er Russische bezittingen werden verkocht in de Yukos-zaak. Verwacht wordt dat er wereldwijd vergelijkbare beslagleggingen zullen plaatsvinden om het miljardenbedrag te verhalen.
Miljardenbelasting
Yukos ging in 2006 failliet nadat de Russische staat het bedrijf onverwachts een miljardenbelasting had opgelegd. De voormalige grootaandeelhouders beschuldigden de Russische overheid ervan dit te hebben gedaan om zo directeur Michail Chodorkovski, een politiek tegenstander van Poetin, weg te werken. Verenigd onder de naam GML spanden zij een arbitragezaak aan tegen Rusland.
De partijen besloten gezamenlijk dit bij het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag te doen. In 2014 oordeelde dat hof dat de Russische staat er inderdaad op uit was geweest om Yukos tot faillissement te dwingen en zich de waardevolle bezittingen van het bedrijf toe te eigenen. Na bijna twintig jaar procederen bevestigde het gerechtshof in Amsterdam bij het laatste beroep in februari definitief dat dit oordeel juist was.
Het Permanent Hof van Arbitrage, waar internationale geschillen door middel van arbitrage worden beslecht, besloot in 2014 dat de voormalige aandeelhouders (die samen 70 procent van het kapitaal bezaten) recht hebben op een schadevergoeding van ruim 50 miljard euro voor de onteigening van hun bezit. Inmiddels is dit opgelopen tot bijna 60 miljard euro.
Met de verkoop van de wodkamerken is een eerste stap gezet in het behalen van de compensatie. Toch is 1,6 miljoen euro slechts een klein deel van het verschuldigde bedrag. GML verwacht wereldwijd meer beslagleggingen en verkopen af te kunnen dwingen, nu er in Nederland precedent is geschapen. „Het historische succes van vandaag moedigt ons aan om onze handhavingsstrijd voor gerechtigheid naar alle uithoeken van de wereld te voeren waar Poetin de staatseigendommen van zijn land probeert te verbergen”, is in een persbericht te lezen.
Volgens veilingmeester Govert Bakker was het inderdaad een bijzondere veiling. „Het is vrij uniek dat het bezit van een vreemde mogendheid wordt geveild”, licht hij toe. Ook komt het veilen van enkel naamrechten zelden voor. „In faillissementen wordt intellectueel eigendom weleens geveild, maar het komt bijna niet voor dat het om alleen de merkrechten gaat.”
De veiling moest plaatsvinden in Nieuwspoort, het perscentrum in het Tweede Kamergebouw in Den Haag. Geen enkele particuliere zaalverhuurder durfde het aan om de veiling, onder de naam ‘Veiling ten koste van de Russische Federatie’, te huisvesten, vertelt de veilingmeester. De verhuurders waren bang voor repercussies vanuit Rusland, bijvoorbeeld middels een DDoS-aanval.
Bieders dienden, om te laten zien dat ze serieus geïnteresseerd waren, vóór de veiling een borgsom van 250.000 euro te storten. In december 2022 deed GML een eerdere poging om de wodkamerken te verkopen, eveneens in Den Haag. Het bod van 200.000 euro dat daaruit voortkwam werd echter niet geaccepteerd door de voormalige aandeelhouders, omdat zij dat te laag vonden. Destijds was de borgsom ook verplicht.
‘De rechtmatige eigenaar’
Dat bod van twee ton in 2022 werd nu dus ruim overtroffen. Spirits International, dat werd opgericht door de Russische miljardair Joeri Schefler en nu in Luxemburg is gevestigd, kocht de rechten voor 1,6 miljoen euro.
SPI verwierf de rechten oorspronkelijk eind jaren negentig, tijdens de privatisering van Russische staatsbedrijven. Het claimt dat het in 1997 voor een kleine drie ton de rechten kocht van FKP, het Russische staatsbedrijf dat de rechten tot dan toe in handen had.
Begin deze eeuw begon Rusland over de hele wereld rechtszaken om de merken terug te krijgen. Zo won het een zaak in Brazilië, maar verloor het in Oostenrijk. In 2015 deed de rechtbank in Rotterdam uitspraak over de rechten in de Benelux. Rusland kreeg toen gelijk: de rechten moesten worden overgedragen aan Sojoezplodoimport en alle winsten moesten worden terugbetaald. SPI ging ik hoger beroep, maar in 2020 werd het oordeel opgehouden. In 2021 won het bedrijf in andere Europese landen juist wel weer zaken van Rusland.
Via een omweg heeft SPI de rechten nu toch weer in bezit. Er werd snel geboden in de Nieuwspoort. GML deed zelf ook mee, om de rechten eventueel zelf te kopen bij een te laag bod. In dat geval zou het de rechten later opnieuw proberen te verkopen, of eventueel zelfs zelf de merknamen exploiteren.
Toen GML het bod verhoogde naar 1,5 miljoen euro en SPI aan zet was, pleegde de representant van SPI een telefoontje, waar spoedig een bevestigend woord op kwam. GML accepteerde het bod van 1,6 miljoen meteen. „De merken zijn weer in de handen van de rechtmatige eigenaar”, zei de Nederlandse advocaat van Spirits International na de veiling.
