Russische stoorzenders bedreigen burgerluchtvaart boven Noorwegen

Posted on October 23, 2024 by admin

De verstoring van gps-signalen in Noord-Noorwegen door stoorzenders op Russisch grondgebied is zo constant dat de Noorse overheid geen afzonderlijke incidenten meer registreert. Volgens het Noorse telecomagentschap Nkom vormen de „min of meer permanente verstoringen in [het luchtruim boven] Finnmark” een ernstig risico voor de burgerluchtvaart, die daar in hoge mate van gps afhankelijk is.

De verstoring van het gps-sgnaal toont – naast fysieke sabotage van data-infrastructuur en cyberaanvallen – „de kloof tussen het huidige veiligheidsniveau en de toenemende afhankelijkheid van de samenleving van digitale diensten bij een steeds ernstiger dreigingsniveau”, zei Nkom-directeur John-Eivind Velure eerder deze maand in zijn jaarlijkse veiligheidsbriefing.

Noorse verkeersvliegers spraken tegenover tech-platform Wired van „het nieuwe normaal”. Gps-verstoring komt in twee varianten: het wegdrukken van het signaal door een sterkere zender (jamming), of het vervalsen van de gegevens over positie en vlieghoogte (spoofing). Vluchten op een aantal vliegvelden in het noorden van Noorwegen en Finland zijn volledig afhankelijk van gps-gegevens, omdat andere landingssystemen, zoals een ‘glijpad’ langs elektronische bakens er ontbreken.

Moermansk

Jamming, waardoor gps uitvalt en alarms afgaan, lijkt dominant. Spoofing is gevaarlijker, omdat het minder snel wordt opgemerkt en tot verkeerde aannames in de cockpit kan leiden. De verstoringen treden doorgaans op gedurende zes tot acht minuten, op vlieghoogtes boven de zesduizend voet (tweeduizend meter). Op lagere hoogtes worden de stoorsignalen door de kromming van de aarde tegengehouden. Volgens Nkom bevindt de bron van de verstoring zich in de omgeving van de Russische havenstad Moermansk, waar eenheden voor elektronische oorlogvoering zijn gestationeerd.

Vliegverkeer in het Oostzeegebied heeft eveneens last van gps-verstoringen. De bron daarvan zou zich in de Russische exclave Kaliningrad bevinden. In april legde de Finse luchtvaartmaatschappij Finnair de vluchten naar de regionale luchthaven van Tartu in Estland enkele weken stil, nadat een vliegtuig een kwartier voor de landing moest terugkeren omdat het gps-signaal was uitgevallen.

Hotspots

Sinds de grootscheepse Russische aanval op Oekraïne in februari 2022 is de gps-verstoring langs de Russische grenzen enorm toegenomen, zo is sinds juli van dat jaar onder meer te zien op Gpsjam.org, een dagelijks bijgewerkte open source-website die een wereldkaart combineert met data die vliegtuigen zelf uitzenden over de betrouwbaarheid van hun navigatiesystemen.

Naast bovengenoemde gebieden zijn bij Gpsjam vrijwel elke dag ook hotspots te zien rond de Zwarte Zee, en in de oostelijke Middellandse Zee, waar, zo wordt aangenomen, ook Israël gps stoort om drone- en raketaanvallen te pareren. Volgens John Wiseman, bouwer van Gpsjam, is „de overgrote meerderheid van verstoringen het werk van militaire stoorzenders nabij conflictgebieden”.

Aanvankelijk werd er rekening mee gehouden dat de verstoring een bij-effect was van Russische maatregelen tegen aanvallen door raketten of drones, die met gps naar hun doel navigeren. Die aanname is intussen verlaten. Behalve de luchtvaart zijn ook andere sectoren die zich van precieze locatiegevens bedienen kwetsbaar voor gps-verstoring, van hulpdiensten tot pakjesbezorgers en de scheepvaart.

Volgens Nkom is het „essentieel” om de weerbaarheid tegen gps-uitval te versterken. Met dat doel organiseert Noorwegen jaarlijks een zogeheten Jammerfest op het eiland Andøya, waarbij alternatieven en tegenmaatregelen worden getest. Juist dit jaar werd een glasvezelverbinding met Andøya verbroken, volgens Nkom „het resultaat van opzettelijke actie”.

Voor de dader is het bij dergelijke zogeheten grey zone operations de ‘kunst’ om net onder de drempel te blijven die militaire vergelding onvermijdelijk maakt. Volgens Maria Domanska, verbonden aan de transatlantische denktank CEPA, toont de „toenemende schaal van Russische subversieve activiteiten dat Moskou in oorlog is met het Westen”. Maar „omdat het Westen de Russische operaties te weinig beschouwt als onderdeel van een gecoördineerde militaire inspanning”, moedigt het Rusland aan om „steeds agressiever” te opereren, aldus Domanska in een recent artikel.

KAL 007

De meeste vliegtuigen maken gebruik van het Amerikaanse Global Positioning System, een constellatie van enkele tientallen satellieten die rond de aarde cirkelen. Een ontvanger kan zijn positie berekenen door de signalen van ten minste vier ‘zichtbare’ satellieten met elkaar te vergelijken. Andere zogeheten global navigation satellite systems (GNSS) zijn het Europese Galileo, het Chinese Beidou en het Russische Glonass.

De ontwikkeling van gps kwam in een stroomversnelling nadat Rusland in 1983 vlucht KAL 007, een Zuid-Koreaans lijnvliegtuig dat van de route was afgedwaald, had neergeschoten. Sinds het jaar 2000 is gps voor zogeheten en route navigation de norm, maar het gebruik voor precisienavigatie bij slecht zicht of in de laatste fase van de nadering van een vliegveld wordt gps nog maar tien jaar algemeen gebruikt in de burgerluchtvaart.

Voor navigeren zonder gps bestaan alternatieven, maar die „zetten ons dertig jaar terug”, zei een Noorse piloot tegen Wired. Het is onduidelijk hoe civiele gps-systemen zich op korte termijn moeten beschermen tegen elektronische oorlogvoering. Militaire ontvangers zijn beter beveiligd. Experts zoeken een oplossing onder meer in het toepassen van antennes die zich softwarematig preciezer richten op de gps-satellieten en ongevoeliger zijn voor een signaal uit een andere richting. Of het veroorzaken van zogeheten „destructieve interferentie” in de richting van de stoorzender, feitelijk ook een vorm van elektronische oorlogvoering.

Op termijn wordt ook gekeken naar de invoering van systemen van zogeheten inertial navigation, met een gyroscoop en versnellingsmeters, die afzonderlijk of in combinatie met gps kunnen worden gebruikt. Zulke systemen waren vroeger ook in gebruik, maar minder betrouwbaar, zoals onder meer bij het incident rond KAL 007 bleek.

Op de bodem van de diepzee leeft de reusachtige kokerworm

admin
October 23, 2024
0

Op de diepzeebodem, bij warmwaterbronnen, worden vaak kolonies van de reusachtige kokerworm (Riftia pachyptila) aangetroffen, zoals op bijgaande foto. Het was lange tijd een raadsel hoe zo’n kolonie zich daar vestigt. In de levenscyclus van het dier vormen de kokerwormen de volwassen, op de bodem vastzittende fase. Die fase gaat het dier pas in als zich een in het water levende larve op de bodem heeft gevestigd. Die ontwikkelt zich daar eerst tot juveniel, en daarna tot volwassene. Maar hoe bereiken de larven, die kleiner zijn dan 1 millimeter, de bodem? „Ze zijn nog nooit in het water gevonden, en dat ze tegen de opwaartse stroom van de warmwaterbron in zwemmen leek ons moeilijk ”, zegt Sabine Gollner, onderzoeker mariene ecologie bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) op Texel. Samen met Monika Bright van de universiteit van Wenen leidde ze een expeditie naar Nine North, een gebied met veel warmwaterbronnen vlak bij de vulkanisch actieve Oost-Pacifische Rug in de Stille Oceaan. Daar hebben de onderzoekers een mogelijk antwoord gevonden. De resultaten zijn 15 oktober gepubliceerd in Nature Communications. Tijdens de expeditie braken de wetenschappers met behulp van onderwaterrobots stukken lava uit de zeebodem, ruim 2,5 kilometer onder het wateroppervlak. Op filmpjes zagen ze dat de onderkant van de stukken lava vol zit met gangen en holtes. Daarin zagen ze volwassen kokerwormen, maar ook allerlei soorten borstelwormen en slakken. „We waren verbaasd dat zo’n onderaards gangenstelsel bestaat”, zegt Gollner. Het laat zien dat het leven op en in de zeebodem verbonden is. „En het feit dat we sessiele [vastzittende] volwassen kokerwormen in de lava-gangen vinden, betekent dat er ook larven moeten zijn”, zegt Gollner. Die zijn nu nog niet aangetoond. „Die zijn te klein om op de video’s te zien.” Het idee is nu dat larven een eindje van de bronnen vandaan de bodem in gaan en via een lang gangenstelsel die bronnen bereiken.

Het onderzoek raakt aan de discussie over het wel of niet starten van diepzeemijnbouw. Gollner: „Het gebied waar we nu waren is niet interessant voor mijnbouw. Maar we zouden van de wel interessante gebieden eerst willen weten of daar ook leven in de aardkorst zit.”

Unesco dreigt met intrekken werelderfgoedstatus Waddenzee

admin
October 23, 2024
0

Unesco dreigt met de intrekking van de werelderfgoedstatus van de Waddenzee als Nederland, Duitsland en Denemarken door blijven gaan met gas- en zoutwinning in het gebied. Dat bevestigt de Friese gedeputeerde voor mijnbouw Friso Douwstra (CDA) woensdag na vragen van vier oppositiepartijen, meldt persbureau ANP. „De brieven van Unesco liegen er niet om”, zei Douwstra in de Provinciale Staten van Friesland.

De Waddenzee beschikt sinds 2009 over de werelderfgoedstatus van Unesco vanwege de „buitengewone universele waarde” van het getijdengebied. Uit een rapport van Unesco uit augustus over de conservatiestatus van haar werelderfgoed blijkt dat de organisatie zich met name zorgen maakt over de ontwikkelingen in het Nederlandse deel van het gebied.

Volgens de richtlijnen van Unesco mag gas- en zoutwinning in het Waddenzeegebied alleen onder strikte voorwaarden plaatsvinden. In het rapport stelt Unesco dat de plannen voor gaswinning bij het Friese dorp Ternaard de waarde van het natuurgebied in gevaar kunnen brengen.

Aardgasveld Ternaard

De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) wil bij Ternaard in de Waddenzee boren naar een nog onaangeroerd aardgasveld. Eerder deze maand besloot de Raad van State dat minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) voor het eind van dit jaar moet beslissen of de NAM daar mag boren. Eerder lag het dossier op het bureau van toenmalig staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66), maar die schoof een besluit voor zich uit.

„We weten niet wat de gevolgen zijn als de status als werelderfgoed wordt ingetrokken”, aldus gedeputeerde Douwstra in reactie op de bezorgde oppositie. Volgens hem is het niet bekend wat de gevolgen van het intrekken van de status zouden zijn op het toerisme en de natuur in het gebied. „Maar dat het effect gaat hebben, weten we”, concludeerde Douwstra.

Strijder tegen nepnieuws is de dupe van roofdruk

admin
October 23, 2024
0

Het was wel een beetje alsof je wakker wordt in de Twilight Zone, zegt Sander van der Linden, in dat rare schemergebied waarin je niet meer weet wat waar is of puur een hersenschim. Van der Linden, hoogleraar sociale psychologie aan de universiteit van Cambridge, had een ervaring die te veel academici kennen. Hij zag een artikel van zijn onderzoeksgroep woord voor woord opgenomen in een tijdschrift waar hij nog nooit van had gehoord. Ondertekend door drie auteurs die hem ook compleet onbekend waren.

Van der Linden doet met zijn team onderzoek naar manieren om mensen ‘in te enten’ tegen nepnieuws en desinformatie; vorig jaar verscheen van hem het boek Immuun voor nepnieuws, een overzicht van zijn bevindingen. Een actueel onderwerp, dat ook wetenschappelijk sterk in de belangstelling staat.

Het verbaasde Van der Linden dan ook niet dat een collega aan de Radboud Universiteit in Nijmegen publicaties op dit gebied begon te verzamelen voor een meta-onderzoek. Waar hij wel van opkeek was dat daarbij een artikel van zijn groep opdook uit het American Journal of Art and Communication van januari 2023, een tijdschrift waar hij nog nooit van had gehoord. Met woord voor woord dezelfde tekst als een artikel dat hij had ingediend bij het International Journal of Communication, maar met een andere titel en drie compleet andere auteurs, ook verbonden aan Cambridge.

Dat het niet in de haak was, bleek al uit hun gekunstelde, overdreven Britse namen: ‘John David Smith’, ‘Susan Mary Jones’ en ‘Alexander William Brown’. Geen van de drie bleek te bestaan, in elk geval niet aan de universiteit van Cambridge. Raadselachtig was ook dat de roofdruk al was verschenen vóór het échte artikel van Van der Linden en de zijnen in het International Journal of Communication. Het begon Van der Linden wel te dagen. „We hadden dat stuk eerst al als preprint online gezet, daar moeten ze het van hebben gekopieerd.”

Vragen om opheldering

Wat viel er tegen te doen? Het Amerikaanse tijdschrift reageerde niet op vragen om opheldering. Het adres van de uitgever in Washington DC bleek een zwart gat, althans een flat aan een straat in een woonwijk en geen kantoor. Van der Linden: „We hebben het tijdschrift waarin ons echte stuk is verschenen ingeschakeld, zij doen nu onderzoek of er meer van hen is overgenomen.”

Ook de provider van de dubieuze uitgever werd benaderd, die beloofde waar mogelijk stappen te zullen ondernemen. De site van de uitgever verdween, maar dook later weer op. „We hopen dat het iets oplevert”, aldus Van der Linden.

Roofuitgaven online, bekend als predatory publishing, zijn al jaren een probleem in de wetenschappelijke wereld. Het kan dan gaan om illegaal overgenomen artikelen, het gebruik van valse of gefingeerde auteursnamen en andere vormen van bedrog. Een Amsterdamse wetenschapsfilosoof zag zijn naam terug boven een compleet mismaakte versie van zijn artikel. Aangifte doen heeft vaak weinig zin, omdat de daders online verdwijnen of onvindbaar blijken. Volgens sommige schattingen is het aantal rooftijdschriften inmiddels opgelopen tot ruim 15.000 wereldwijd.