‘Hoe spreek je het uit? Oebitsy?” vraagt een demonstrant voor het theater Amsterdam aan een ander. Dat klopt: Oebitsy betekent ‘moordenaars’ in het Russisch. Ongemakkelijk lachend of afwezig fronsend schuiven de ruim 1.700 Russischsprekende theaterbezoekers in de stromende regen langs zo’n 25 schreeuwende demonstranten tegen de oorlog in Oekraïne.
Op het toneel stonden dinsdagavond twee Russische televisiegrootheden, Vladimir Pozner (90) en Ivan Oergant (46). Tot de invasie van Oekraïne waren ze te zien op de voornaamste staatspropagandazender Eerste kanaal. De latenight-talkshow van Oergant wordt vaak met die van de Amerikaanse Jimmy Kimmel vergeleken – grappig en actueel. Pozner had jarenlang een Russisch-liberaal interviewprogramma. Beiden raakten hun programma op ‘het Eerste’ kwijt in februari 2022, in de week van de invasie. Voor de demonstranten zijn dit hardcore Kremlin-propagandisten. „Schaam je!” wordt er geroepen. En: „Rusland is een terroristische staat”. Het theater is zelfs met stemvervormers gebeld en bedreigd, zegt een externe pr-adviseur. Vanuit de Oekraïense ambassade zou druk zijn gezet om het evenement af te gelasten.
De directrice zal ons nu niet te woord staan. „Die kan niet op politiek ingaan.” Er is bovendien sprake van zaalverhuur – het theater verzorgt de kaartverkoop niet.
De spreektaal is Russisch. Bezoekers die NRC spreekt begrijpen het protest niet zo goed. Beide performers zwijgen weliswaar over de oorlog, maar dat betekent toch niet dat ze vóór zijn? Op de dag van de invasie postte Oergant op Instagram een zwart vierkant met de tekst „Gruwel en pijn. Nee tegen oorlog.” De volgende dag was zijn show op het ‘Eerste kanaal’ gecanceld.
Propaganda
Pozner – dat is een ander verhaal, erkennen bezoekers. Hij werkte in de Sovjettijd in de propaganda. Op de zender fungeerde hij als liberale stem, maar hij was gebonden aan censuur en droeg zodoende bij aan de illusie van meerstemmigheid die de propaganda wil uitstralen, zonder vrijuit te kunnen spreken. En hij heeft vorig jaar betoogd dat de uitbreiding van de NAVO schuldig is aan de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne.
Maar pro-oorlog? De bezoekers vinden van niet. Een vrouw met blauwe mascara die een sigaret staat te roken weegt haar woorden: „Ik ben het er niet mee eens dat deze twee mensen iets te maken hebben met… het regime van het Kremlin. Ik ga vanavond gewoon genieten van deze geweldige mensen.”
Theater Amsterdam stelt op vragen van NRC dat MMI hen heeft verzekerd dat de tv-grootheden allebei na de oorlog zijn verhuisd uit Rusland en daar geen belasting betalen. Toch trad Pozner dit jaar nog op in Moskou. Hij heeft er meerdere bedrijven op zijn naam staan. Mogelijk wordt over de inkomsten van de theatertour niet in Rusland belasting afgedragen, maar over Pozners bedrijfsactiviteiten wel. In de lijn van de pro-Oekraïense demonstranten: iedere cent betaalde belasting helpt de Russische oorlogsinzet.
Wat speelt er achter de schermen? Wie heeft eigenlijk de zaal gehuurd? MMI Concert Agency (Millenium Music International) organiseert de theatertour. De firma staat in Cyprus geregistreerd en is opgericht in 2015 – een jaar nadat Rusland de Krim annexeerde. De enige aandeelhouder op dat moment was de Cyprioot Panagiotis Maratheftis.
Marathefthis heeft door de jaren heen bedrijven in het Verenigd-Koninkrijk, Oekraïne, Rusland en Cyprus opgericht. Hij lijkt een tussenpersoon die de werkelijke eigenaren verhult. In 2018 kwam het bedrijf MMI onder directeur Evgenios Bagiazidis – ook wel: Jevgeni Gerasimovitsj Bojazov, die in 2022 eigenaar werd van het bedrijf. Volgens de Russisch-Cypriotische nieuwssite Cyprus Daily News, die verslag doet van de Russische aanwezigheid op het mediterrane eiland, is de échte man achter het bedrijf Sergej Moeradov, een jeugdvriend van Bojazov.
Dit valt voor NRC met de beschikbare data niet vast te stellen. De organisatie heeft niet op een verzoek om commentaar gereageerd. Maar ongerelateerd zijn de mannen in elk geval niet: deze Russische eventpromotor deelt op zijn Facebookpagina regelmatig flyers van MMI-evenementen. Met hun opvattingen over de oorlog lopen de beide eventplanners in ieder geval niet te koop. Het Cypriotische medium duikelde een nachtelijke post op sociale media uit 2014 op waarin Bojazov schreef: „Rustig allemaal! Ik hoop wakker te worden en erachter te komen dat militairen van de Russische Federatie Odesa naderen.” Maar van hun mening over de grootscheepse invasie van de afgelopen twee jaar kan NRC niets vinden.
Niet los van het Russische systeem
Indirect vertonen de socialemedia-accounts van Moeradov en Bojazov zelfs tekenen van het anti-oorlogskamp. Ze promoten de kritische Russische/Wit-Russische band Bi-2, die zich uitsprak tegen de invasie. Leden van Bi-2 kregen deze week Moldavisch staatsburgerschap om ze tijdens het touren te beschermen tegen uitlevering aan de Russische staat. Ook staat op Moeradovs Facebook dat hij op 24 februari 2022, de dag van de invasie, zijn ontslag indiende bij werkgever Eventation in Moskou. Sindsdien hebben ze zich op sociale media niet meer in Rusland laten zien. Maar de twee staan niet los van het Russische systeem. Beiden hebben ook nog bezit in Rusland. Moeradov bezit onder meer ‘SM-media groep’ in Moskou. Een bedrijf dat weliswaar sinds het uitbreken van de pandemie niet veel omzet meer draait, maar waar toch nog geld in zit – en dat zodoende dus ook belasting betaalt.
Moeradovs vader, Georgi Moeradov, is bovendien Vicevoorzitter van de Raad van Ministers van de Republiek van de Krim en daarmee de permanente vertegenwoordiger van de bezette Krim bij de president van de Russische Federatie – ook Vladimir Poetin. Sinds 2014 staat hij op de sanctielijst van de EU.
Het zijn geen aanwijzingen dat de organisatie MMI in opdracht van de Russische staat opereert. En de financiële ‘route-Cyprus’ is een beproefde weg voor de Russische elite om geld veilig te stellen, dus het is geen bewijs voor een misdrijf. Het lijkt er ook niet op dat ze hun vermogende positie inzetten voor steun aan de oorlog. Maar dat zij die keuze überhaupt hebben, is tegen het zere been van de demonstranten bij het theater; Oekraïners kunnen er niet voor kiezen apolitiek te zijn.
„Er was niet één bezoeker die zijn steun voor Oekraïne heeft uitgesproken”, zegt demonstrant Arno Klijbeek, wiens stichting De Leeuw Kyiv humanitaire hulp in Oekraïne biedt. „Wel een paar middelvingers, dat zegt nogal wat.”
Hebben de bezoekers naar propaganda zitten luisteren? Het woord ‘oorlog’ valt gedurende de 90 minuten durende voorstelling niet. Tijdens het beantwoorden van de vragen uit het publiek – anoniem opgeschreven en in een vaas gedeponeerd door de gasten – komen de mannen nog het dichtst bij de olifant in de kamer. „Heeft u weleens momenten waarop u uw mening wilt uiten, maar dat om een of andere reden niet mag?” leest Oergant voor. De zaal lacht. Applaus. Pozner: „Ja, dat komt voor. Wat te doen? Verbijten.”
met medewerking van Karlijn Kuijpers
