Ruim 200 mensen opgepakt bij demonstratie tegen omstreden Franse pensioenhervorming

Vorig jaar won Trevor Grahl de Willem Pijperprijs voor Music for Malmö een tamelijk buitenissig experimenteel werk voor ‘hyperorgel’. Dat is een manier om allerlei orgels samen te smeden tot een soort mega-synthesizer. Voor de prijsuitreiking mocht Grahl een nieuw werk schrijven en hij besloot iets totaal anders te maken: een persoonlijk werk met een eenvoudige structuur. Voor dit werk, getiteld Spiewnik, kreeg hij vorige maand prompt wéér een prijs: de tweejaarlijkse Matthijs Vermeulenprijs voor beste compositie.

Toch twijfelt hij nog steeds, zegt de geboren Canadees Grahl (41) in perfect Nederlands. De twijfel loopt als een rode draad door het gesprek in zijn woning bij de Nieuwendijk in het centrum van Amsterdam. De sculptuur van de Matthijs Vermeulenprijs staat achter hem op een kastje, af en toe werpt hij er enigszins verbaasd een blik op. „Het vloeit nog niet soepel, er is nog een blokkade, maar ik heb het gevoel dat het begint te komen”, zegt Grahl. Dat belooft wat, als dit nog maar het begin is.

Fun fact: de biografie en de brieven van Matthijs Vermeulen, naar wie de prestigieuze prijs is vernoemd, staan bij Grahl in de boekenkast. John Snijders van het Ives Ensemble zei ooit dat Grahls muziek hem aan Vermeulen deed denken. Dat was bij een van de eerste projecten die hij in Nederland deed en het is tekenend voor Grahl dat hij zich vervolgens uitputtend in zijn overleden Nederlandse collega verdiepte: „Ik heb al zijn muziek beluisterd. Heel mooi.”

Orgel op half uur rijden

Grahl (Je spreekt het uit als in Holy Grail) groeide op in een katholiek gezin op het Canadese platteland. Zijn moeder had trompet gespeeld en zong in het kerkkoor, zijn vader speelde in de drumband, en Trevors eerste echte kennismaking met muziek vond plaats in de kerk: het orgel. „Ik wist meteen: dat wil ik! Maar de kerk was een halfuur rijden, er was verder nergens een orgel, dus het kon niet. Pas toen ik muziek studeerde aan McGill University in Montreal leerde ik orgel spelen.”

Behalve over twijfel gaat het gesprek over urgentie, een volatiel begrip in de kunsten waarover Grahl vaak spreekt met zijn studenten aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar hij compositie doceert. Hij had ooit een relatie met een dichter die zei dat hij ‘doodging’ als hij een dag niet dichtte. „O nee, dacht ik. Ik ga helemaal niet dood als ik niet componeer. Soms denk ik de hele dag niet aan muziek. Heb ik wel iets te zeggen? Ben ik niet gewoon een boer uit Canada?”

Toch weer die twijfel. Maar dan vertelt Grahl over het amateurorkest in Deep River, een stadje verderop, waar zijn vader in een kerncentrale werkte. „Er woonden maar vijfduizend mensen, maar vanwege die kerncentrale had 90 procent van de inwoners een PhD in wiskunde en uiteraard speelden ze allemaal viool, dus hadden ze een symfonieorkest.” Op zijn veertiende sprak Grahl de dirigent aan, hij wilde ook leren dirigeren. En een jaar later componeerde hij een heuse symfonie, die ook werd uitgevoerd. „Dat was heel leerzaam”, zegt hij droogjes.

Soms denk ik de hele dag niet aan muziek. Heb ik wel iets te zeggen? Ben ik niet gewoon een boer uit Canada?

Houden van vreemde dingen

Dit vroege, symfonische uitstapje was geen eenmalige exercitie, hoewel Grahl vooral naam heeft gemaakt als componist van bijzondere orgelmuziek: hij schrijft ook veel en graag voor orkest, zoals een tromboneconcert voor KCO-solotrombonist Jörgen van Rijen en een nieuw stuk voor dirigent Bas Wiegers en het Münchener Kammerorchester. „In Nederland word ik op een of andere manier niet opgepikt als orkestcomponist. Hopelijk brengt deze prijs daar verandering in, want ik heb allerlei rare ideeën voor grote projecten.”

Nee, Grahl kan niet ontkennen dat het er vroeg in zat. Zijn moeder noemde hem fancy, omdat hij van vreemde dingen hield, zoals kreeft en wijn, en zelf pasta maakte. En hij was homo, wat niet zonder slag of stoot geaccepteerd werd. Tegenwoordig heeft Grahl „een goede band” met zijn ouders, die hij „praktische mensen” noemt, die weinig snappen van de kunstwereld waarin hij zich beweegt. Omdat de uitreiking van zijn vorige prijs plaatsvond op hun 45ste trouwdag, 2 juni 2024, besloot hij een cadeautje voor ze te componeren, iets dat hen zou raken. Dat werd het prijswinnende Spiewnik (‘liedboek’). Zijn opzet slaagde: zijn moeder was tot tranen geroerd.

De basis voor het stuk is een opname uit de jaren 70 van het kerkkoor van de St. Hedwig Parish, de oudste Poolse gemeenschap in Canada. Vrijwel zeker zingt Grahls moeder mee op deze opname. Het gaat om een Maria-lied, dat Grahl flink vertraagde en oprekte. Vervolgens maakte hij er een atmosferische orgelomlijsting bij, gebaseerd op een spectrumanalyse van het lied. „Vroeger wilde ik orgel spelen en toen kon het niet. Ik ben als het ware terug in de tijd gereisd om het koor te begeleiden”, zegt Grahl.

De ‘blokkade’ die hij nog ervaart heeft niet alleen te maken met zijn jeugd ver weg van de kunstencentra, maar ook met de master die hij daarna deed in het Amerikaanse San Diego. Het muziekplezier werd er daar stevig uit geramd met extreem academisch onderwijs en strikte voorschriften. Grahl had les van Pierre Manoury, een Fransman uit de school van het Parijse elektronica-instituut Ircam, die zijn ideeën steevast afkraakte: „Zis is grand opéra, it is already been done before”, imiteert hij Manoury’s Franse accent.

„Toen ik in Den Haag kwam, vroeg mijn docent Richard Ayres: welke emotie heeft dit stuk? Ik wist niet wat er gebeurde. Emotie was stréng verboden, zo had ik geleerd.” Grahl lacht. „Achteraf is het absurd. Natúúrlijk gaat muziek over emotie.” Mensen gaan naar een concert om iets te ervaren, niet om doodgeknuppeld te worden met een systeem. Grahl prijst het Nederlandse muziekleven uitbundig, ook al staat het zwaar onder druk door de enorme bezuinigingen: „Nog steeds worden studenten hier uitgedaagd om hun eigen stem te vinden.”

De urgentie zit voor Grahl in de wens iets te „communiceren” met zijn muziek, „iets terug te doen”. Zo maakte hij onlangs een kinderopera voor de Griekse Nationale Opera, met een libretto van Andriana Minou, over iemand met een afwijkende vorm die moeite heeft zijn plek te vinden in ‘Vierkantland’ – een allegorie voor de positie van non-binaire personen die onder druk staat in Griekenland, waar extreemrechts aan invloed wint: „Tweehonderdvijftig kinderen deden mee, de zaal zat vol. Muzikaal was het natuurlijk basaal, maar het effect was enorm. Misschien is het wel het beste dat ik ooit gemaakt heb.”

Delen

Mail de redactie