Hij kondigde meer dan 2 miljard pond aan subsidies aan, maar alle aandacht ging naar zijn autogordel. Naar de gordel die premier Rishi Sunak (42) níet om had, terwijl hij onderweg in Noord-Engeland een filmpje opnam om te vertellen hoe het overheidsgeld de perifere gebieden van het Verenigd Koninkrijk moet helpen ontwikkelen.
Natuurlijk was het een stomme fout, gaf Sunak snel toe, eentje die hem een boete opleverde van 100 pond (ongeveer 115 euro). Plus de dubieuze eer van de tweede premier in de Britse geschiedenis met een boete op zijn naam, na Boris Johnson die de coronaregels had geschonden. Maar vooral leidde de ophef over de gordel af van wat nu eens positieve berichtgeving had kunnen zijn over de inhoudelijke plannen van Sunaks regering. Een patroon dat de premier maar al te bekend moet voorkomen.
Komende week is Sunak (42) vier maanden premier van het Verenigd Koninkrijk, met zijn Indiase achtergrond is hij de eerste niet-witte premier van het land. Hij beloofde „integriteit, professionaliteit en rekenschap in elke laag van de overheid” in zijn eerste toespraak na zijn aantreden, na maanden van politieke onrust en schandalen rond zijn voorgangers Boris Johnson en Liz Truss. Van die belofte is nog maar weinig terechtgekomen en die onbenullige autogordel is maar een klein voorbeeld waar het misging.
Rishi Sunak groeide op Southampton in Zuid-Engeland, een kuststad met relatief veel arme wijken. Hij woonde in één van de betere buurten, in een straat met villa’s die uitkijken op het groen. In de jaren zestig waren zijn ouders naar het Verenigd Koninkrijk gekomen, zijn vader via Kenia en zijn moeder via Tanzania, vrij gebruikelijke migratieroutes voor Britse Indiërs. Vader Yashvir werkte als huisarts, moeder Usha runde haar eigen apotheek.
In de hindoetempel in Southampton waar Sunak als kind elke zondag religieuze klasjes volgde, zijn precies die waarden van belang die de premier nu vaak aanhaalt. Integriteit, eerlijkheid en dharma, een begrip uit het hindoeïsme dat vrij vertaald ‘plicht’ betekent en dat Sunak vaak noemt als journalisten hem vragen naar zijn beweegredenen om de Conservatieve Partij te leiden. Zeker omdat het beroerde tijden zijn voor de partij die waarschijnlijk in de laatste fase zit van veertien jaar regeringsverantwoordelijkheid. Zoals hij onlangs in een interview zei: „Zo ben ik opgevoed, te proberen het goede te doen en te doen wat van je wordt verwacht. Ik wist dat het een nachtmerrie van een baan zou zijn.”
Aan de muur van de tempel hangen kleurige posters van hindoegoden met eronder de namen van donateurs aan de gemeenschap. Er zit ook eentje tussen van de Sunak family, ter herinnering aan Shree Ramdas Sunak, de opa van Sunak die deze tempel hielp oprichten in de jaren tachtig. De Sunaks zijn bescheiden, vriendelijk en behulpzaam, zegt priester Ritesh Bhatt. Sunaks ouders bezoeken de tempel nog geregeld, de premier zelf komt een of twee keer per jaar langs. „Vorig jaar hielp hij mee met het koken en uitdelen van het eten bij een van onze feestdagen. En pas nadat hij zag dat iedereen een bord had gekregen, nam hij zelf.”
Bhatt is er trots op dat Sunak uitgesproken is over zijn geloof en hij ziet die overtuigingen ook terug in zijn publieke optredens: „Rishi zegt eerlijk wat wel en niet kan, volgens onze hindoeprincipes.” Als voorbeeld noemt Bhatt de strijd om het leiderschap van de Conservatieven met Liz Truss vorig jaar – Sunak verloor, maar toen Truss nog geen twee maanden later aftrad werd hij alsnog partijleider. In die campagne zei Sunak steeds dat belastingverlagingen niet konden omdat volgens hem de overheidsfinanciën eerst op orde moesten zijn. Bhatt: „Hij belooft niet wat hij niet waar kan maken. Hij wil economische stabiliteit en denkt na over de toekomst van onze kinderen en hún kinderen.”
Toch ziet ook de priester wel dat Sunak het moeilijk heeft, juist als het om integriteit gaat. „Politiek gaat te veel over persoonlijke posities, dat is overal ter wereld zo”, zegt Bhatt, „en daar ontkomt ook Rishi niet aan”. Sinds Sunaks aantreden is al één minister opgestapt vanwege beschuldigingen van intimiderend gedrag. Tegen een ander loopt een onderzoek naar vergelijkbare beschuldigingen, van het pesten en onheus bejegenen van tientallen ambtenaren. En eind januari ontsloeg Sunak zijn partijvoorzitter Nadhim Zahawi, omdat die hem niet had geïnformeerd over een lopend onderzoek naar zijn belastingen en een eerdere schikking rond belastingontwijking.
Twee weken lang domineerden de belastingperikelen van Zahawi het Britse politieke nieuws, maar Sunak wachtte af en liet eerst zijn ethisch adviseur naar de kwestie kijken. „Rishi wil graag van alle details op de hoogte zijn voordat hij een besluit neemt. Maar hier had hij veel sneller actie moeten ondernemen”, zegt politiek commentator Peter Cardwell, die in 2018 en 2019 als politiek adviseur met Sunak samenwerkte. In die jaren was Sunak staatssecretaris voor lokale overheden, zijn eerste politieke bestuursfunctie sinds hij in het Lagerhuis kwam in 2015. Cardwell: „Hij is een goede manager, maar ik denk dat hij soms wat meedogenlozer moet zijn. Als premier moet je nu eenmaal lastige beslissingen nemen en maak je soms vijanden.”
In zijn tijd als staatssecretaris was Sunak „nogal een workaholic die liefst ook op zaterdag en zondag vergaderingen hield”, vertelt Cardwell, maar hij was vriendelijk en geliefd bij zijn naaste medewerkers. „Hij regelde cadeautjes voor ze met Kerstmis, dat soort dingen.” Afgelopen Kerst, zijn eerste als premier, hield Sunak geen standaard kersttoespraak, maar belde hij als verrassing naar het buitenland uitgezonden Britse diplomaten en militairen op om hen te bedanken voor hun werk.
Sunak is uitgesprokener en rechtser dan voor het publiek zichtbaar is, zegt Peter Cardwell. „Je kunt hem definiëren als vrij onvervalste kapitalist. Hij denkt dat de economie het beste draait met zo min mogelijk regulering.” Sunak was ook één van de eerste politici die zich voor de Britse uittreding van de Europese Unie uitsprak, ver voor Boris Johnson en consorten. Zijn gedachtegang: zelfstandigheid en vrij ondernemerschap zouden goed uitpakken voor de Britse financiële sector.
Afgelopen Kerst, zijn eerste als premier, hield Sunak geen standaard kersttoespraak, maar belde hij als verrassing naar het buitenland uitgezonden Britse diplomaten en militairen op om hen te bedanken voor hun werk
Die ideeën deed Sunak niet op in studieboeken, maar in zijn dagelijks leven, zegt socioloog Phil Burton-Cartledge. „Hij zat midden in dat snelle City-wereldje. Daar heeft hij langer in rondgelopen dan in de politiek. Vrijere markten betekenden voor hem: hogere bonussen.” Burton-Cartledge werkt aan een update van zijn boek dat in 2021 uitkwam, over de neergang van de Conservatieve Partij. Met ook een nieuwe titel: The Party’s Over.
De interesse voor financiën zat er bij Sunak al vroeg in. Net als een handvol premiers die hem voorgingen studeerde hij politiek, filosofie en economie in Oxford. Maar in plaats van lid te worden van één van de standaard debatclubs koos Sunak voor de investeerdersvereniging, waar bankiers praatjes kwamen houden en de leden onderling beurssimulatiespelletjes deden. Daarna werkte hij bij zakenbank Goldman Sachs en bij het activistische hedgefonds The Children’s Investment Fund.
Hoeveel Sunak precies verdiende in zijn jaren in de City is onduidelijk – wel is zeker dat hij in de lijstjes van meest vermogende Britten staat. Dat is vooral dankzij de aandelen die zijn vrouw Akshata Murty heeft in Infosys, het succesvolle technologiebedrijf van haar vader. Sunak is trots op dat succes en haalt zijn schoonvader geregeld aan als inspiratie. Eén van zijn favoriete citaten: „Op God vertrouwen we, maar verder moet iedereen met data op de proppen komen.”
In 2014 probeerde Sunak voor het eerst om in het Lagerhuis te komen bij tussentijdse verkiezingen. Toen werd hij het niet, maar bij de algemene verkiezingen in 2015 kreeg hij een ‘veilig’ kiesdistrict toegewezen, het welvarende Richmond in het noorden van Engeland. Bij zijn introductie in de Conservatieve Partij was James Forsyth een belangrijk figuur, een vriend uit zijn tijd op Winchester College, een van de meest vooraanstaande kostscholen van het land.
Forsyth werkte als politiek journalist bij het rechtse tijdschrift The Spectator en stelde Sunak aan de juiste mensen voor. Afgelopen december stapte hij over naar Downing Street en nu werkt hij voor Sunak als politiek adviseur. In Sunaks eigen verhaal zijn het overigens vooral zijn ouders, vrouw en schoonvader geweest die hem motiveerden om de politiek in te gaan en iets te betekenen voor de samenleving. Na 2015 ging het snel: in 2018 werd hij staatssecretaris, in 2020 minister van Financiën en nu dus premier.
Zijn flitscarrière is er mede oorzaak van dat hij politiek soms niet zo uitgekiend is, zegt Burton-Cartledge. De afgelopen jaren gingen een paar van Sunaks cruciale beslissingen, min of meer noodgedwongen, „recht tegen zijn instincten in”. Nog geen twee maanden na zijn aantreden op Financiën pompte hij honderden miljarden overheidsgeld in de economie tijdens de coronalockdowns. En vorig jaar verhoogde hij de belastingen, nadat zijn voorganger Liz Truss de geloofwaardigheid van de Britse overheid op het spel had gezet met ongedekte belastingverlagingen.
Hij deed wat nodig was, zei hij zelf, maar door dit soort interventies blijven Sunaks eigen principes onduidelijk voor veel Britten. Zelfs de subsidies die hij achterin die auto aankondigde, zonder gordel om, waren niet zijn eigen idee maar een erfenis van Boris Johnson: die had de buitenregio’s levelling up beloofd.
Begin dit jaar probeerde Sunak zichzelf meer neer te zetten en kwam hij met een lijstje van vijf „afrekenbare” beloften, onder meer om de wachtlijsten in de zorg terug te dringen en de oversteek van migranten via het Kanaal te beperken. Alleen zijn die beloften meer door partijpolitiek ingegeven dan dat ze iets zeggen over zijn persoonlijke principes, zegt Phil Burton-Cartledge. „Hij wil graag electoraal iets behouden van de populistische magie die Boris Johnson had. Daarom kiest hij voor een harde lijn op een thema als migratie.”
Hij doet zijn best, maar het lijkt er sterk op dat de bevolking het gewoon heeft gehad met de Conservatieven
Ex-adviseur Peter Cardwell
Sunak werkt samen met de Australische verkiezingsstrateeg Isaac Levido, die ook achter de grote winst zat van Boris Johnson bij de laatste verkiezingen in 2019. Punt is alleen dat Sunak eerder bestuurlijk en technocratisch overkomt, het tegenovergestelde van Johnson. Geen rebel, maar type head boy, zoals hij was op Winchester College. Het wildste wat hij daar gedaan schijnt te hebben, is een draagbare tv naar een zolderkamer smokkelen om voetbal te kijken.
Kort na zijn aantreden hoopten de Conservatieven dat Sunaks stijl verfrissend zou werken, na het gerommel met eerdere leiders Boris Johnson en Liz Truss. Zoals Lagerhuislid Alicia Kearns, ze is parlementariër sinds 2019, over hem zegt: „We kozen Rishi omdat hij verstandig is. Hij heeft de juiste hersenen op het juiste moment.” En wie weet lukt hem dit weekend wat zijn voorgangers niet voor elkaar kregen: Sunak ontmoet de EU-leiders in München om een deal te sluiten over de goederencontroles tussen Noord-Ierland en EU-lidstaat Ierland, een complex los eindje van de Brexit.
In opiniepeilingen zien Britten de premier inderdaad als competenter en betrouwbaarder dan Johnson of Truss. Maar veel scheelt het niet en een omslag in populariteit van de partij bleef na zijn aantreden uit. Eind januari vonden de meeste Britten (56 procent) Sunak een slechte premier en vond een ruime meerderheid dat zijn regering belangrijke thema’s als de economie, de gezondheidszorg en immigratie verkeerd aanpakt.
Ex-adviseur Peter Cardwell denkt dan ook niet dat Sunak nog premier of partijleider zal zijn na de komende verkiezingen, die ergens in 2024 worden gehouden en waarbij het ernaar uitziet dat oppositiepartij Labour de grootste wordt. „Ik vind het sneu voor hem, maar de timing is beroerd voor Rishi. Hij doet zijn best, maar het lijkt er sterk op dat de bevolking het gewoon heeft gehad met de Conservatieven.” En Sunak is er volgens hem de persoon niet naar om zichzelf luidruchtiger te profileren: „Hij heeft geen sterk ego, zoals Boris Johnson of David Cameron. Hij zal zich niet steeds naar de voorgrond willen werken.”
