De zaak
Reisorganisatie TUI is gewend met de ondernemingsraad (OR) te onderhandelen over de primaire arbeidsvoorwaarden van het cabinepersoneel. En dat bevalt de werkgever prima zo. In principe gaat de OR niet over primaire arbeidsvoorwaarden, zoals het loon. Op grond van de Wet op de ondernemingsraden heeft de OR instemmingsrecht, maar dat geldt voor andere zaken. Wel biedt de wet werkgever en OR de mogelijkheid met elkaar af te spreken dat het instemmingsrecht ook de arbeidsvoorwaarden betreft. Dat is bij TUI het geval.
De FNV is minder enthousiast over de constructie. De bond wil met TUI onderhandelen over een cao. De reisorganisatie weigert de bond echter als onderhandelingspartner: een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is niet bij wet verplicht. Het bedrijf vindt dat het volgens de regels handelt, doordat het over arbeidsvoorwaarden afspraken maakt met de ondernemingsraad.
De FNV stelt zich op het standpunt dat de bond ‘representatief’ is als gesprekspartner aan de onderhandelingstafel van TUI. Daarvoor heeft de vakbond onder meer twee petities met honderden handtekeningen van medewerkers die willen dat de FNV hen vertegenwoordigt (bij TUI Nederland werken in totaal zo’n 2.800 mensen). Nu TUI onderhandelen met de bond weigert, stapt de FNV naar de rechter.
De uitspraak: toelaten als overlegpartner
Inmiddels zijn de partijen een paar stappen verder in de rechtsgang. In eerste instantie zei de kantonrechter dat TUI niet met de FNV hoefde te onderhandelen. Daarna oordeelde het gerechtshof dat FNV wél moest kunnen aanschuiven aan de onderhandelingstafel. Daarop gaat TUI in cassatie bij de Hoge Raad, de hoogste rechter.
Als een zaak bij de Hoge Raad dient, geeft de advocaat-generaal altijd eerst een advies voordat de uitspraak volgt. In dit geval adviseert de advocaat-generaal de beslissing van het hof in stand te laten. TUI handelt onrechtmatig door niet met FNV te willen onderhandelen over een cao voor het cabinepersoneel. Het gerechtshof heeft de belangen van beide partijen op juiste manier gewogen, aldus het advies.
Wat zijn dan die belangen? TUI wijst erop dat het nu eenmaal zo geregeld is dat het met de eigen ondernemingsraad onderhandelt over de arbeidsvoorwaarden, en dat dit goed werkt. Het past ook beter bij de organisatie dan praten met zo’n externe partij, en een cao is nu eenmaal niet verplicht in Nederland. Het is in het belang van de reisorganisatie op vertrouwde voet door te gaan.
De FNV geeft aan dat het cabinepersoneel door de bond vertegenwoordigd wil worden. Als representatieve vakbond heeft de FNV meer macht om te onderhandelen dan een ondernemingsraad.
Voor het gerechtshof én de advocaat-generaal weegt het belang van de FNV om toegelaten te worden tot het arbeidsvoorwaardenoverleg zwaar. Het belang van TUI om de bond buiten de deur te houden, wordt lichter bevonden.
Het commentaar
„De vraag die hier voorligt, is of een werkgever die met de ondernemingsraad onderhandelt, verplicht is ook met een vakbond te onderhandelen”, zegt arbeids- en ondernemingsrechtadvocaat Loe Sprengers. Het advies van de advocaat-generaal is geen garantie dat de Hoge Raad zich uiteindelijk ook identiek uitspreekt, legt hij uit, maar het heeft zeker voorspellende waarde.
Uitgangspunt in het arbeidsrecht, aldus Sprengers, is dat een cao niet verplicht is en dat je dus ook niet kan worden gedwongen er een af te sluiten. „Maar als een vakbond aanklopt, mag je dan weigeren met deze partij in gesprek te gaan? Dat is lastig.”
Ook internationale verdragen beschermen de positie van vakbonden als onderhandelaar over arbeidsvoorwaarden. Als je een vakbond aan de onderhandelingstafel lichtvaardig weigert, kan sprake zijn van ondermijning van de positie van de vakbond – en dat mag niet.
„De advocaat-generaal en het hof halen een eerdere uitspraak van de Hoge Raad aan, uit 2007, die draaide om een situatie waarin wel cao-onderhandelingen gaande waren, maar met kleinere vakbonden. Toen een grotere – en dus representatievere – vakbond mee wilde onderhandelen, mocht de werkgever dat in beginsel niet weigeren.”
In de TUI-zaak is geen sprake van cao-overleg en is de OR gesprekspartner van de werkgever, niet een andere vakbond. Toch zien het hof en de advocaat-generaal reden om die eerdere uitspraak door te trekken naar deze situatie. Dat is onder meer omdat ze ervan overtuigd zijn dat bij het cabinepersoneel de sterke wens leeft de FNV over de arbeidsvoorwaarden te laten onderhandelen, niet de ondernemingsraad.
Wat de FNV volgens Sprengers ook helpt: „Voor de piloten heeft TUI met hun vakbond wél een cao afgesproken. Dat kan je niet overtuigend zeggen dat een cao en onderhandelen met een vakbond niet bij de organisatie zou passen.”
De advocaat wijst er daarbij op dat TUI nog steeds niet een cao móét afsluiten. „Het enige wat het hof oplegt en de advocaat-generaal adviseert, is dat TUI de voordeur open moet doen als de FNV aanbelt.” Serieus overleggen moet dus wel, een akkoord bereiken is niet verplicht.
