In de film wordt alles nauwkeurig nagebootst. Het witte shirt en de korte broek die ze droeg toen ze op 3 juli 2017 bij thuiskomst FBI-agenten op de oprit aantrof. Haar spaarzaam gemeubileerde bungalow in Augusta, Georgia. En ook de hoestjes, doodlopende zinnen en versprekingen in de 65 minuten ‘vrijwillige conversatie’ die volgde. Het keuvelen over honden, katten, CrossFit.
Reality reconstrueert het verhoor van Reality Winner, dat eigenlijk geen verhoor mag heten. Theatermaker Tina Satter struikelde online over het transcript, zegt ze in een Zoom-gesprek. „Dat maakte me nieuwsgierig, hoewel ik weinig van haar wist. De zaak trok weinig aandacht. Maar het gesprek heeft een vreemde, ambivalente kwaliteit. Luchtig, maar vol impliciete dreiging. Beckett zegt u? Dit is een absurdistische politieke thriller, geschreven met David Mamets oor voor spreektaal dan.”
Is This a Room – waarin Satter het verhoor woord voor woord liet naspelen – was eind 2021 een hit op Broadway. Het past binnen de in de 21ste eeuw populaire trend van ‘verbatim theater’, waarbij acteurs authentieke woorden letterlijk reproduceren: een rechtbankverhoor, interview of haatpreek van een imam (Hamburger Lektionen). En nu is het dus een ‘verbatim film’, wat je veel minder ziet: volledig artificieel, toch echter dan een documentaire.
Klokkenluiders
Wat was Reality Winners misdrijf? Na jaren als talenspecialist bij het Amerikaanse drone-programma – Winner beheerst Farsi, Dari en Pashto – zwaaide ze af bij de luchtmacht en ging aan de slag bij een defensie-aannemer, met ‘top security-clearance’. In 2017 werd ze opgepakt wegens het lekken van een vertrouwelijk rapport over inmenging van Russische hackers in de Amerikaanse verkiezingen van 2016. Winner ergerde zich aan officiële verklaringen dat daarvoor geen bewijs bestond. Klokkenluiders-site The Intercept van Glenn Greenwald ging zeer amateuristisch met haar informatie om: kopieën die te herleiden waren naar Winner werden naar een FBI-bron gestuurd ter verificatie. Zo belandde de FBI dus op haar stoep; na afloop van het gesprek moest Winner mee naar het bureau. Ze kreeg 5 jaar en 3 maanden celstraf, een zeer hardvochtig vonnis. Hier werd een voorbeeld gesteld.
Het gesprek met de FBI is formeel geen verhoor, legt Tina Satter uit. Want dan moeten de agenten haar ‘Miranda’ voorlezen: dat ze recht heeft te zwijgen, ‘anything you say can and will be used against you.’
„De formele term is daarom een ‘non-custodial visit’. De FBI-agenten herhalen steeds op blije toon dat dit vrijwillig is, al hebben ze Reality’s sleutels en telefoon en is haar auto door een politiewagen geblokkeerd. Maar alles wordt opgenomen. Reality speelt mee. Als ze onschuldig is, hoeft ze zich immers niet op haar zwijgrecht te beroepen. Het is een louche grijze zone die FBI-agenten geroutineerd exploiteren: ‘We babbelen gewoon maar wat.’ En het werkt fantastisch, want Reality is zeer intelligent, maar wil ook pleasen. En als militair is ze gezagsgetrouw.”
Satter had bij het transcript „direct een raar gevoel in mijn onderbuik”, zegt ze. „Je kent de afloop, je ziet hoe Reality hun vragen ontwijkt en wordt nieuwsgierig: wanneer heeft de FBI beet?” Het duurde wel even voor haar acteurs dat ook zagen. „Voor het toneelstuk repeteerde ik twee weken met mijn vriendin Emily Davis, een geweldig actrice die erg op Winner lijkt, en drie bevriende acteurs. Aan het eind van de eerste dag zei ik: dit hééft toch iets, dit transcript? En zij: ‘Nja, misschien, kweenie…’
„Voor hen werd het een aparte uitdaging. Het vraagt bijna atletisch vermogen om je iemand spreekstijl met al die hmms en ah’s eigen te maken. Daarna was het de vraag hoe het op het podium zou overkomen, met de abstracte mise-en-scène die ik erbij verzon.”
In de verfilming kon Satter Winners groeiende paniek aanzetten met kantelende camera, close-ups en visuele duizelingen. „Er is zo’n wegzinkmoment dat zij én de FBI-agent beseffen dat ze zojuist een redelijk serieus misdrijf bekende en haar leven gaat veranderen. Dan praten ze nóg 25 minuten door. Er hangt bijna een soort gêne in de lucht, maar Reality moet bij de les blijven.”
Wat denkt Satter van de technieken die FBI-agenten gebruiken om een verdachte tot bekentenis te manipuleren? „Ik denk dat het goede acteurs zijn. Ik sprak een FBI-agent. Hij ziet het als een rol, bereidt zich voor, bestudeert de verdachte, anticipeert op reacties, repeteert. Fascinerend toch? Het leven is vol meta-acteren: ook Winner speelt dat ze van niets weet, tot ze doorslaat.”
Tina Satter zegt geschokt te zijn over het harde vonnis. „Een democratie heeft klokkenluiders nodig. Reality onderschrijft zelf vermoedelijk als eerste dat er sancties op moeten staan, ze gelooft zeer in het systeem en in wetshandhaving. Maar een klokkenluider vonnissen als spion, op basis van de Spionagewet van 1917? Dat is machtsvertoon.”
Mogelijk krijgt de zaak-Winner nog een staartje: haar zaak kan een precedent zijn voor het proces tegen ex-president Donald Trump wegens het verdonkeremanen en delen van topgeheime documenten. Satter: „Dat zou leuk zijn. Zoiets hadden we nooit kunnen denken toen we hieraan begonnen.”
