Tilda Swinton als dochter Julie en moeder Rosalind in The Eternal Daughter.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Joanna Hogg | Regisseur
Is ze zelf een eeuwige dochter? De Britse filmmaker Joanna Hogg (1960) lacht haar kenmerkende schaterlach die nog vaak zal klinken tijdens ons Zoom-interview ter gelegenheid van haar meest recente film The Eternal Daughter. „Dat is niet zo’n eenvoudige vraag. Maar we hebben wel meteen de kern van de zaak te pakken.”
En de kern van de zaak is dit: sinds ze in 2007 als speelfilmregisseur debuteerde maakt Hogg films die gebruik maken van elementen uit haar eigen leven. Dus bij zo’n titel (die tevens thema en situatie van de film samenvat) ligt die vraag voor de hand.
Bovendien is Hogg waarschijnlijk de enige arthouseregisseur die zoiets als een autobiografisch multiversum om zich heen heeft gebouwd. Niet alleen Marvel heeft het alleenrecht op thema’s en personages die van de ene naar de andere film springen. Al vanaf haar eerste films Unrelated (2007), Archipelago (2010) en Exhibition (2013) verwerkt ze autobiografische elementen, zoals haar eigen kinderloosheid, in fictieve verhalen. Haar autofictie is vaak gesitueerd in upper-middleclass milieus, en gaan meestal over mensen die naar connectie zoeken. De specifieke setting geeft kleur aan universele thema’s.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102134647-f9772f.jpg)
In Nederland is Hogg waarschijnlijk het meest bekend van het tweeluik The Souvenir I en II (2019 en 2021). Die films volgen de jonge aspirant filmmaakster Julie die in de jaren tachtig van de vorige eeuw verstrikt raakt in de netten van een charmante manipulator. Julie wordt gespeeld door Honor Swinton Byrne, en de moeder van dit personage, Rosalind, door Swinton Byrne’s eigen moeder Tilda Swinton.
The Eternal Daughter ging vorig jaar in première op het filmfestival van Venetië en is de eerste echt grote release van Joana Hogg in Nederland. Dat heeft alles te maken met een opmerkelijke dubbelrol voor actrice Tilda Swinton, die de beide hoofdrollen van de film, een moeder en een dochter, voor haar rekening neemt. Hun namen? Julie en Rosalind.
Hogg: „Het is geen vervolg op de Souvenir-films. Het scenario is ouder. Het genre is anders. Het is geen trilogie. Ik had een heel basic idee over een dochter die een weekendje weg gaat met haar moeder, en hoe ingewikkeld dat kan zijn.
„Misschien is het wel een flashforward naar een mogelijke toekomst. Tijdens het maken van The Souvenir II ontdekten Tilda en ik dat we nog niet klaar waren met het personage van Rosalind. Maar de dochter in The Eternal Daughter ligt dichter bij haar werkelijke leeftijd. Toen stelde ze zelf voor om beiden te spelen.”
Joanna Hogg en Tilda Swinton kennen elkaar sinds ze als meisjes op kostschool bij elkaar in de klas zaten. Daarna kruisten hun wegen weer in het Londen van de jaren tachtig, waar Swinton haar eerste rollen vormgaf als muze van filmmaker Derek Jarman, bij wiens Caravaggio (1986) Hogg assisteerde. Swinton speelde vervolgens de hoofdrol in Hoggs afstudeerfilm Caprice (1987), een bizar-bonte nachtmerrie rockmusical.
Hogg zei ooit dat ze door de thema’ s die aan bod komen in The Souvenir I, zoals verleiding en onderwerping, het gevoel had in een film van Hitchcock verzeild te zijn geraakt. Heeft ze met The Eternal Daughter opnieuw een Hitchcock-film gemaakt? „Dat klopt. Al heb ik ook het gevoel dat ik de echte Hitchcock-film nog steeds moet maken. Dat klinkt trouwens verschrikkelijk. Ik wil helemaal niet iemand anders z’n films gaan maken. Maar ik ben vanuit het gestileerde realisme van mijn eerste lange films, wel steeds meer weer in vorm en genre geïnteresseerd geraakt. The Eternal Daughter is een gothic spookverhaal.”
‘Het begon ermee dat hij me vroeg hem voor een paar dagen te verbergen, en eindigde ermee dat hij me naar filmpersonages begon te modelleren’
Fantast
„Toen ik begin twintig was”, vertelt ze, „leefde ik in een ander genre, namelijk melodrama.” Ze verwijst naar de relatie die in de beide Souvenir-films wordt verbeeld. „Het drama werd aan mij gepresenteerd door de man waar ik een relatie mee had. Het begon ermee dat hij me vroeg hem voor een paar dagen te verbergen, en eindigde ermee dat hij me naar filmpersonages begon te modelleren. Hij werd de regisseur, de kostuumontwerper en de art director van mijn leven en was daar bovenop een geweldige verhalenverteller en fantast.”
Ze memoreert hoe hij het zilvergrijze mantelpak van actrice Kim Novak uit Vertigo voor haar liet namaken, en een zwarte satijnen avondjurk van Marilyn Monroe: „Zijn ontwerpen daarvoor heb ik nog. En ik herinner me dat hij me Hitchcocks Suspicion (1941) liet zien [over een vrouw die denkt dat ze langzaam gek wordt en haar onbetrouwbare echtgenoot ervan verdenkt haar uit de weg te willen ruimen voor haar geld, Red.]. Maar ik zat al in die film!”
Het is een soort beroepsdeformatie, zegt ze: „Ik laat zowel in mijn werk als in de manier waarop ik mijn leven in mijn werk stop, de grens tussen het persoonlijke en het openbare in elkaar overlopen.” Dat ze steeds terugkeert naar thema’s, verhalen en personages heeft ook nog een andere reden. Ze kijkt haar films niet terug: „Te pijnlijk, te ongemakkelijk en eerlijk gezegd ook niet interessant, want ik wil niet terugkijken, maar ontdekken waar ik heenga met mijn werk.” Ze kan zich daardoor ook niet altijd even precies herinneren hoe haar vorige films in elkaar zaten: „Dan sijpelen er soms restgedachten een nieuw project binnen.”
Dat zal allemaal ook een rol spelen in de nieuwe film waar ze nu mee bezig is, maar: „Ik ga dan wel kijken in hoeverre ik dat hele universum een beetje op z’n kop kan zetten.”
Freud
De betrouwbaarheid van geheugen en herinneringen en hoe fantasie en fictie daar betekenis aan geven is niet alleen in haar eigen leven, maar net als in de Souvenir-films ook een hoofdthema in The Eternal Daughter. Dochter en moeder maken een tripje naar een huis dat sinds mensenheugenis in de familie was, maar inmiddels verkocht en tot hotel verbouwd. Wat is nog bekend, wat is vreemd, en hoe activeren locaties en objecten herinneringen?
Hogg staat bekend om haar nauwgezette werkwijze, alle details moeten kloppen. Haar decors zijn reconstructies van haar eigen leven. Architectuur geeft houvast aan herinneringen. Tegelijkertijd geeft ze haar acteurs veel ruimte om te improviseren, vooral met teksten. Hoe gaat dat samen?
„Het eerste woord wat nu in me opkomt is plezier. Het is leuk om zo precies te werken, en daarna de controle en de verantwoordelijkheid los te laten en te kijken wat er gebeurt. Ik ben uiteindelijk meer geïnteresseerd in het moment dat we samen een scène aan het maken zijn, dan in het eindresultaat.”
Tot slot stel ik haar toch nog maar een keer mijn beginvraag: Freud ligt op de loer. Wat is dat toch met moeders en dochters in haar films? Haar eigen relatie met haar moeder, echte moeders die filmmoeders spelen, en dan actrices die de oudere versie van hun filmdochter gestalte geven, zoals in The Eternal Daughter. Die film is een zowel een metafilm over de moeders die we vrezen en verzinnen als een psychologisch drama over patronen die we meenemen uit onze jeugd. Veranderen we uiteindelijk allemaal in onze moeder?
Weer die lach: „Ik. Weet. Het. Niet! Kun jij als criticus die vraag niet voor me beantwoorden? Ik heb die afstand niet. Ik zit nog midden in het proces van een dochter zijn, ook al leeft mijn moeder niet meer. Ze stierf tijdens de montage en heeft de film niet meer kunnen zien. Zelf ben ik geen moeder, maar het is wel iets waar ik veel over heb nagedacht. De rest is erin geslopen. Het antwoord ligt ergens in de mist rondom het huis.”
